Józef Kostrzewski

Józef Władysław Kostrzewski
Ilustracja
Józef Kostrzewski (Poznań, 1924)
Data i miejsce urodzenia

25 lutego 1885
Węglewo

Data i miejsce śmierci

19 października 1969
Poznań

Profesor nauk historycznych
Specjalność: archeologia
Alma Mater

Friedrich-Wilhelms-Universität

Habilitacja

1918 – archeologia
Uniwersytet Lwowski

Profesura

1919

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Medal Niepodległości Komandor Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego Order Trzech Gwiazd III klasy (Łotwa) Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Zdjęcie z 1964
Tablica ku czci Józefa Kostrzewskiego w budynku Rektoratu UAM w Poznaniu
Akt urodzenia Józefa Kostrzewskiego
Cmentarz smochowicki w Poznaniu - grób profesora Kostrzewskiego

Józef Władysław Kostrzewski (ur. 25 lutego 1885 w Węglewie, zm. 19 października 1969 w Poznaniu) – polski archeolog, muzeolog, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, drugi zastępca przewodniczącego Komitetu Słowiańskiego w Polsce, twórca poznańskiej szkoły archeologicznej, prowadził m.in. wykopaliska w Biskupinie.

Rys biograficzny

Syn Stanisława i Elżbiety z Brońkańskich. Uczęszczał do Królewskiego Gimnazjum w Ostrowie, gdzie udzielał się w organizacjach samokształceniowych i patriotycznych (m.in. Towarzystwo Tomasza Zana). W Ostrowie nawiązywał kontakty z lokalnym środowiskiem politycznym, uczęszczał na wykłady polityczno-historyczne do księgarni Stefana Rowińskiego. W 1897 z powodu braku promocji do klasy IV (niższej tercji) przenosi się do Królewskiego Gimnazjum w Gnieźnie. Po aresztowaniach i procesie gnieźnieńskich gimnazjalistów, w 1903 reaktywuje tam działalność T.T.Z i w tym samym czasie nawiązuje kontakt z założonym w 1902 przez prof. Wincentego Lutosławskiego krakowskim Stowarzyszeniem Religijno-Patriotycznym „Eleusis”, zakłada jego wielkopolski oddział i przyjmuje pseudonim „Wielki Eleuteryk”. W roku przedmaturalnym zadenuncjowany za działalność w T.T.Z i „Eleusis” zmuszony jest się przenieść z Gniezna do Konigliches Auguste Victoria Gymnasium w Poznaniu, gdzie w 1907 zdał maturę[1].

W latach poznańskich działał w miejscowym Towarzystwie Przyjaciół Nauk, w jego Wydziale Archeologicznym. Był też wówczas współredaktorem Zapisków Archeologicznych Poznańskich i Albumu prehistorycznych zabytków Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1833–1915). Uczestniczył w Ogólnopolskim Zjeździe Filomackim w Warszawie, po którym został przez władze rosyjskie aresztowany. Po zwolnieniu studiował historię w Krakowie, następnie doktoryzował się w Friedrich-Wilhelms-Universität w Berlinie pod kierunkiem prof. Gustafa Kossiny. Po I wojnie światowej angażował się w powstanie Uniwersytetu Poznańskiego. Pełnił funkcję kuratora i otrzymał godność filistra honoris causa korporacji akademickiej Filomatia Posnaniensis[2]. Członek korespondent Polskiej Akademii Umiejętności od 1928, a od 1935 roku jej członek czynny.

Był jednym z twórców teorii autochtonicznej w archeologii polskiej, która zakładała historyczną ciągłość osadnictwa słowiańskiego na terenie Polski od prehistorii. Na tym polu wdał się w polemikę z archeologami niemieckimi – Gustafem Kossinną i Bolko von Richthofenem, za co w czasie II wojny wpisany został na listę wrogów III Rzeszy. Po przegranej przez Polskę kampanii wrześniowej, na uniwersytecie w Poznaniu pojawili się archeolodzy w mundurach SS, a prof. Kostrzewski tylko dzięki pomocy przyjaciół oraz szybkiej ucieczce zdołał ocalić życie. W czasie okupacji ukrywał się pod zmienionym nazwiskiem w Burzynie pod Tuchowem (pow. tarnowski) oraz Zarzeczu k. Niska (w należącym do Stanisława Hofmokla folwarku Klemensówka), ponieważ tropiło go Gestapo.

Po wojnie od 1952 członek tytularny, od 1957 członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk[3]. Otrzymał od macierzystego uniwersytetu 25 lutego 1965 tytuł doctora honoris causa. Ten tytuł nadały mu również inne uczelnie krajowe (np. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie) i zagraniczne (np. Uniwersytet Humboldta w Berlinie).

Archeolog ten dowodził o nieprzerwanej obecności Słowian nad Odrą i Wisłą przynajmniej od 1500 lat przed naszą erą. Pogląd ten również ze względów politycznych obowiązywał w polskiej archeologii do końca XX wieku[4].

