Józef Rec

Józef Rec

Józef Rec (przed 1923)
Data i miejsce urodzenia	23 stycznia 1883 Czajkowa
Data i miejsce śmierci	6 lipca 1940 Gruszka
Przyczyna śmierci	Egzekucja na górze Gruszka
Miejsce zamieszkania	Sanok
Narodowość	polska
Stanowisko	nauczyciel

Józef Rec (ur. 23 stycznia 1883 w Czajkowej, zm. 6 lipca 1940 na górze Gruszka) – polski nauczyciel, oficer, podczas II wojny światowej organizator kurierskiej trasy przerzutowej z ramienia Polskiego Komitetu Służby Zwycięstwu Polski i Związku Walki Zbrojnej, ofiara egzekucji na górze Gruszka dokonanej przez Niemców.

Życiorys

Józef Rec (1927)

Pomnik u podnóża góry Gruszka

Mogiła zbiorowa i pomnik na Cmentarzu Centralnym w Sanoku

Upamiętnienie na Mauzoleum w Sanoku

Urodził się 23 stycznia 1883^{[1][2][3][4][5]} w Czajkowej^[6]. Był synem Wawrzyńca i Marii z domu Bąk^[1][3][6][7]. Miał brata Władysława^[1].

Zdał egzamin dojrzałości w Gimnazjum w Mielcu^[6][8]. Ukończył studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego^[6]. Został nauczycielem filologii klasycznej^[9]. Reskryptem z 3 lutego 1911 C. K. Rady Szkolnej Krajowej jako kandydat nauczycielski został mianowany zastępcą nauczyciela w C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku^[10][11]. Reskryptem z 5 września 1912 C. K. Rady Szkolnej Krajowej jako zastępca nauczyciela został przeniesiony z Sanoka do C. K. Gimnazjum w Gorlicach^[12][13], po czym analogiczną formą decyzji z 3 września 1913 został przeniesiony z powrotem do sanockiego gimnazjum^[14]. W sanockim gimnazjum uczył języka łacińskiego i języka greckiego^[15][16][17]. Po wybuchu I wojny światowej w roku szkolnym 1915/1916 odbywał służbę wojskową^[18]. Był oficerem c. i k. armii^[9]. Jako jeniec przebywał w niewoli rosyjskiej, po czym w drugim półroczu roku szkolnego 1918/1919 ponownie był nauczycielem w gimnazjum w Sanoku wykładając język łaciński i język niemiecki^[19]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w latach 20. II Rzeczypospolitej pozostawał nauczyciel przemianowanego Państwowego Gimnazjum Męskiego im. Królowej Zofii w Sanoku, wykładając język łaciński, matematykę, historię, kaligrafię, zaś ponadto w roku szkolnym 1927/1928 był pomocnikiem kancelarii dyrekcji szkoły^[20][21]. W 1928 został przeniesiony z Sanoka do Państwowego Gimnazjum w Sokalu^[22], a w 1932 jako nauczyciel tej szkoły został przeniesiony w stan spoczynku^[23][24].

Przed 1914 należał do Sanockiej Chorągwi Drużyn Bartoszowych^[25][26]. Był członkiem sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” (1921, 1922, 1932, 1924)^[27][28]. 26 października 1919 został wybrany zastępcą sekretarza sanockiego koła Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych^[29]. 29 stycznia 1922 został wybrany skarbnikiem sanockiego koła Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych^[30]. Później był członkiem zarządu koła TNSŚiW w Sokalu^[31].

10 sierpnia 1912 w Kościele Przemienienia Pańskiego w Sanoku zawarł związek małżeński z Antoniną Germak (ur. 29 maja 1884, córka szewca z Sanoka, Jana Germaka^[32][1]), nauczycielką z Tarnawy Górnej^[1], która na początku XX wieku była nauczycielką w Sanoku^{[33][34][35][36]}. Oboje mieli córkę Marię Joannę (ur. 1913, przed 1939 nauczycielka gimnazjalna)^[4], syna Kazimierza Stanisława (ur. 1920^[37], absolwent Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku z 1938^[38][39]). Jego żona Antonina na początku lat 30. mieszkała w Sanoku przy ulicy Bartosza Głowackiego^[38]. W Sanoku Józef Rec zamieszkiwał przy ulicy Floriańskiej^[9][25] – od 1937 ulica Michała Słuszkiewicza – pod numerem domu 14^[3][6][7] (później na jego posesji powstał blok mieszkalny pod adresem przemianowanej ulicy Ignacego Daszyńskiego 10)^[40]. Uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z początku 1937 został uznany przynależnym do gminy Sanok^[4]. Na emeryturze pod koniec lat 30. na stancji w jego domu mieszkali sanoccy gimnazjaliści^[41].

