Józef Kratko

Józef Kratko

Józek, Heniek, Kola

szeregowy (degradacja)
Data i miejsce urodzenia	16 września 1914 Pińsk
Data śmierci	29 marca 2004
Przebieg służby
Lata służby	1941–1956
Siły zbrojne	Armia gen. Andersa Armia gen. Berlinga ludowe Wojsko Polskie
Formacja	Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego
Jednostki	I Warszawski Batalion Obrony Narodowej 5 Dywizja Piechoty 1 Warszawska Dywizja Piechoty
Stanowiska	zastępca dowódcy batalionu, oficer inspekcyjny KG MO, dyrektor Departamentu IV MBP, szef WUBP w Katowicach, dyrektor Departamentu VII KdsBP
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa front wschodni
Odznaczenia

Józef Kratko (ur. 3 września^?/ 16 września 1914 w Pińsku, zm. 29 marca 2004^[1]) – oficer Ludowego Wojska Polskiego, pułkownik Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.

Życiorys

Pochodził z rodziny żydowskiej, syn Azriela (Antoniego) i Rossy (Rozalii) Bajli z domu Szkolnik. Miał piątkę rodzeństwa, jego brat Załman (Zygmunt) również był działaczem komunistycznym. W 1933 zdał egzamin maturalny w Państwowym Gimnazjum im. Stefana Czarneckiego w Chełmie, następnie rozpoczął naukę w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Warszawie w klasie skrzypiec^[2].

Już podczas nauki w gimnazjum związał się z organizacjami komunistycznymi. Został działaczem Rewolucyjnego Związku Niezamożnej Młodzieży Szkolnej, od 1931 działał w Komunistycznym Związku Młodzieży Zachodniej Ukrainy. Po przyjeździe do Warszawy wstąpił do Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej, od 1935 był członkiem Komunistycznej Partii Polski. Na początku swej partyjnej kariery został aresztowany i skazany na rok więzienia. Kolejne aresztowanie z powodu działalności partyjnej miało miejsce w 1936, po śledztwie trwającym do marca 1936 został skazany na dwa lata więzienia. Pobyt w areszcie śledczym został mu zaliczony na poczet kary, więc wiosną 1939 wyszedł na wolność. Po wybuchu II wojny światowej walczył w obronie stolicy w I Warszawskim Batalionie Obrony Narodowej, tuż przed kapitulacją został ranny^[3].

Przedostał się do Lwowa, gdzie próbował kontynuować studia muzyczne. Następnie przeniósł się z żoną do Anapy, gdzie znalazł zatrudnienie w warsztatach lotniczych i wstąpił do Komsomołu. Po ataku Niemiec na ZSRR we wrześniu 1941 został skierowany do powstających Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR i otrzymał przydział do 5 Dywizji Piechoty^[4].

Podczas dyslokacji jednostki w styczniu 1942 do Kirgizji zdezerterował i pozostał w ZSRR. W maju 1943 dostał się do Sielc i wstąpił do armii Berlinga. Został skierowany na podoficerski kurs polityczno-wychowawczy, po jego ukończeniu otrzymał awans na stopień podporucznika i objął stanowisko zastępcy dowódcy ds. polityczno-wychowawczych w 1. pułku czołgów 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. W czerwcu 1943 wziął udział w pierwszym Zjeździe Związku Patriotów Polskich. Jako porucznik brał udział w bitwie pod Lenino^[5].

W październiku 1943 został przydzielony do Polskiego Samodzielnego Batalionu Specjalnego, od 1944 wszedł w skład jego dowództwa. W maju 1944 został przeniesiony do Polskiego Sztabu Partyzanckiego i wszedł w skład Zgrupowania „Jeszcze Polska nie zginęła”. Do 20 maja 1944 był zastępcą dowódcy ds. polityczno-wychowawczych Polskiego Samodzielnego Batalionu Specjalnego. W lipcu dostał do Lublina, gdzie wszedł w skład grupy operacyjnej organizującej struktury władzy komunistycznej. Od sierpnia pełnił funkcję dowódcy tzw. Warszawskiej Grupy Operacyjnej organizującej struktury Milicji Obywatelskiej w Warszawie. Otrzymał awans na kapitana i wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej^[6].

