Józef Jeka

Józef Jeka
8 zwycięstw
Ilustracja
major oraz Squadron Leader major
oraz
UK-Air-OF3 infobox.svg Squadron Leader
Data i miejsce urodzenia

6 kwietnia[1] 1917
Tupadły

Data i miejsce śmierci

13 kwietnia 1958
Manado

Przebieg służby
Siły zbrojne

Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie
Poland badge.jpg Polskie Siły Zbrojne

Formacja

Roundel of Poland (1921-1993).svg Lotnictwo Wojska Polskiego
RAF roundel.svg RAF

Jednostki

4 pułk lotniczy
dywizjon 238
dywizjon 306
dywizjon 308
dywizjon 316
dywizjon 308

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Odznaczenia
Polowa Odznaka Pilota Odznaka honorowa za Rany i Kontuzje
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Walecznych (od 1941, czterokrotnie) Medal Lotniczy (czterokrotnie) Medal Wybitnej Służby Lotniczej od 1919 (Wielka Brytania) Srebrny Krzyż Zasługi Gwiazda za Wojnę 1939–1945 (Wielka Brytania) Gwiazda Francji i Niemiec (Wielka Brytania) Medal Obrony (Wielka Brytania) Medal Wojny 1939–1945 (Wielka Brytania)

Józef Jeka (ur. 6 kwietnia 1917 w Tupadłach[1], zm. 13 kwietnia 1958 w Manado) − major pilot Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, as myśliwski II wojny światowej.

Lata młodości i rodzina

Józef Jeka urodził się w 1917 roku w Tupadłach (obecnie dzielnica Władysławowa). Jego ojciec Antoni był działaczem niepodległościowym na Kaszubach, członkiem Organizacji Wojskowej Pomorza i działaczem Zachodniej Straży Obywatelskiej w powiecie morskim[2]. Matka Agata miała panieńskie nazwisko Mudlaff[3].

Dwaj bracia Józefa, Alfons (pseudonim „Jeż”) i Stanisław (pseudonim „Ceglarz”), należeli do Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”. Alfons osiągnął stopień bosmanmata. Jako dowódca oddziału partyzanckiego poległ w walce z Niemcami 4 marca 1945 roku w Sulicicach, w wieku 31 lat[3]. Stanisław, również jako partyzant, został ranny 7 października 1944 roku w Lisewie[2], ale przeżył wojnę. Pracował jako rolnik, zmarł w 17 czerwca 1988 r. i jest pochowany obok swojej żony na cmentarzu w Tupadłach[4].

Jeka ukończył szkołę podstawową, po czym kontynuował naukę w gimnazjum klasycznym w Wejherowie, które ukończył w roku 1937 po siedmiu klasach.

Szkolenie i kampania wrześniowa

1 września 1937 roku został wcielony do 4 pułku lotniczego w Toruniu[1] i przydzielony do eskadry szkolnej. W stopniu szeregowego odbył przeszkolenie rekruckie do 1 stycznia 1938 roku. Następnie uczestniczył w kursie obsługi samolotów, który ukończył 1 kwietnia 1938 roku z wynikiem bardzo dobrym w eskadrze treningowej. Od 1 kwietnia do 1 czerwca 1938 roku szkolił się jako uczeń-pilot na kursie podstawowym, który ukończył z wyróżnieniem i nominacją na stopień starszego szeregowego pilota[2]. Od 15 sierpnia do 15 listopada 1938 roku specjalizował się jako pilot myśliwski, szkolenie ukończył z wynikiem bardzo dobrym. Od 15 listopada 1938 do 1 kwietnia 1939 roku odbył staż jako pilot myśliwski w 141 eskadrze myśliwskiej 4 pułku lotniczego. 1 kwietnia rozpoczął kurs szkoły podoficerskiej w eskadrze szkolnej zakończony egzaminem 1 czerwca 1939 roku oraz nominacją na stopień kaprala. 30 czerwca został przydzielony do 141 eskadry myśliwskiej. Walczył w kampanii wrześniowej jako pilot myśliwca P.11c, ale nie odniósł żadnych zwycięstw.