Od 31 października 1911 był żonaty z Jadwigą Wróblewską. Ojciec Bogdana.

Pochowany na Cmentarzu parafialnym na Smochowicach w Poznaniu.

Ordery i odznaczenia

Upamiętnienie

Dorobek naukowy

Aktywny w wielu dziedzinach archeologii. Zajmował się przede wszystkim epoką brązu, okresem lateńskim i wczesnym średniowieczem. Był zwolennikiem koncepcji autochtonistycznej - zakładał obecność Słowian w Polsce jeszcze przed okresem wczesnego średniowiecza. Prowadził liczne badania wykopaliskowe, między innymi w Biskupinie na osadzie ludności kultury łużyckiej (od 1934), Gnieźnie (od 1936) i w Poznaniu (od 1938). Jego dorobek naukowy jest ogromny i obejmuje ponad 900 prac, w tym 11 monumentalnych syntez i monografii z zakresu prehistorii oraz wczesnego średniowiecza ziem polskich.

Ważniejsze publikacje

  • „Wielkopolska w czasach przedhistorycznych” (1913, wydanie 3: 1955)
  • „Die ostgermanische Kultur der Spätlatenezeit” (1919)
  • „Prehistoria ziem polskich” (wraz z R. Jakimowiczem i S. Krukowskim, 1939, reedycja 1948)
  • „Kultura prapolska” (1947, wydanie 3: 1962)
  • „Zagadnienie ciągłości zaludnienia ziem polskich w pradziejach” (1961)
  • „Pradzieje Polski” (wraz z W. Chmielewskim, K. Jażdżewskim, 1965)
  • „Z mego życia. Pamiętnik”, Ossolineum 1970
  • „Gniezno w zaraniu dziejów (od VIII do XIII wieku) w świetle wykopalisk”, Poznań 1939

Zobacz też

Przypisy

  1. Prinke Andrzej Kalendarium życia i twórczości Józefa Kostrzewskiego. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa.[dostęp 2014-10-26]
  2. Bartłomiej P. Wróblewski, Korporacja Studentów Uniwersytetu Poznańskiego „Filomatia Posnaniensis”, (na:) www.archiwumkorporacyjne.pl, stan 28 I 2012 r.
  3. Członkowie PAN: Skorowidz
  4. Zdzisław Skrok, Czy wikingowie stworzyli Polskę?, 2013, s. 58.
  5. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi na polu pracy naukowej”.
  6. M.P. z 1931 r. nr 287, poz. 381 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  7. Tadeusz Oracki, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do 1945 roku), Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1983, s. 166–167.
  8. Niepubliczne Przedszkole i Niepubliczna Szkoła Podstawowa im. Józefa Kostrzewskiego w Gąskach. www.szkolagaski.szkolnastrona.pl. [dostęp 2018-08-31]. (pol.).
  9. Strona szkoły w Węglewie
  10. Nagroda im. Józefa Kostrzewskiego na stronie Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich. snap.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-25)]., www.snap.org.pl, [dostęp 11.06.2009]
  11. Ławeczki profesorskie, czyli pomniki założycieli UAM. Fundacja UAM. [dostęp 2017-12-03]. (pol.).
  12. Sesja naukowa „Józef Kostrzewski – dzieło i dziedzictwo”, [w:] Kronika Miasta Poznania, nr 4/1986, s.93, ISSN 0137-3552.
  13. Wydarzenia w Poznaniu w 1985 roku. Część pierwsza, [w:] Kronika Miasta Poznania, nr 3/1986, s.201, ISSN 0137-3552.

Bibliografia

  • Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 370. [dostęp 2021-01-14].
  • Hieronim Kaczmarek, Kostrzewski Józef, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, red. Henryk Kondziela, Hanna Krzyżanowska, z. 2, Poznań, Wydaw. Poznańskie 2006, ISBN 83-7177-416-8.

Media użyte na tej stronie

POL Order Sztandaru Pracy 1 klasy BAR.svg
Baretka: Order Sztandaru Pracy I klasy
Jozef Kostrzewski, Poznan, 1924r.jpg
Józef Kostrzewski w Poznaniu, pod pomnikiem Adama Mickiewicza na Świętym Marcinie w 1924r.
Jozef Kostrzewski tomb Poznan.JPG
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób Józefa Kostrzewskiego w Poznaniu, cm. ul. Lubowska, Smochowice.
Józef Kostrzewski akt urodzenia.jpg
Autor:
AnonimowyUnknown author
, Licencja: CC0
numer 21
Jozef Kostrzewski 1964r.jpg
Józef Kostrzewski w 1964r.
Kostrzewski UAM Poznan.jpg
Tablica ku czci Józefa Kostrzewskiego w Rektoracie UAM w Poznaniu.
Ordine di San Gregorio Magno.COMM.PNG
Commander's insigna of S. Gregorius Magnus' order