Po wybuchu II wojny światowej w 1939, kampanii wrześniowej i nastaniu okupacji niemieckiej zaangażował się w działalność konspiracyjną^[42]. Funkcjonował w tajnym nauczaniu^[6]. Wykazywał się inicjatywą i działał w kierunku zaktywizowania środowiska inteligenckiego w Sanoku i okolicach w kierunku tworzenia tras przerzutowych^[43]. Był kolejnym po ks. Stanisławie Buczku^[44] organizatorem w Sanoku szlaku przerzutowego (kurierskiego) w stronę Węgier^[44] na trasie Poraż-Mroczków-Mokre-Wysokie-Habura-Medzilaborce^[9][45]. Obie trasy organizowano w podporządkowaniu inż. Stanisławowi Szczepańcowi na zlecenie Komitetu Porozumiewawczego^[46]. Działał z ramienia Polskiego Komitetu Służby Zwycięstwu Polski^[34]. Od stycznia 1940, za sprawą przybyłego do Sanoka oficera w stopniu kapitana działającego pod pseudonimem „Czarny”, działalność organizacji przerzutów została scalona i podległa strukturze Związku Walki Zbrojnej^[47]. Został członkiem sztabu komendy obwodu ZWZ w Sanoku^[48]. W wyniku prowadzonego śledztwa przez gestapo i zagrożenia ujawnieniem polecono wstrzymanie organizowania przerzutów, jednak Rec podjął ponownie działalność, a wskutek przeprowadzonej przez Niemców prowokacji, nieświadomie dokonał dekonspiracji współpracowników w Porażu, gdzie aresztowany został m.in. kpt. Czesław Wawrosz^[34][49]. Na początku maja 1940 sam także został aresztowany przez Niemców i 14 maja 1940 osadzony w więzieniu w Sanoku^{[3][6][7][34][50]}. W dniu 5 lipca 1940 wyrokiem niemieckiego sądu specjalnego (Sondergericht) w siedzibie przy sanockim więzieniu został skazany na karę śmierci^[51]. Nad ranem 6 lipca 1940 wraz z grupą więźniów został wywieziony z Sanoka i rozstrzelany w lesie na stoku góry Gruszka nieopodal Tarnawy Dolnej^[21][52] (prócz Józefa Reca zostali zgładzeni m.in. kpt. Wawrosz, dwaj wychowankowie sanockiego gimnazjum Jerzy Hertig, Tadeusz Nunberg oraz jako jedyna kobieta wśród ofiar, Leokadia Górska, żona kapitana z garnizonującego do 1939 w Sanoku 2 Pułku Strzelców Podhalańskich^[5][53][54]). Egzekucję przeprowadzili funkcjonariusze niemieckiego 45. batalionu policyjnego (niem. Polizei-Bataillon 45), stacjonującego w Rzeszowie. Po wojnie w 1947 szczątki ofiar zostały ekshumowane i złożone w mogile zbiorowej na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku^[55]. W jej miejscu powstał pomnik, na którym umieszczono tablicę z inskrypcją: Męczennikom za wolność i demokrację. Mogiła zbiorowa Polaków zamordowanych bestialsko przez zbirów hitlerowskich w czasie okupacji powiatu sanockiego od września 1939 r. do czerwca 1944 r. Cześć waszej pamięci., na którego postumencie znajduje się rzeźba Sokoła autorstwa Stanisława Jana Piątkiewicza^[56][57][58], w 2013 przy pomniku umieszczono dwie tablice z listą zamordowanych na górze Gruszka^[59][60] (wśród 112 wymienionych ofiar został podany Józef Rec). U podnóża wzniesienia Gruszka znajduje się zbiorowa mogiła ofiar egzekucji w formie ziemnego kurhanu, na którym w 1961 ustanowiono upamiętniający zbrodnię obelisk^[61].

Upamiętnienie

Podczas „Jubileuszowego Zjazdu Koleżeńskiego b. Wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej Matury” 21 czerwca 1958 nazwisko Józefa Reca zostało wymienione w apelu poległych w gronie poległych w obronie Ojczyzny w latach 1939-1945^[62] oraz na ustanowionej w budynku gimnazjum tablicy pamiątkowej poświęconej poległym i pomordowanym osobom związanych z sanockim gimnazjum^[63].

W 1962 Józef Rec został upamiętniony wśród innych osób wymienionych na jednej z tablic Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na obecnym Cmentarzu Centralnym w Sanoku.

Po latach z uznaniem o prof. Józefie Recu wypowiedział się w swoich wspomnieniach były uczeń sanockiego gimnazjum ks. Zdzisław Peszkowski^[41].

Przypisy