Okres 1939-1940

Po ustaniu działań lotniczych nad terenem Polski eskadra przekroczyła granicę z Rumunią 18 września 1939 roku. Od 19 września do 5 października był internowany[1] w obozie w Rumunii. 5 października uciekł przez Jugosławię i Grecję do Francji. 23 października zameldował się w Marsylii[2]. Został następnie przeniesiony do stacji lotniczej w Lyonie, gdzie przebywał do 15 lutego 1940 roku. Podczas pobytu we Francji nie latał.

Wielka Brytania i udział w bitwie o Anglię

15 lutego 1940 roku wyjechał do Anglii, gdzie 23 lutego zameldował się w miejscowości Eastchurch, w obozie lotniczym RAF-u, w którym przebywał do 29 maja. Lotnictwo brytyjskie skierowało go do ośrodka szkoleniowego w Blackpool, w którym przebywał do 15 lipca, kiedy to rozpoczął szkolenie jako uczeń-pilot w ośrodku 15EFTS Carlisle (do 1 sierpnia 1940)[5][6][7]. Przeszedł instruktaż pilotażu myśliwca Hurricane.

Następnie przebywał w ośrodku 6 OTU (Operational Training Unit) w Sutton Bridge do 1 września 1940 roku. W czasie bitwy o Anglię, od 15 września do 15 listopada 1940 roku, latał w brytyjskim dywizjonie 238 w Middle Wallop. Podczas tego pobytu zestrzelił na pewno pięć maszyn wroga: dwa samoloty Bf 110 (15 września), dwa He 111 (26 września nad wyspą Wight) i jeden Ju 88 (7 października), zyskując przy tym tytuł „asa myśliwskiego”[1].

5 listopada 1940 roku Jeka został zestrzelony nad Dorset i ranny, ale udało mu się wyskoczyć ze spadochronem. Przebywał w szpitalu do 15 listopada w miejscowości Shaftesbury. Od 15 listopada 1940 do 15 grudnia 1941 roku latał w dywizjonie 306, gdzie na Spitfirze zestrzelił dwa samoloty niemieckie Bf 109 (potwierdzone).

Od 1 grudnia 1941 do 25 maja 1942 roku przebywał jako instruktor w 58 OTU Grangemouth. 1 listopada 1941 roku został rozkazem inspektora Polskich Sił Powietrznych nr 27/41 mianowany podporucznikiem czasu wojny. 2 lutego 1942 roku zdał eksternistycznie maturę gimnazjalną. Od 25 maja 1942 do 24 maja 1943 roku latał ponownie jako pilot myśliwski w 306 dywizjonie.

9 grudnia 1942 roku został kursantem Szkoły Oficerskiej, którą ukończył 6 stycznia. 1 marca 1943 roku został rozkazem inspektora Polskich Sił Powietrznych Nr 8/43 mianowany na stopień porucznika. Od 24 kwietnia do 11 sierpnia 1943 roku latał jako pilot w dywizjonie 308, a następnie do 18 grudnia tego samego roku jako dowódca eskadry w dywizjonie 316. Od 18 grudnia 1943 do 1 kwietnia 1944 roku uczył i latał jako instruktor w APC. Następnie powrócił do lotów jako pilot w dywizjonie 308, w którym przebywał do 8 września.

W czasie walk nad Francją zestrzelił swój ósmy samolot[8]. 30 marca 1944 roku przeniesiono go do 308 dywizjonu myśliwskiego i skierowano do wykonywania lotów nad Francją, gdzie lotnictwo alianckie bombardowało wybrane cele w ramach przygotowywań do inwazji. W czasie wykonywania zadania został 21 maja trafiony przez artylerię przeciwlotniczą, jednak ponownie udało mu się opuścić samolot i ukryć się na wrogim terenie z pomocą francuskiego ruchu oporu. Dwa miesiące później dotarł do miejsca jego pobytu front i Jeka mógł powrócić do jednostki. 25 maja 1945 roku[9] został dowódcą 306 Dywizjonu Myśliwskiego[6][5].

