Józef Władysław Bednarz

Józef Władysław Bednarz

Data i miejsce urodzenia	2 października 1879 Tbilisi
Data i miejsce śmierci	październik 1939 Mniszek
Zawód, zajęcie	psychiatra, dyrektor Zakładu Psychiatrycznego w Świeciu
Odznaczenia

Józef Władysław Bednarz (ur. 2 października 1879 w Tyflisie, zm. w październiku 1939 w Mniszku) – polski lekarz psychiatra, w latach 1932–1939 dyrektor Zakładu Psychiatrycznego w Świeciu, socjalista. Zamordowany wraz ze swoimi pacjentami przez niemieckich okupantów jesienią 1939. Nazywany niekiedy „Pomorskim Korczakiem”.

Życiorys

Nauka i początek kariery medycznej

Był synem Jerzego Józefa i Moniki z Fedorowiczów^[1]. W 1898 roku ukończył (ze złotym medalem) gimnazjum w Tyfilisie^[2], po czym rozpoczął studia medyczne na Akademii Wojskowo-Medycznej w Petersburgu. Ukończył je z wyróżnieniem w 1904 roku. Po zakończeniu nauki, podjął pracę w kierowanej przez prof. Władimira Bechterewa petersburskiej Katedrze i Klinice Chorób Psychicznych i Nerwowych. Był także zatrudniony w podmiejskim szpitalu psychiatrycznym św. Pantelejmona^[1].

W 1906 roku przeprowadził się do Warszawy. Przez krótki czas pracował w Szpitalu św. Jana Bożego, później zatrudnił się w prywatnej lecznicy psychiatrycznej w Pruszkowie, należącej do pani Czajkowskiej. Pracował tam przez dwa lata (1906–1908), po czym ponownie podjął pracę w Szpitalu św. Jana Bożego^[1].

Podczas pobytu w Warszawie poślubił Aleksandrę z Radzimińskich, primo voto Bitschan^[1].

Działalność rewolucyjna

W 1899 roku, jeszcze w latach studenckich, Bednarz związał się z nielegalną Polską Partią Socjalistyczną. Posługiwał się pseudonimami „Bonifacy” oraz „Joujou”. Jako członek Organizacji Bojowej PPS nadzorował prace konspiracyjnych laboratoriów, w których produkowano materiały wybuchowe^[1]. Po przeprowadzce do Warszawy kontynuował działalność konspiracyjną, zostając członkiem centralnego Komitetu Robotniczego PPS^[3]. W działalność PPS była zaangażowana także jego żona Aleksandra^[1].

W 1908 roku Bednarzowie zostali zdekonspirowani i aresztowani przez Ochranę. Józef został osadzony w pawilonie X Cytadeli Warszawskiej. W tym samym roku Aleksandra urodziła w więzieniu jego syna, Władysława Konrada. Ostatecznie w 1909 roku Bednarzowie zostali zwolnieni z więzienia i wydaleni Królestwa Polskiego^[1].

Bednarzowie zamieszkali we Lwowie, gdzie Józef znalazł zatrudnienie w Zakładzie dla Umysłowo Chorych w Kulparkowie. W 1912 małżeństwo rozpadło się. Józef powrócił wówczas do Petersburga, gdzie zatrudnił się w Klinice Psychiatrycznej Żeńskiego Instytutu Medycznego^[1].

I wojna światowa

Po wybuchu I wojny światowej został powołany w szeregi armii carskiej. Początkowo pracował przy produkcji masek przeciwgazowych, później został kierownikiem obrony przeciwgazowej. Po przejęciu władzy przez bolszewików kontynuował służbę w obronie przeciwgazowej, sekretnie dokonując jednak aktów sabotażu^[4].

Okres międzywojenny

W 1921 roku powrócił do odrodzonej Polski. Powrócił także do wykonywania zawodu psychiatry. Początkowo zatrudnił się w Szpitalu Tworkowskim, gdzie został ordynatorem oddziału psychiatrii sądowej. Aktywnie działał w strukturach Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego^[5].

W latach 1927–1929 piastował stanowisko dyrektora szpitala psychiatrycznego w Kulparkowie. Szybko popadł w ostry konflikt z tamtejszym personelem lekarskim. Oskarżono go o nieludzkie traktowanie pacjentów i defraudowanie funduszy przeznaczonych na ich ogrzewanie szpitala i zaopatrzenie pacjentów. Środki te Bednarz miał jakoby przeznaczyć na urządzenie „luksusowego mieszkania i kortu tenisowego”. Na skutek tych oskarżeń został zawieszony w pełnieniu obowiązków. Specjalna komisja MSW, która badała sprawę uznała jednaki, że o ile w działaniach dyrektora i niektórych lekarzy odnotowano pewne nieprawidłowości, o tyle miały one charakter sporadyczny, a dowody nie potwierdzają, aby chorych głodzono lub maltretowano w systematyczny sposób^[5].

