Józef Gacki

Józef Gacki

Data i miejsce urodzenia	20 marca 1805 Pęzy
Data i miejsce śmierci	21 listopada 1876 Jedlnia
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	1828

Józef Gacki (ur. 20 marca 1805 w Pęzach, zm. 21 listopada 1876 w Jedlni) – polski duchowny i historyk ziemi radomskiej. Proboszcz Jedlni.

Życiorys

Mogiła ks. Józefa Gackiego na „starym cmentarzu” w Jedlni obok zbiorowej mogiły powstańców styczniowych

Urodził się we wsi Pęzy (powiat łomżyński). Po ukończeniu szkół pijarskich w Łomży, Radomiu i Łukowie wstąpił na Królewski Uniwersytet Warszawski, który ukończył w 1827 z tytułem magistra nauk wyzwolonych i złotym medalem większym za rozprawę konkursową na temat: „Obraz elekcji Michała Korybuta i stanu ówczesnej Polski”. Pracę tę opublikował w 1845 w „Bibliotece Warszawskiej”. Po studiach nad językami starożytnymi w Berlinie w 1828 otrzymał święcenia kapłańskie.

Za czasów studenckich uczył się w Szkole Wojewódzkiej w Warszawie łaciny, greki i historii. Przez trzy lata (1828–1831) był nauczycielem języków starożytnych i historii w Szkole wojewódzkiej w Piotrkowie. Wynikiem jego pracy pedagogicznej była ogłoszona w 1827 „Zabawa historyczna z dziejów polskich, w sposobie loterii ułożona”. Następnie w Piotrkowie przetłumaczył i opublikował księgę pierwszą Ksenofonta „O wyprawie Cyrusa młodszego” (1829). Tutaj także opracował źródłowo „Dzieje instytutów edukacyjnych, mianowicie pijarskich zakładów w Piotrkowie”^[1] i wydrukował w „Popisie publicznym uczniów Szkoły Wojew. kś. Pijarów w Piotrkowie” (1830). Dla uzupełnienia studiów historycznych Gacki czas jakiś bawił w Berlinie (1831). Po powrocie z zagranicy, dzięki staraniom biskupa podlaskiego, Marcelego Gutkowskiego objął profesurę w seminarium duchownym tejże diecezji oraz wikariat w Międzyrzeczu. Tutaj na polecenie biskupa przetłumaczył na język polski dzieło Starka „O zjednoczeniu różnych wyznań chrześcijańskich”. W 1837 został wikarym w Jedlni przy swym stryju Tadeuszu, proboszczu tejże parafii, niegdyś rektorze szkoły pijarskiej w Radomiu.

Po zgonie stryja (1839) sam objął parafię w Jedlni, na której pozostał aż do śmierci. Tu właśnie, w tej prastarej osadzie królewskiej kontynuował pracę naukową, społeczną i polityczną. Krzewił oświatę wśród ludu swej obszernej parafii, zakładając szkółki elementarne, likwidował istniejące karczmy, a tym samym pijaństwo oraz roztoczył opiekę nad potrzebującymi pomocy materialnej i duchowej.

W okresie probostwa w Jedlni rozmiłowany w przeszłości, poświęcił swój czas i siły badaniom dziejów ojczystych, głównie regionalnej historii kościoła w Sandomierskim. Skrzętnie gromadził źródła archiwalne, sporządzał ich odpisy i opracowywał poszczególne kościoły, klasztory i miejscowości. Prace swe drukował głównie w „Pamiętniku Religijno-Moralnym” w latach 1844–1862. Na szczególną uwagę zasługuje 338 stronicowe opracowanie dziejów Radomia zawarte w tymże pamiętniku. Szereg monograficznych opracowań wydał oddzielnie w formie książek. Do najcenniejszych należy zaliczyć:

• „Benedyktyński klasztor w Sieciechowie według pism i podań miejscowych” (Radom, 1872)^[2],
• „Benedyktyński klasztor Świętego Krzyża na Łysej Górze” (1873)^[3],
• „Jedlnia, w niej kościół i akta obelnego prawa” (Radom, 1874)^[4]. Książka ta jest źródłem poznania historii, gospodarki, kultury, obyczajów i języka tych okolic.
• ” Wiadomość historyczna o biskupich niegdyś dobrach, zamku i mieście Iłży” (1869),
• „Nowy Radom i jego Fara”.
• „O rodzinie Jana Kochanowskiego” (Warszawa, 1869)^[5].

Pomnożył również wiadomości z zakresu historii literatury ogłaszając rozprawkę pt. „Poeta Klonowicz udarowany od klasztoru sieciechowskiego wójtostwem psarskim”.

Był patriotą, prześladowanym przez władze carskie za popieranie i czynny udział w powstaniu styczniowym (1863), za co był później więziony w twierdzy dęblińskiej.

Zmarł w Jedlni i zgodnie ze swym życzeniem został pochowany na „starym cmentarzu” w Jedlni, obok mogiły powstańców styczniowych poległych podczas bitwy w nieodległych Jaścach (20 IV 1863). Jego żeliwny nagrobek został przeniesiony na cmentarz przykościelny kościoła parafialnego w Jedlni.^[6]

Przypisy

Zobacz też

• Jedlnia
• Jedlnia-Letnisko

Bibliografia

• Ludomiła Holtzer, 1980: „Znani i nieznani ziemi radomskiej”, praca zbiorowa pod redakcją Czesława Tadeusza Zwolskiego, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Radomiu.

Linki zewnętrzne

• Dzieła Józefa Gackiego w bibliotece Polona