Józef Opacki

Józef Opacki ps. „Prus”, „Opat”, „Mohort”, „Zawisza”, „Znicz” (ur. 30 stycznia 1902 w Czortkowie, zm. 6 sierpnia 1982 w Sosnowcu) – polski nauczyciel gimnazjalny w Czortkowie (przedwojenne województwo tarnopolskie), działacz ZHP, prezes czortkowskiego oddziału podolskiego towarzystwa turystyczno-krajoznawczego, delegat rządu RP na kraj w czasie wojny na powiat czortkowski[1].

Życiorys

Przed II wojną światową

Urodził się 30 stycznia 1902 roku w Czortkowie na terenie Monarchii Austro-Węgierskiej. W czasie I wojny światowej walczył o niepodległość Polski. Po wojnie uzyskał świadectwo dojrzałości i kontynuował naukę na wydziale filozoficznym i matematyczno-przyrodniczym Uniwersytetu we Lwowie w latach 1922–1926. Po studiach pracował jako nauczyciel ćwiczeń cielesnych w Państwowym Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Czortkowie[2]. Był redaktorem założonego przez siebie pisma „Znicz Podola”[3]. Józef Opacki był żonaty z Heleną Jurasek (ps. Oleńka), którą poślubił w 1929 roku. Jego synem był Ireneusz Opacki (ur. 1933) profesor nauk humanistycznych[4].

Działalność harcerska

Józef Opacki po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w 1920 roku dołączył do I Drużyny Skautów im. Zygmunta Sierakowskiego w Czortkowie. Aktywnie uczestniczył w działalności harcerzy, gdzie już w 1923 został kierownikiem Wydziału Organizacyjnego Komendy Męskiej Chorągwi Lwowskiej. Na początku lat 30. nastąpiła przerwa w jego działalności na rzecz harcerstwa. Powrócił do czynnego udziału w styczniu 1936 roku obejmując funkcję hufcowego. Do wybuchu wojny pełnił funkcję członka Komendy Lwowskiej Chorągwi Harcerzy[1].

Działalność w czasie wojny

Po wkroczeniu wojsk radzieckich na teren wschodniej Rzeczypospolitej, Józef Opacki natychmiast zaczął formować podziemne struktury harcerskie tworząc z nich podziemną organizację partyzancką o nazwie Polska Organizacja Walki z Wrogiem, rok później połączoną z Szarymi Szeregami. Na rocznicę powstania styczniowego została zaplanowana akcja przeciwko okupantowi. Przygotowania odbywały się poza wiedzą Józefa Opackiego. W nocy 21/22 stycznia 1940 roku doszło do wybuchu zrywu wyzwoleńczego przeciwko Sowietom, tzw. powstania czortkowskiego. Akcja zakończyła się niepowodzeniem[5].

Pod koniec listopada 1940 roku, pod redakcją Opackiego ukazał się pierwszy numer konspiracyjnego czasopisma „Ogniwo”.

W latach 1939–1945 tworzył kartotekę zbrodni przeprowadzonych przez organizacje ukraińskie w Małopolsce Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem powiatu czortkowskiego. Notatki wykonywane były ręcznie na różnego rodzaju papierze, który był w danym momencie dostępny. Każda zawierała datę, opis zdarzenia, narodowość ofiar, miejsce, z wyszczególnieniem na powiat i miejscowość oraz w niektórych przypadkach województwo. Notowane były także organizacje, ich członkowie, a sama kartoteka dzielona była na okresy działalności danej organizacji (np. okres „Siczy”, jednej z organizacji ukraińskich, która została rozwiązana w 1942 roku przez Niemców)[6].

Józef Opacki był mocno zaangażowany w działalność społeczną i edukacyjną. Już w lecie 1941 roku zlecił Franciszkowi Wiśmierskiemu, zorganizowanie w powiecie czortkowskim tajnego nauczania. W Czortkowie prowadził także swoją własną prywatną bibliotekę. W 1942 roku uniknął aresztowania przez Niemców uciekając z domu i ukrywając się aż do wkroczenia wojsk radzieckich. Gestapo bez powodzenia szukało go komitecie opiekuńczym Rady Głównej Opiekuńczej oraz szkole handlowej, w której wcześniej pracował[7]. Po ucieczce organizował tajne nauczanie i był żołnierzem AK. Od 1944 roku redagował artykuły w „Informatorze Podolskim”, rok później także w „Ekspressie Podolskim”[8] oraz „Strażnicy Kresowej”.

