Józef Tretiak

Józef Tretiak, ps. Józef Trywdar, Trzeciak (ur. 28 września 1841 w Biskupicach Małych na Wołyniu[1], zm. 18 marca 1923 w Krakowie) – polski historyk literatury, krytyk literacki, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności.

Życiorys

Pochodził z drobnej szlachty. Uczęszczał do gimnazjum w Równem, studiował filologię na uniwersytetach w Kijowie, Zurychu i Paryżu. Brał aktywny udział w powstaniu styczniowym, pełniąc funkcję zastępcy komisarza województwa kijowskiego i naczelnika Kijowa. Od 1867 przebywał we Lwowie; pracował jako nauczyciel języka polskiego w miejscowym II Gimnazjum, stał na czele Związku Literackiego we Lwowie. W 1885 obronił doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim; rozprawę doktorską Mickiewicz w Wilnie i Kownie. Życie i poezja przygotował pod kierunkiem Stanisława Tarnowskiego. Od 1886 uczył języka polskiego w żeńskim Seminarium Nauczycielskim w Krakowie. W 1890 habilitował się (rozprawa Mickiewicz a Trembecki) i został docentem w Katedrze Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Habilitował się również z języka i literatury ruskiej (1893). W 1894 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego i objął kierownictwo Zakładu Języka i Literatury Ukraińskiej UJ. Od 1898 był profesorem zwyczajnym. Bezskutecznie ubiegał się o objęcie Katedry Historii Literatury Polskiej po odejściu Stanisława Tarnowskiego. Od 1919 był profesorem honorowym UJ.

W 1888 został powołany na członka korespondenta krakowskiej Akademii Umiejętności (późniejszej PAU), od 1900 był jej członkiem czynnym; w latach 1898–1922 pełnił funkcję sekretarza Wydziału I akademii, był również sekretarzem (później przewodniczącym) Komisji do Badań w Zakresie Historii Literatury i Oświaty w Polsce AU, przewodniczącym Komisji Językowej AU, członkiem Komisji Języka Polskiego AU. Należał ponadto do Towarzystwa Naukowego we Lwowie (od 1920). Dwukrotnie otrzymywał nagrodę Akademii Umiejętności im. Barczewskiego (1904, 1915).

W pracy naukowej zajmował się głównie historią literatury polskiego romantyzmu i historią literatury ukraińskiej i rosyjskiej. Był wielbicielem Mickiewicza, któremu poświęcił kilkanaście publikacji. Krytycznie odnosił się do uznania, jakim cieszył się Juliusz Słowacki – w głośnej pracy Juliusz Słowacki. Historia ducha poety i jej odbicie w poezji. 1809–1842[2] (1904, 2 tomy) oskarżył poetę o egoizm, żądzę sławy i pozerstwo; postawa Tretiaka spotkała się ze sprzeciwem m.in. Piotra Chmielowskiego, Stanisława Brzozowskiego, Wiktora Hahna i Wilhelma Feldmana (nazwał on Tretiaka „pomniejszycielem olbrzymów”), poparł ją natomiast m.in. Juliusz Kleiner. Tretiak badał ponadto wpływ Mickiewicza na twórczość Aleksandra Puszkina i Tarasa Szewczenki, interesował się twórczością Kornela Ujejskiego i Adama Asnyka. Przygotował wybór poezji Józefa Bohdana Zaleskiego (1921), określając w jego twórczości tzw. ukrainizm. Wśród uczniów Tretiaka byli m.in. Tadeusz Lehr-Spławiński, Stanisław Pigoń, Roman Pollak.

Tretiak sam był również literatem. Ogłosił m.in. poemat liryczny Z pogańskich światów (1870), poemat historyczny Królewska para (1871)[3], powieść Pamiętniki Daniela (1873)[4]. Pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie[5].

Niektóre prace naukowe

  • Słowo o Chopinie (1877)
  • O bajronizmie w poezyi polskiej (1879)
  • O dramacie staroindyjskim (1879)
  • Kalewala, epopeja fińska (1882)
  • Tragiczność w życiu Zygmunta Krasińskiego (1884)
  • Poezja pomickiewiczowska (1885)
  • Idea Wallenroda (1887)
  • Stosunki i pieśni miłosne Mickiewicza w Odessie (1887)
  • Szkice literackie (1896–1901, 2 tomy)[6]
  • Kto jest Mickiewicz (1898)[7]
  • Młodość Mickiewicza 1798–1824 (1898, 2 tomy)[8][9]
  • Obrazy nieba i ziemi w „Panu Tadeuszu” (1898)
  • Mickiewicz i Puszkin (1906)[10]
  • Piotr Skarga w dziejach i literaturze Unii Brzeskiej (1912)
  • Bohdan Zaleski do upadku powstania listopadowego. Życie i poezja. Karta z dziejów romantyzmu polskiego (1911)
  • Bohdan Zaleski na tułactwie. Życie i poezja. Karta z dziejów Emigracji Polskiej (1913–1914, 2 tomy)
  • Adam Mickiewicz w świetle nowych źródeł 1815–1821 (1917)[11]
  • „Finis Poloniae! Historja legendy maciejowickiej i jej rozwiązanie”, (1921) – wersja cyfrowa na PBC Polona

Przypisy

  1. ↑ Obecnie wieś wchodzi w skład Nowowołyńska (zob.: Сайт міста Нововолинська(ukr.)). Według innych danych obecnie Małe Biskupice noszą nazwę ukr. Панасівка.
  2. ↑ Juliusz Słowacki : [historya ducha poety i jej odbicie w poezyi]. T. 1, polona.pl [dostęp 2019-07-17].
  3. ↑ Królewska para : powieść historyczna, polona.pl [dostęp 2019-07-17].
  4. ↑ Pamiętniki Daniela : powieść współczesna, polona.pl [dostęp 2019-07-17].
  5. ↑ Jan Wiktor Tkaczyński (red.), Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803-2017, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 299, ISBN 978-83-233-4527-5.
  6. ↑ Józef Tretiak, Szkice literackie. Ser. 1, polona.pl [dostęp 2019-07-17].
  7. ↑ Józef Tretiak, Kto jest Mickiewicz? : synteza jego poezyi, Odb.: Przewodnik naukowy i literacki. Rzecz odczytana na uroczystym obchodzie jubileuszowym we Lwowie dnia 21 maja 1898 r., polona.pl [dostęp 2019-07-17].
  8. ↑ Józef Tretiak, Młodość Mickiewicza (1798-1824) : życie i poezya. T. 1, polona.pl [dostęp 2019-07-17].
  9. ↑ Józef Tretiak, Młodość Mickiewicza (1798-1824) : życie i poezya. T. 2, polona.pl [dostęp 2019-07-17].
  10. ↑ Józef Tretiak, Mickiewicz i Puszkin : studya i szkice, polona.pl [dostęp 2019-07-17].
  11. ↑ Józef Tretiak, Adam Mickiewicz w świetle nowych źródeł, polona.pl [dostęp 2019-07-17].

Bibliografia

  • Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 3: P–Z (pod redakcją Andrzeja Śródki i Pawła Szczawińskiego), Ossolineum, Wrocław 1985
  • Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, tom II: N–Ż, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985

Linki zewnętrzne