Od 8 września do 24 listopada 1944 roku był pilotem nadliczbowym w dywizjonie 306. Został odkomenderowany do dywizjonu 316, w którym latał do 6 grudnia, kiedy to powrócił do dywizjonu 306 jako dowódca eskadry. 25 maja 1945 roku został mianowany dowódcą dywizjonu 306, którym dowodził do 4 maja 1946 roku. W międzyczasie, 1 stycznia, został mianowany na stopień kapitana. Od 4 maja 1946 do 21 stycznia 1947 roku przebywał jako pilot-instruktor na stacji RAF Coltishall – 5 PRU. 15 sierpnia 1947 roku, rozkazem dowódcy Polskich Sił Powietrznych Nr 8/47, został mianowany majorem. W Polskim Lotniczym Korpusie Przemieszczenia i Rozmieszczenia służył od 22 stycznia 1947 do 31 grudnia 1949 roku, kiedy to zakończył służbę w Polskich Siłach Powietrznych.

Okres powojenny

Po wojnie pozostał w RAF-ie, ożenił się z Brytyjką[6][8][7] i służył w Niemczech jako żołnierz wojsk okupacyjnych. Jego jedyna córka urodziła się już po śmierci ojca[8]. W Niemczech otrzymał ofertę współpracy z CIA[6], którą przyjął chętnie jako zdeklarowany antykomunista. Od 1950 roku współpracował z brytyjskim i amerykańskim wywiadem oblatując nowe typy samolotów (U-2) oraz wykonując misje nad wschodnią i środkową Europą[10].

W 1952 roku w ramach wspólpracy z CIA, wraz z kpt. Ludwikiem Martelem oraz mjr pil. Stefanem Janusem mieli zostać zrzuceni na teren PRL oraz porwać najnowszy wówczas radziecki odrzutowiec MiG-15. Operacji zaniechano, gdy 5 marca 1953 taką maszyną uciekł ze Słupska na wyspę Bornholm polski pilot Franciszek Jarecki[11].

Oprócz języka polskiego Jeka znał angielski i francuski w mowie i piśmie[12].

Indonezja

W latach 50. brał udział w walkach w Indonezji[6][7], gdzie toczyła się wojna pomiędzy komunizującym prezydentem Ahmedem Sukarno i zbuntowanymi wojskowymi z organizacji Permesta, którzy kontrolowali centralną i północną Sumatrę. Amerykanie wsparli buntowników grupą najemników, wyposażonych w samoloty Douglas A-26 Invader i P-51 Mustang. Wśród pilotów znajdował się Jeka, który stacjonował na lotnisku w Manado.

Jeka zginął jako pilot samolotu B-26-B (nr samolotu 34375) 13 kwietnia 1958 roku w czasie jednej z misji, gdy w czasie startu w Indonezji na lotnisku Mapanget jeden z silników jego samolotu zgasł, a drugi uległ zapłonowi. Samolot spadł z wysokości kilkuset metrów. Wraz z Jeką zginęli również kapitan nawigator Jan Piotr Iżycki (PSP) oraz radioobserwator Indonezyjczyk Minahasan.

Po śmierci

Major Józef Jeka został pochowany na cmentarzu w Newark[1] wśród swoich kolegów z którymi latał podczas II wojny światowej[5].

16 kwietnia 2011 roku w dzielnicy Tupadły miasta Władysławowa nadano jednej z ulic jego imię, oraz odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową na budynku byłej Szkoły Powszechnej w tej miejscowości[13].

Samoloty

Józef Jeka latał na następujących samolotach[5]:

Po zakończeniu działań wojennych na różnych typach (również nie myśliwskich) samolotów brytyjskich i amerykańskich, m.in. prototypie samolotu Lockheed U-2[7] oraz Douglas A-26 Invader[5].