Działalność po wojnie

Po zakończeniu wojny Józef Opacki podzielił los polskiej ludności na kresach wschodnich i został jeszcze w 1945 roku przesiedlony do Gliwic, gdzie objął funkcję kierownika Archiwum Urzędu Miejskiego[9]. Działał w zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość, gdzie był kierownikiem wydziału propagandy, pod pseudonimami „Zawisza” i „Mohort”[10]. W 1946 roku przebywał najprawdopodobniej w Karkonoszach i Sosnowcu, choć jego dokładne miejsce pobytu nie jest pewne ze względu na to, że w dostępnych materiałach nazwy powiatu podawane były szyfrem.

Struktury Eksterytorialnego Okręgu Tarnopolskiego WiN zostały spenetrowane przez agenturę UB i rozbite we wrześniu 1946 roku. Józef Opacki został skazany na 8 lat więzienia, którą to karę odbył we Wronkach. Wyrok zmniejszono później do 3,5 roku. Po odzyskaniu wolności Józef Opacki kontynuował swoją działalność harcerską, będąc współpracownikiem komendy Hufca Gliwice w 1956 r.

Wybrane publikacje

  • „Polska a Niemcy i Rosja”, materiały prasowe z lat 1944–1945, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, sygn. 16624/II.
  • „Wytyczne postępowania na terenie Ziemi Czerwieńskiej celem uratowania ludności polskiej i tej Ziemi dla Polski”, materiały prasowe z lat 1944–1945, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, sygn. 16624/II.

Odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ a b Za: https://gliwickie-harcerstwo.wikispaces.com/J%C3%B3zef+Opacki (dostęp online: 20.01.2018).
  2. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Czortkowie za rok szkolny 1933/34. Czortków: 1934, s. 3.
  3. ↑ Znicz Podola, Nr 1 Rok I Styczeń 1936, Ilustrowany Organ Sekcji Kół Krajoznawczych, Podolskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.
  4. ↑ Nawarecki Aleksander, Ireneusz Opacki (5 sierpnia 1933 – 9 lipca 2005), Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 97/1, 2006, 269-275.
  5. ↑ Szymański Krzysztof, Powstanie czortkowskie, Kurier Galicyjski 5(153), 16–29 marca 2012.
  6. ↑ Zakład Narodowy im. Ossolińskich, dział rękopistów, sygn. 16629/I; 16630/I, II.
  7. ↑ Zakład Narodowy im. Ossolińskich, dział rękopistów, sygn. 16634/II.
  8. ↑ Zakład Narodowy im. Ossolińskich, dział rękopistów, sygn. 16625/II.
  9. ↑ Oczko-Kędra Karolina, Przesiedlenie ludności polskiej z województwa tranopolskiego w latach 1944–1945 w świetle raportów Obwodowej Delegatury Rządu RP na Kraj w Czortkowie, dostęp online (20.01.2018): http://www.polska1918-89.pl/pdf/przesiedlenie-ludnosci-polskiej-z-wojewodztwa-tarnopolskiego-w-latach-,4558.pdf.
  10. ↑ Zakład Narodowy im. Ossolińskich, dział rękopistów, sygn. 16632/II.
  11. ↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 607 „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej”.

Bibliografia

  • Znicz Podola, Nr 1 Rok I Styczeń 1936, Ilustrowany Organ Sekcji Kół Krajoznawczych, Podolskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.
  • Nawarecki Aleksander, Ireneusz Opacki (5 sierpnia 1933 – 9 lipca 2005), Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 97/1, 2006, 269-275.
  • Oczko-Kędra Karolina, Przesiedlenie ludności polskiej z województwa tranopolskiego w latach 1944–1945 w świetle raportów Obwodowej Delegatury Rządu RP na Kraj w Czortkowie, dostęp online (20.01.2018): http://www.polska1918-89.pl/pdf/przesiedlenie-ludnosci-polskiej-z-wojewodztwa-tarnopolskiego-w-latach-,4558.pdf
  • https://gliwickie-harcerstwo.wikispaces.com/J%C3%B3zef+Opacki (dostęp online: 20.01.2018)
  • Zakład Narodowy im. Ossolińskich, dział rękopistów, sygn. 16611/II-16634/II.
  • Inwentarz rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu T. 13: Rękopisy 16501-16800, oprac. Ł. Częścik, E. Galos, M. Matwijów i in. pod red. W. Sonnak, 1993.
  • Szymański Krzysztof, Powstanie czortkowskie, Kurier Galicyjski 5(153), 16–29 marca 2012.