Józef Szanajca
 Popiersie w Warszawie | |
| Data i miejsce urodzenia | 17 marca 1902 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 24 września 1939 |
| Narodowość | |
| Alma Mater | |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
| Ważne dzieła | |
| |
Józef Szanajca (ur. 17 marca 1902 w Lublinie, zm. 24 września 1939 pod Płazowem)[1] – polski inżynier architekt, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiej architektury modernistycznej. Reprezentował kierunek funkcjonalno-konstruktywistyczny. Propagator nowoczesnej estetyki architektonicznej, alternatywnej w stosunku do tradycji klasycznej i dworkowo-szlacheckiej.
Życiorys
Józef Szanajca był synem lubelskiego aptekarza, Ludwika Szanajcy i Marii Szczurkowskiej[2]. Ukończył Szkołę Handlową Zgromadzenia Kupców Miasta Lublina i tam zdał w 1919 roku maturę[3]. Potem wyjechał na studia na Politechnice Warszawskiej.
Szanajca w okresie międzywojennym był członkiem grupy architektonicznej Praesens[4]. Był zwolennikiem funkcjonalizmu i konstruktywizmu w architekturze oraz idei Bauhausu. W 1927 ukończył Politechnikę Warszawską. Filister Polskiej Korporacji Akademickiej Welecja. W latach 1929-1939 pracował jako st. asystent w Katedrze Projektowania Hal Przestrzennych PW. 1929-1933 był projektantem w ZUS, a od 1935 do 1939 rzeczoznawcą Towarzystwa Kredytowego m. Warszawy. Współpracował na stałe (od 1926) z Bohdanem Lachertem, i dorywczo ze Stanisławem Brukalskim, Lechem Niemojewskim i Włodzimierzem Winklerem[5].
Ze względu na wadę kręgosłupa nie został zmobilizowany w 1939, ale jako ochotnik zgłosił się na kierowcę wojskowego i poległ 24 września 1939 r. w okolicy Płazowa pod Tomaszowem Lubelskim[6]. Pochowany w Rudzie Różanieckiej, a następnie w zbiorowej mogile wojskowej w Zamościu (Rotunda Zamojska)[7].
W 2015 r. nakładem wydawnictwa Czarne ukazała się biografia Józefa Szanajcy (wspólnie z Bohdanem Lachertem) autorstwa Beaty Chomątowskiej pt. Lachert i Szanajca. Architekci awangardy[8].
Dyplomy i wyróżnienia
- 1928 w Warszawie,
- 1929 na I Państwowej Wystawie Krajowej w Poznaniu,
- 1930 w Budapeszcie,
- 1937 w Paryżu.
Spośród projektów przy których współpracował wyróżnionych zostało nagrodami: pierwszą – 17, drugą – 10, trzecią – 4 czwartą – 3. Zakupionych zostało siedem a „wzmiankę zaszczytną” przyznano jednej pracy.
Główne dzieła
- główny architekt biura projektów Centralnego Dworca Pocztowego (1933-39),
Prace dla Warszawy:
- dom mieszkalny BGK przy Frascati 3,
- dom mieszkalny Państwowego Zakładu Emerytalnego i szpital PCK na Solcu,
- wille na Saskiej Kępie i Żoliborzu.
- współautor pawilonu polskiego na wystawie w Paryżu 1937 (z B. Pniewskim, S. Brukalskim, B. Lachertem).
Upamiętnienie
Popiersie Józefa Szanajcy znajduje się na warszawskiej Pradze przy ulicy, której jest patronem[9].
W 2016 z inicjatywy Stowarzyszenia ŁADna Kępa ustanowiona została Nagroda im. Bohdana Lacherta i Józefa Szanajcy Najlepsza architektura Saskiej Kępy[10].
Przypisy
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 828. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Chomątowska ↓, s. 18.
- ↑ Chomątowska ↓, s. 19.
- ↑ Chomątowska ↓, s. 106.
- ↑ St. Łoza: Architekci i Budowniczowie w Polsce. Warszawa: 1954.
- ↑ Chomątowska 2014 ↓, s. 243.
- ↑ Beata Chomątowska: Józef Szanajca - architekt awangardy. Beata Chomątowska szuka jego lubelskich śladów. wyborcza.pl, 2018-05-02. [dostęp 2019-04-14].
- ↑ Lachert i Szanajca, czarne.com.pl [dostęp 2022-06-02].
- ↑ Chomątowska 2014 ↓, s. 303-305.
- ↑ Tomasz Urzykowski: Saska Kępa. Nagrody dla najlepszych inwestycji [GALERIA]. wyborcza.pl, 2016-06-16. [dostęp 2016-06-17].
Bibliografia
- Beata Chomątowska: Lachert i Szanajca. Architekci awangardy. Wyd. 1. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2015. ISBN 978-83-7536-837-6.
Linki zewnętrzne
- Józef Szanajca. teatrnn.pl. [dostęp 2019-04-14].
Media użyte na tej stronie
Józef Szanajca, Polish architect, died 1939
Godło Rzeczypospolitej Polskiej a także herby polskich rodów królewskich na skórzanym i tkanym baldachimie, okapie w formie namiotu umocowanego na lancach kawaleryjskich w polskim pawilonie na Wystawie Międzynarodowej w Paryżu w 1937 roku. Autorzy kamiennej rotundy z piaskowca, architekci: B. Pniewski, St. Brukalski. Autorzy przeszklonego pawilonu ze stali, architekci: B. Lachert i J. Szanajca. W pawilonie prezentowano polską historię, sztukę nowoczesną, artystyczną książkę polską, film w tym pierwszy polski film barwny inżyniera Tadeusza Jankowskiego Wesele księżackie w Złakowie Borowym (Agfacolor) nagrodzony w Paryżu, architekturę wnętrz mieszkalnych, sztukę ludową, rozwój techniki i kolei (nowoczesna aerodynamiczna polska lokomotywa PKP Pm36 prezentowana obok pawilonu i nagrodzona w Paryżu), przemysł, bogatą ofertę turystyczną Polski w tym uzdrowiska, luksusowe artykuły spożywcze na eksport, kawiarnie, czekoladę, polskie malarstwo, rzeźby i neony. Na szczycie rotundy umieszczono rzeźbę Polonia Restituta (Franciszek Masiak), którą później po wojnie przeniesiono na szczyt Gubałówki tak jak i obraz "Uzdrowiska polskie" (Jeremi Kubicki). W środku rotundy wyryto kapitałą rzymską napis będący słowami Józefa Piłsudskiego z symbolicznego pogrzebu Juliusza Słowackiego w Krakowie w 1927: "Są ludzie i są prace ludzkie tak silne i tak potężne, że śmierć przezwyciężają, że żyją i obcują między nami." Budynki były połączone białym perforowanym zadaszeniem z okrągłymi otworami, które jako jeden z dwóch elementów pawilonu razem z kompozycją reliefową z prostokątnych płyt piaskowca pochodzących z rotundy odbudowano po wojnie w 1964 przy wejściu do modernistycznego apartamentowca inspirowanego architekturą Le Corbusiera przy ul. Wiejskiej 20 w Warszawie. Unikatowa fotografia barwna, którą wykonali Gorsky Frères w 1937.