Stopnie wojskowe

Daty nadania stopni wojskowych[5][10]:

W Polskich Siłach Powietrznych

W RAF-ie

  • Sergeant (sierżant) – 15 sierpnia 1940
  • Pilot Officer (podporucznkik) – 1 listopada 1941
  • Flying Officer (porucznik) – 1 października 1942
  • Flight Lieutenant (kapitan) – 1 listopada 1943
  • Squadron Leader (major) – 25 maja 1945

Ordery, odznaczenia i osiągnięcia

Poniższe daty podane na podstawie Zeszytu Ewidencyjnego[14][15].

brytyjskie:

Inne

Przypisy

  1. a b c d e f Absolwenci (pol.). Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 w Wejherowie. s. 1. [dostęp 2010-11-17].
  2. a b c d Józef Jeka, życiorys, strona 1
  3. a b Akt zgonu Alfonsa Jeki
  4. Według relacji Adelajdy, siostry Józefa Jeki. Nagrobek znajduje się na cmentarzu w Tupadłach.
  5. a b c d e f Józef Jeka, życiorys, strona 2
  6. a b c d e Małgorzata Jarek: Aukcja pamiątek polskiego bohatera (pol.). MojaWyspa.co.uk, 01/12/2009 09:17:26. s. 1. [dostęp 2010-11-17].
  7. a b c d World War Two hero's memorabilia to be auctioned. „The Telegraph” (ang.). [dostęp 2010-11-17]. 
  8. a b c Battle of Britain hero's time capsule opened after 50 years by the daughter he never knew (ang.). Daily Mail, 1:10 PM on 30th November 2009. s. 1. [dostęp 2010-11-17].
  9. Dywizjon Myśliwski „Toruński” 306 (pol.). s. 1. [dostęp 2010-11-17].
  10. a b c Józef Jeka, życiorys, strona 3
  11. Franciszek Grabowski, Ostiary i nie tylko: lotnicy polscy w operacjach specjalnych SIS, OPC i CIA w latach 1949-1965,, „„Pamięć i Sprawiedliwość"” (nr 8/1 (14)), 2009, s. 328.
  12. Józef Jeka, przebieg służby, str. 2
  13. Uchwała Nr VIII/56/2011 Rady Miejskiej Władysławowa z dnia 30 marca 2011r. w sprawie: nadania nazwy ulicy na terenie administracyjnym Miasta Władysławowa – ul. Majora Pilota Józefa Jeki w Tupadłach (pol.). Urząd Miejski we Władysławowie. [dostęp 2011-05-10].
  14. a b Józef Jeka, przebieg służby, str. 5
  15. Józef Jeka, przebieg służby, str. 6

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
Poland badge.jpg
Poland badge. Second World War period Polish Army (post-1939 Free Polish Army) shoulder title.
Roundel of Poland (1921-1993).svg
Roundel of the Polish Air Force (1921–1993).
Roundel of Poland (1921–1993).svg
Roundel of the Polish Air Force (1921–1993).
RAF roundel.svg
Royal Air Force Roundel
POL Odznaka za rany i kontuzje 1 gwiazdka BAR.png
Odznaka za rany i kontuzje - 1 gwiazdka
POL major lotnictwa.svg
Naramiennik - major lotnictwa
UK-Air-OF3 infobox.svg
Insygnia stopnia Squadron Leader (Royal Air Force).
PilotPolowy.jpg
Autor: Pablo000, Licencja: CC BY-SA 4.0
Polowa Odznaka Pilota 1928.
POL Krzyż Walecznych (1941) 4r BAR.svg
Baretka: Krzyż Walecznych (194) nadany czterokrotnie.
POL Medal Lotniczy 4r BAR.svg
Baretka Medalu Lotniczego (za Wojnę 1939-45) nadanego czterokrotnie.
Jozef Jeka.jpg
Picture of Józef Jeka, pilot
Distinguished Flying Medal ribbon.svg
Autor: Ta grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape przez F l a n k e r, a następnie ręcznie zedytowana, Licencja: CC BY 3.0
Distinguished Flying Medal ribbon