15 sierpnia 1944 wyznaczony został na stanowisko zastępcy komendanta Milicji Obywatelskiej miasta stołecznego Warszawy do spraw polityczno-wychowawczych. Następnie był szefem Inspektoratu^[7] Komendy Głównej MO (1944-1945), komendantem wojewódzkim MO w Katowicach (1945-1946), szefem Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach (1946-1947), dyrektorem Departamentu IV MBP (ochrona gospodarki) (1947-1953), dyrektorem Departamentu Szkolenia MBP (1953-1954), wicedyrektorem i p.o. dyrektora Departamentu VII Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego (śledczy) (1955-1956)^[8]. Dał się poznać jako bezwzględny funkcjonariusz resortu bezpieczeństwa. Wszelkie przerwy w pracy, nawet wynikające z problemów technicznych, klasyfikował jako sabotaż i dywersję. Od podległych mu pracowników wymagał również takiego postrzegania rozpatrywanych spraw, co skutkowało aresztowaniami niewinnych osób^[9].

W maju 1956 został oddelegowany do Międzynarodowej Komisji dla Nadzoru i Kontroli w Indochinach, gdzie zajmował stanowisko doradcy ds. wojskowych. Na początku 1957 powrócił do Polski i został oddany do dyspozycji Departamentu Kadr i Szkolenia MSW. 30 kwietnia 1957 został zwolniony ze służby w organach bezpieczeństwa PRL, jako jedne z odpowiedzialnych za "błędy i wypaczenia". W listopadzie został zatrudniony w Ministerstwie Spraw Zagranicznych i w grudniu został skierowany na placówkę dyplomatyczną w Hanoi. W 1960 powrócił z Wietnamu i do 1962 pracował jako starszy radca w MSZ^[10].

Powrócił do przerwanych studiów muzycznych i w 1963 uzyskał dyplom Państwowej Szkoły Muzycznej I st. nr 4 im. Karola Kurpińskiego. Następnie pracował jako nauczyciel muzyki w warszawskich szkołach. W 1968 został oskarżony o utrzymywanie kontaktów z osobami prezentującymi postawy proizraelskie, jego córka brała udział w wystąpieniach studenckich. Został oskarżony o udział w wywoływaniu zajść marcowych, jego sytuacja stała się trudna również z tego powodu iż negował zasadność interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. Pod taką presją zdecydował się w 1969 na wyjazd z Polski oraz zrzeczenie się polskiego obywatelstwa^[11].

Decyzją gen. Wojciech Jaruzelskiego z marca 1971 został zdegradowany do stopnia szeregowca i wpisany do tzw. indeksu osób niepożądanych w PRL^[12].

Był członkiem Komunistycznej Partii Polski, Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Po śmierci został pochowany na Cmentarzu Leśnym (Minnesland) w Sztokholmie^[1].

Awanse

• 1943 – podporucznik,
• 1943 – porucznik,
• 1944 – kapitan,
• 1944 – major,
• 1946 – podpułkownik,
• 1946 – pułkownik,
• 1971 – szeregowiec (degradacja).

Odznaczenia

• Order Krzyża Grunwaldu III klasy
• Order Sztandaru Pracy II klasy (1954 r.),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 października 1945)^[13]
• Złoty Krzyż Zasługi – dwukrotnie (18 stycznia 1946, 1947)^[14]
• Krzyż Partyzancki (1946 r.),
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1954 r.),
• Odznaka „10 Lat w Służbie Narodu” (1954 r.),
• Medal „Za Odwagę” (ZSRR) (1943 r.),
• Krzyż Wojenny Czechosłowacki 1939.

Życie prywatne

Poślubił Helenę z domu Bartoszewską, która w 1943 r. zginęła podczas skoku spadochronowego. W 1945 ożenił się z Eufrozyną z domu Magiera, z którą miał dwie córki. Małżeństwo zakończyło się rozwodem w 1959. W latach 60. XX w. poślubił Krystynę Bożenę z domu Bażańską, z którą miał córkę^[15]

Przypisy

Bibliografia

• Witold Bagieński i Magdalena Dźwigał (red.), Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa (1944-1956), Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2021, ISBN 978-83-8229-358-6, OCLC 1295265755, Tom II .
• Aleksander Mazur, Order Krzyża Grunwaldu 1943-1985, Warszawa 1988.
• Twarze katowickiej bezpieki (katalog wystawy), Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu - Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej w Katowicach, Katowice 2007.
• Czesław Dęga, Z dziejów Zgrupowania Partyzanckiego "Jeszcze Polska nie Zginęła", Bellona, Warszawa 2008.
• Dane osoby z katalogu kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2022-02-13]. (pol.).

Linki zewnętrzne

• Profil służbowy Józefa Kratko w BIP IPN. katalog.bip.ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].