Józef Uznański
| Data i miejsce urodzenia | 30 marca 1924 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 20 lutego 2012 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | ratownik tatrzański, instruktor narciarski PZN i przewodnik tatrzański II klasy |
| Odznaczenia | |
  _BAR.svg){kind=small}      | |
Józef Uznański, znany jako Ujek[1] (ur. 30 marca 1924 w Zakopanem, zm. 20 lutego 2012[2] tamże) – polski ratownik tatrzański, instruktor narciarski PZN i przewodnik tatrzański II klasy.
Życiorys
W wieku czterech lat jeździł sprawnie na nartach i zajął pierwsze miejsce w zawodach dla dzieci na Lipkach (bieg na 100 metrów). Startował później m.in. na Międzynarodowych Mistrzostwach Polski w biegu zjazdowym (18. miejsce) i slalomie specjalnym (8. miejsce). W 1939 wystartował w eliminacjach do Mistrzostw Świata, jednak nie miał skończonych 16 lat i nie sklasyfikowano go. Jego karierę narciarską przerwała II wojna światowa[3].
W czasie II wojny światowej żołnierz (kurier[3]) Związku Walki Zbrojnej. Jest słynny z wyczynu, którego miał dokonać w latach hitlerowskiej okupacji: wyskoczył z dojeżdżającego do stacji końcowej wagonika kolejki linowej na Kasprowy Wierch, gdy dowiedział się, że na górze czekają na niego hitlerowcy[4][5]. Zjechał sprawnie Żlebem pod Palcem, który znał, ponieważ w czasie swej kariery narciarskiej zjeżdżał tamtędy, w czasie treningu z Bronisławem Czechem[3]. Inną wersję tego wydarzenia przedstawił Antoni Kroh w książce Sklep potrzeb kulturalnych. Według Kroha wersja „oficjalna” to miejska legenda[6]. W Sylwestra 1944 wszedł z innym członkiem AK, Janem Krupskim, na niemiecki bal w schronisku Murowaniec i odśpiewał polski hymn. Sprawa ta zakończyła się bez konsekwencji. W ostatnich miesiącach wojny służył w 1. Pułku Strzelców Podhalańskich (IV Batalion Juliana Zapały Lamparta)[3].
W 1945 aresztowany został przez komunistów, ale zbiegł z punku zbornego na Słowacji. Po raz drugi w 1945 aresztowało go NKWD podczas próby ucieczki na Zachód w punkcie zbiórki w okolicach Gubałówki (chciał ostrzec towarzyszy przed obławą). Był przesłuchiwany w Krakowie, ale udało mu się zbiec z Fortu IVa wraz z czterema innymi osobami. Jeszcze w 1945 wrócił do Zakopanego, ale brak przyszłości zmusił go do wyjazdu na Ziemie Odzyskane. Po raz trzeci komuniści aresztowali go w Gorzowie Wielkopolskim. Mimo wycieńczenia przesłuchaniami uciekł z gorzowskiego szpitala w 1952, wrócił do Zakopanego i do 1954 ukrywał się. Potem podjął pracę ratownika górskiego i (potem) instruktora narciarskiego. Konserwował szlaki i malował słupki graniczne[3].
Uznański był obdarzony wielką sprawnością i świetnym zdrowiem. Był aktywnym ratownikiem jeszcze długo po sześćdziesiątce. Inicjował przejście z ratownictwa tradycyjnego do nowoczesnego, wprowadzał nowe techniki (np. zestaw Grammingera, w którym przejechał łącznie ponad 1950 metrów, co było rekordem Polski[7]). Do emerytury wziął udział w około 313 akcjach ratunkowych i 200 interwencjach narciarskich[3]. Jako pierwszy (1963) zjechał szelkach Grammingera z Kazalnicy Mięguszowieckiej (drogą Łapińskiego), ustanawiając światowy[8] rekord długości zjazdu z rannym taternikiem (460 m)[7]. W uznaniu zasług Uznańskiego odznaczono go Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[1].
Został pochowany na nowym cmentarzu w Zakopanem (kwatera K5-4-17)[9].
Inspiracje kulturalne
Historia skoku z kolejki linowej zainspirowała m.in. twórców filmu Znicz olimpijski z 1969. Nie znaleziono kaskadera, który skoczyłby do Żlebu pod Palcem, w związku z czym scenę nakręcono w pobliżu Kuźnic (kaskader Krzysztof Fus po upadku przebywał w szpitalu, a scena nie weszła ostatecznie do filmu)[3].
Odznaczenia
Otrzymał m.in.: Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Armii Krajowej, Krzyż Walecznych, Złoty Krzyż Zasługi, Srebrny Krzyż Zasługi, Brązowy Krzyż Zasługi, Medal za Ofiarność i Odwagę, srebrny medal Za wybitne osiągnięcia sportowe, złota odznaka Za zasługi dla Zakopanego, złota odznaka Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, złota odznaka Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, odznaka Za wzorową pracę w służbie zdrowia i medal 400 lat Zakopanego[3].
Przypisy
- ↑ a b Józef Uznański nie żyje. Był legendą TOPR i żołnierzem AK. Zmarł w Zakopanem. gazeta.pl, 2012-02-21. [dostęp 2012-02-21].
- ↑ PAP: Legendarny kurier tatrzański Józef Uznański nie żyje. 2012-02-21. [dostęp 2012-02-21].
- ↑ a b c d e f g h Jacek Ptak, Kasprowy i jego ludzie. Józef Uznański
- ↑ Agnieszka Szymaszek: Wywiad – Narty: nie wiem, czy ktoś tak to odczuwa, jak ja. naszkasprowy.pl, 2009-08-22. [dostęp 2012-02-22]. (pol.).
- ↑ Beata Dżon: Kolejka uratowała życie. turystyka.interia.pl. [dostęp 2012-02-22]. (pol.).
- ↑ Antoni Kroh: Sklep potrzeb kulturalnych. Prószyński i S-ka, 2005. ISBN 83-7469-078-X.
- ↑ a b praca zbiorowa, Sygnały z gór, SiT, Warszawa, 1973, s. 248, 250
- ↑ Michał Jagiełło, Czekać spokojnie! Idziemy!, SiT, Warszawa, 1975, s. 14
- ↑ IAR,kk: Zakopane i Tatry pożegnały Józefa Uznańskiego. 2012-02-23. [dostęp 2012-02-23]. (pol.).
Media użyte na tej stronie
Baretka: Brązowy "Krzyż Zasługi".
Autor: Kordiann, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób Józefa Uznańskiego na Nowym Cmentarzu w Zakopanem
Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape .
Baretka: Krzyż Walecznych (1941).