Józef Kustroń

Józef Rudolf Kustroń

jako pułkownik WP
generał brygady
Data i miejsce urodzenia	16 października 1892 Stryj, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	16 września 1939 Ułazów, Polska
Przebieg służby
Lata służby	1914–1939
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	42 Pułk Piechoty 55 Poznański Pułk Piechoty 16 Pomorska Dywizja Piechoty 21 Dywizja Piechoty Górskiej
Stanowiska	z-ca dowódcy pułku d-ca pułku piechoty dowódca piechoty dywizyjnej d-ca dywizji piechoty
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Józef Kustroń

(c) Zbigniew Czernik / Wikimedia PL, CC BY 3.0

Obelisk upamiętniający śmierć generała w Ułazowie

Odznaka Towarzystwa im. gen. J. Kustronia

Józef Rudolf Kustroń (ur. 16 października 1892 w Stryju, zm. 16 września 1939 w Ułazowie) – generał brygady Wojska Polskiego.

Życiorys

Urodził się 16 października 1892 w rodzinie Andrzeja i Magdaleny z Fedoryków^[1]. Młodość spędził w Nowym Sączu, gdzie osiadła jego rodzina. Został absolwentem C.K. gimnazjum w Nowym Sączu^[2], w którym należał do polskich nielegalnych organizacji niepodległościowych, w tym związku młodzieży Zet, sam także je organizował. W 1910 podjął studia prawnicze i filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W 1912 wstąpił do paramilitarnego polskiego Związku Strzeleckiego. Równolegle ze studiami na uniwersytecie, studiował również w Akademii Handlowej.

Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich i został komendantem plutonu w IV batalionie 2 pułku piechoty, skierowanego na front przeciw Rosji. 29 października 1914 został ciężko ranny w bitwie pod Mołotkowem, za postawę w tej walce został odznaczony Orderem Virtuti Militari^[1]. Po leczeniu w szpitalu, powrócił na front. Objął tym razem dowództwo 2 kompanii w 4 pułku piechoty. Walczył z pułkiem m.in. pod Jastkowem na Lubelszczyźnie i na Wołyniu. Pod koniec 1916 został mianowany adiutantem 2 pp^[3]. W czasie służby w Legionach awansował kolejno na stopień: chorążego (29 września 1914), podporucznika (5 listopada 1914), porucznika (25 czerwca 1915) i kapitana (1 listopada 1916)^[4]. Latem 1917, po kryzysie przysięgowym, został wcielony do c. i k. armii. Od 1917 działał w konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. Od 31 października 1918 uczestniczył w rozbrajaniu żołnierzy austriackich w Krakowie.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości od listopada 1918^[5] w odrodzonym Wojsku Polskim. Od stycznia 1919^[5] pracował w Ministerstwie Spraw Wojskowych i na stanowiskach sztabowych. Podczas wojny polsko-bolszewickiej, od lipca 1920 kierował z ramienia Naczelnego Dowództwa w stopniu podpułkownika przewozami wojskowego transportu kolejowego i ewakuacją kolejową na zachód. Za zasługi podczas wojny polsko-bolszewickiej został odznaczony w 1923 Orderem Virtuti Militari.

3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu podpułkownika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 130. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a jego oddziałem macierzystym był wówczas 33 pułk piechoty^[6]. 10 lipca 1922 roku został zatwierdzony na stanowisku dowódcy pułku batalionu sztabowego 43 pułku piechoty w Dubnie^[7]. 18 listopada 1922 roku został przeniesiony do 42 pułku piechoty w Białymstoku na stanowisko zastępcy dowódcy pułku^[8]. 18 stycznia 1925 został przeniesiony do 55 pułku piechoty w Lesznie na stanowisko dowódcy pułku^[9]. 3 maja 1926 został awansowany na pułkownika ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1925 i 7. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[10]. Podczas przewrotu majowego, Kustroń jako piłsudczyk nie dopuścił do wyruszenia swojego pułku na odsiecz siłom rządowym. 21 stycznia 1930 został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty w Grudziądzu^[11]. Od 10 listopada 1931 do 15 lipca 1932 był słuchaczem VI Kursu Centrum Wyższych Studiów Wojskowych w Warszawie. W październiku 1935 został mianowany dowódcą 21 Dywizji Piechoty Górskiej w Bielsku. Z dywizją wziął udział w zajęciu Zaolzia. Prezes Oddziału Biała Związku Legionistów Polskich w 1936 roku^[12].

