Józef Grzegorzek
 | |
| Data i miejsce urodzenia | 5 marca 1885 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 16 kwietnia 1961 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | 1919–1922 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | |
| Stanowiska | naczelnik Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska (1919), przewodniczący Komitetu Wykonawczego POW GŚl (1919) |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
       | |
Józef Grzegorzek (ur. 5 marca 1885 w Marklowicach Dolnych[1], zm. 16 kwietnia 1961 w Katowicach)[2][3] – polski działacz narodowy, przywódca peowiacki, uczestnik akcji plebiscytowej i III powstania śląskiego.
Życiorys
Pochodził z rodziny robotniczej z Marklowic k. Wodzisławia Śląskiego. Był działaczem polskiej emigracji w Saksonii, Nadrenii i Westfalii[4], w której dostał pracę w kopalni pod ziemią[1]. W latach 1903–1905 działał w stowarzyszeniu „Eleusis” w Gliwicach. Pracował jako księgowy w Banku Ludowym w Bytomiu[1]. Od 1912[2][4] pełnił funkcję sekretarza generalnego Związku Śląskich Kół Śpiewaczych. W latach 1914–1918 służył w armii niemieckiej[1]. W styczniu 1919 był organizatorem Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska i został jej naczelnikiem oraz pierwszym przewodniczącym jej Komitetu Wykonawczego[5][6].
11 sierpnia 1919 wybrano go na komendanta głównego Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska[7]. 16 sierpnia 1919 ok. godz. 20.00, przed wybuchem I powstania śląskiego, został na dworcu kolejowym w Pawłowicach aresztowany przez Niemców[8], którzy uwięzili go w Twierdzy Kłodzkiej.
Ostatecznie wraz z 83 powstańcami śląskimi został skierowany do obozu jenieckiego w Świętoszowie (wówczas Neuhammer), gdzie więziono również jeńców rosyjskich z I wojny światowej. 25 września 1919 przeprowadził udaną ucieczkę razem z innymi osadzonymi powstańcami: Józefem Bułą, Franciszkiem Lazarem, Januszem Hagerem oraz Józefem Szafarczykiem[9]. Uciekinierzy się rozdzielili. Grzegorzek, kierując się początkowo na Głogów, dotarł w końcu do linii demarkacyjnej pod Lesznem. Finalnie schronił się w wielkopolskich Pawłowicach, gdzie znajdował się posterunek Wojska Polskiego[10].
W 1920 był współzałożycielem Chrześcijańskiego Zjednoczenia Ludowego[a] i został sekretarzem Wydziału Polityki Wewnętrznej Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu. Brał udział w III powstaniu śląskim, w trakcie którego był członkiem Komitetu Wykonawczego Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych. W latach 1921–1922 pełnił funkcję sekretarza Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku[1].
W okresie międzywojennym pracował w przedsiębiorstwach eksportu stali[1] i był aktywnym członkiem Związku Powstańców Śląskich.
W czasie II wojny światowej Niemcy więzili go w obozie koncentracyjnym w Dachau. Po wojnie był zatrudniony na stanowiskach kierowniczych w przemyśle węglowym, z przerwą w latach 1946–1948, kiedy piastował urząd starosty w Tarnowskich Górach. Przeszedł na emeryturę w styczniu 1957[1].
Ordery i odznaczenia[1]
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (24 kwietnia 1946)[11]
- Krzyż Niepodległości z Mieczami (9 listopada 1931)[12]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- Srebrny Krzyż Zasługi (28 grudnia 1936)[13]
- Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi
- Śląski Krzyż Powstańczy
- Gwiazda Górnośląska
Działalność literacka
W 1935 ukazała się jego książka pt.: Pierwsze powstanie śląskie 1919 roku w zarysie[14].
Upamiętnienie
Jego imię nosi jedna z ulic w Katowicach-Dąbrówce Małej oraz w Rudzie Śląskiej-Bykowinie.
Uwagi
- ↑ Chrześcijańskie Zjednoczenie Ludowe, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2017-07-22].
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h Franciszek Szymiczek 1982 ↓, s. 165.
- ↑ a b Bogdan Snoch 1997 ↓, s. 72.
- ↑ Kazimierz Cichy: Józef Grzegorzek. www.jedlownik.pl: „Herold Wodzisławski” z 2016, nr 3 (51), s. 2. [dostęp 2017-07-21].
- ↑ a b Józef Grzegorzek. www.portalwiedzy.onet.pl. [dostęp 2017-07-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (31 grudnia 2006)].
- ↑ Józef Grzegorzek 1935 ↓, s. 38.
- ↑ Historia miasta – Katowice miastem. www.mhk.katowice.pl. [dostęp 20 stycznia 2017].
- ↑ Józef Grzegorzek 1935 ↓, s. 150.
- ↑ Józef Grzegorzek 1935 ↓, s. 160–161.
- ↑ Józef Grzegorzek 1935 ↓, s. 259.
- ↑ Józef Grzegorzek 1935 ↓, s. 263.
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 1, poz. 1 „za zasługi położone przez powstańców śląskich, którzy jako uczestnicy walk z Niemcami na terenie całego Śląska przyczynili się w szczególnej mierze do przyłączenia ziem Śląskich do Polski”.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 352 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1936 r. nr 301, poz. 533 „za zasługi na polu pracy narodowej i społecznej”.
- ↑ Józef Grzegorzek 1935 ↓.
Bibliografia
- Józef Grzegorzek: Pierwsze powstanie śląskie 1919 roku w zarysie. Katowice: nakładem autora, 1935.
- Bogdan Snoch: Górnośląski leksykon biograficzny. Katowice: Muzeum Śląskie, 1997. ISBN 83-85039-79-1.
- Franciszek Szymiczek: Józef Grzegorzek, w: Encyklopedia Powstań Śląskich. Opole: Instytut Śląski, 1982.
- Henryka Wolna: Komendant „Rakoczy”. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-07166-7.
- Droga do powstania. Józef Grzegorzek. interklasa.pl. [dostęp 2014-10-04]. (pol.).
Media użyte na tej stronie
Baretka: Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi I Klasy
Autor: Kordiann, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób Józefa Grzegorzka na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach
Baretka: Śląski Krzyż Powstańczy