Na stopień generała brygady został awansowany ze starszeństwem z dniem 19 marca 1939 i 2. lokatą w korpusie generałów. W Bielsku, mieście o dużym procencie ludności niemieckiej, Kustroń zaangażował się aktywnie w działalność o polskim charakterze społeczno-politycznym, gospodarczym i narodowym. Był także prezesem oddziału Polskiego Związku Zachodniego. Jeszcze przed wybuchem wojny, oddziały polskie na tym terenie zmagały się z niemiecką dywersją.

Podczas kampanii wrześniowej gen. bryg. Józef Kustroń dowodził nadal 21 Dywizją Piechoty Górskiej, wchodzącą w skład Grupy Operacyjnej „Bielsko” i Armii „Kraków”. Od 1 września 1939 21 DPG uczestniczyła w ciężkich walkach odwrotowych, po których osłabiona przedarła się na południową Lubelszczyznę. 16 września Dywizja, usiłując przebić się, stoczyła zaciekłą walkę pod Oleszycami z przeważającymi siłami niemieckiej 45 Dywizji Piechoty. Około godz. 14 w lesie między Koziejówką a Ułazowem generał Kustroń został zabity, uczestnicząc w ataku podczas próby przebicia się. Został pochowany na polu bitwy. Zwłoki ekshumowano trzykrotnie^[5]. W 1953 jego grób przeniesiono do Nowego Sącza.

25 września 1965 w Zakopanem gen. bryg. Mieczysław Boruta-Spiechowicz sporządził wniosek na odznaczenie śp. gen. bryg. Józefa Kustronia Orderem Virtuti Militari III klasy, w konkluzji którego napisał: „emigracyjno-londyńska Kapituła Orderu Virtuti Militari przyznała (Dz. Pers. nr 3/47) generałowi Józefowi Kustroniowi za kampanię wrześniową order Virtuti Militari IV klasy. Odznaczenie to uważam za niewystarczające”. Wniosek został zatwierdzony przez MON w 1967^[13].

Życie prywatne

Żonaty od 1916 z Aleksandrą z Dagnanów, z którą miał troje dzieci: Stanisława (ur. 1918), Krystynę (ur. 1922) i Adama (ur. 1927)^[5].

W kwietniu 2016 roku w archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie został odnaleziony list wdowy po generale – Aleksandry, skierowany jesienią 1939 do gen. Stanisława Maczka, z prośbą o potwierdzenie faktu śmierci męża pod Ułazowem^[14].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari (pośmiertnie, w czasach gomułkowskich)^[15] (MON 1967)^[5]
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 122 (pośmiertnie, w czasach gen. Sikorskiego)^[15], za udział w kampanii wrześniowej (Londyn 1947)^[5].
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 6024^[1] (w 1923, za wojnę z bolszewikami)^[15][16]
• Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931)^[17][5]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)^[16][5]
• Krzyż Walecznych (trzykrotnie)^[16][5]
• Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 2 sierpnia 1928^[18][19], 10 listopada 1938^[20])^[5]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Odznaka za Rany i Kontuzje
• Odznaka „Za wierną służbę”
• Państwowa Odznaka Sportowa^[21]
• Krzyż Komandorski Orderu Korony Rumunii (Rumunia)^[16]
• Krzyż Komandorski Orderu Orła Białego (Jugosławia)^[16]

W 2016 trzy należące do generała Krzyże Virtuti Militari zostały przekazane przez jego rodzinę do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie^[15]. Krzyż Srebrny, przyznany za udział w wojnie 1919–1921, generał miał na sobie w chwili śmierci. Zakrwawione odznaczenie Niemcy odpięli od munduru i zwrócili żonie. Ślady po krwi zachowały się na baretce do dzisiaj^[22].

Upamiętnienie

W latach 1981–1984 działało w Nowym Sączu Towarzystwo im. Generała Józefa Kustronia, którego inicjatorem, a później prezesem był Jerzy Giza. Towarzystwo to kultywujące idee Polski niepodległej i chcące wybudować gen. J. Kustroniowi pomnik w Nowym Sączu, zostało rozwiązane przez komunistyczne władze miasta „za godzenie w żywotne interesy państwa”. Majątek Towarzystwa został zagarnięty przez ZBoWiD w Nowym Sączu (w tym pieniądze zgromadzone na pomnik generała). Przez okres swej jawnej działalności, a potem konspiracyjnej Towarzystwo ściśle współpracowało z Komitetem Opieki nad Kopcem Józefa Piłsudskiego w Krakowie, Oddziałem Krakowskim Związku Legionistów Polskich, Warszawską Rodziną Legionistów i Peowiaków, a także „podziemną” Solidarnością. Posiadało odznakę organizacyjną, która nawiązywała symboliką do tradycji legionowej (II Brygada, 4 pułk piechoty Legionów Polskich). Do czołowych działaczy Towarzystwa należeli: Bogdan Sekuła, Leszek Migrała, Janusz Kwiatkowski, Daniel Weimer, Stanisław Cabała i Tadeusz Giza. 16 września 1983 r. Towarzystwo zorganizowało w Nowym Sączu niezależne uroczystości ku czci gen. Kustronia, na które przybyli konsulowie generalni Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej Charles Smith jr i Republiki Francuskiej Andre Bonamy, a także gen. Mieczysław Boruta-Spiechowicz wraz z grupą legionistów. Uroczystością towarzyszyła wystawa w Domu Kultury im. gen. B. Pierackiego, która po trzech dniach ekspozycji została zamknięta przez władze polityczno-administracyjne miasta. Po rozwiązaniu Towarzystwa przez władze komunistyczne, prowadziło ono działalność konspiracyjną (1984–1989). Ufundowało tablicę ku czci gen. Józefa Kustronia oraz tablicę w hołdzie wszystkim dowódcom 1 pułku strzelców podhalańskich, którą odsłonięto w listopadzie 1988 r. w kościele pw. św. Kazimierza w Nowym Sączu w 70 rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. W „Almanachu Sądeckim” można przeczytać artykuł na temat Towarzystwa zatytułowany „Kustroniowcy” (nr 4/1995).

Generał Józef Kustroń został patronem:

• Szkoły podstawowej nr 28 w Bielsku-Białej (dzielnica Hałcnów)
• Zespołu Szkół Elektryczno-Mechanicznych w Nowym Sączu,
• Zespołu Szkół w Lubaczowie,
• Jednostki Strzeleckiej 2033 w Lubaczowie, Związku Strzeleckiego „Strzelec” Józefa Piłsudskiego.

W czerwcu 1939 roku imieniem Józefa Kustronia nazwano jedną z ulic w przyłączonym do Polski Czeskim Cieszynie (obecnie ulica Pražská (Praska))^[23].

• Ulica im. gen. J. Kustronia znajduje się w Lesznie^[24]
• W miejscu śmierci generała w Ułazowie został ustanowiony pamiątkowy obelisk.

Przypisy

Bibliografia

• Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917). Komenda Legionów Polskich, 1917.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa 1990: Wydawnictwo Polonia, s. 145–150. ISBN 83-7021-096-1.
• Waldemar Strzałkowski: Życiorysy dowódców jednostek polskich w wojnie obronnej 1939 r. W: Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990. ISBN 83-211-1096-7.
• Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski: Generałowie Polski niepodległej. Warszawa: Editions Spotkania, 1991.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
• Piotr Stawecki: Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08262-6.
• Henryk SzewczykH.S. Jerzy Leśniak Henryk SzewczykH.S., Bóg, Honor, Ojczyzna. Sądeccy żołnierze i generałowie w służbie niepodległej Rzeczypospolitej, Nowy Sącz - Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, s. 80, ISBN 978-83-7629-075-1, OCLC 750507186 .

Linki zewnętrzne

• Publikacje Józefa Kustronia w serwisie Polona.pl