W latach 1931–1932 był kierownikiem Okręgowego Zakładu Psychiatrycznego w więzieniu w Grudziądzu^[5].

W 1933 roku objął stanowisko dyrektora Pomorskiego Krajowego Zakładu Psychiatrycznego w Świeciu^[5]. Kierując jedną z najstarszych placówek psychiatrycznych na ziemiach polskich, starał się promować nowatorskie metody leczenia, stawiając sobie za cel przekształcenie świeckiego szpitala w nowoczesny zakład. Zmienił w znaczący sposób relację pomiędzy pacjentami i personelem, ponadto zmienił wygląd szpitala i poszczególnych oddziałów. Bednarza cechował humanistyczny, przyjacielski stosunek do chorych. Zwykł mawiać, iż „miarą człowieczeństwa jest stosunek do ludzi chorych psychicznie”. Mówiono o nim, iż „tworzył pomost pomiędzy mentalnościami”^[6].

Okupacja i śmierć

Kamień upamiętniający Józefa Władysława Bednarza w Parku Pamięci w Toruniu

Niemal na samym początku II wojny światowej, gdyż już 3 września 1939 roku, Świecie zostało zajęte przez niemiecki Wehrmacht. Nazistowska ideologia uznawała osoby psychicznie chore za „niezdolne do współżycia społecznego i wiodące żywot niegodny życia”^[7]. Zaraz po zakończeniu kampanii wrześniowej okupanci przystąpili więc do eksterminacji pacjentów polskich szpitali psychiatrycznych, w pierwszym rzędzie na ziemiach wcielonych do III Rzeszy.

W świeckim szpitalu przebywało w momencie wybuchu wojny około 1700 pacjentów, którymi opiekowało się 9 lekarzy. Po zajęciu Świecia przez wojska niemieckie rozpoczął się tzw. okres autonomii, trwający cały wrzesień. W tym czasie nie doszło do żadnej poważniejszej ingerencji w pracę placówki, która znalazła się pod nadzorem SA. Już w październiku władzę w szpitalu przejęli jednak niemieccy administratorzy. Specjalna komisja, na której czele stał dr Erich Grossman (pełnomocnik do spraw służby zdrowia w prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie), rozpoczęła „selekcję” chorych, skazując większość z nich na śmierć^[3].

Doktor Bednarz został wówczas pozbawiony stanowiska i osadzony w areszcie domowym. Mimo tych niesprzyjających warunków starał się jednak ratować swoich pacjentów, zwalniając ich w miarę możliwości na kwatery prywatne lub do rodzin^[3].

15 października 1939 rozpoczęła się trwająca blisko tydzień akcja eksterminacji pacjentów szpitala psychiatrycznego w Świeciu. 1350 chorych wywieziono na teren żwirowni w Mniszku pod Świeciem, gdzie zostali rozstrzelani lub zatłuczeni przez SS-manów ze specjalnej jednostki Wachsturmbann "Eimann". Pozostałych pacjentów w większości wywieziono do szpitala psychiatrycznego w Kocborowie, a następnie zamordowano w Lesie Szpęgawskim. Wśród ofiar znajdowało się 120 dzieci, które wywieziono na egzekucję pod pozorem odbycia wycieczki^[7][8].

Bednarz nie skorzystał z możliwości ucieczki, postanawiając pozostać ze swoimi pacjentami do samego końca. Wraz z jednym ze szpitalnych transportów trafił do żwirowni w Mniszku i tam został zamordowany^[6]. Ze względu na okoliczności śmierci bywa czasem nazywany „Pomorskim Korczakiem”^[3][6].

Działalność naukowa

Józef Władysław Bednarz był autorem dziewięciu prac naukowych i kilkunastu referatów z dziedziny psychiatrii. Spośród nich wymienić można:^[9]

• Umysłowo chory podejrzany o przestępstwo a ustawa postępowania karnego (1926)
• Obecny stan opieki lekarskiej nad psychicznie chorymi w Polsce (1927)
• Kilka uwag w sprawie kodeksu postępowania karnego ogłoszonego w Dzienniku Ustaw nr 33 (1928)
• Stan lekarski a opieka psychiatryczna w Rzeczypospolitej (1928)
• Niepamięć wsteczna po postrzale głowy. (Zabójstwo żony i syna oraz usiłowane samobójstwo) (1930)
• Obserwacje sądowo-psychjatryczne w oddziale kryminalnym w szpitalu „Tworki” (1930)
• W sprawie „folie a deux” (induziertes Irresein) (1930)

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Niepodległości z Mieczami (17 marca 1932)^[10]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[2]

Upamiętnienie

W 1980 jego imieniem nazwano Krajowy Zakład Psychiatryczny w Świeciu^[11].

Przypisy

Bibliografia

• Ryszard Kujawski. Józef Bednarz (1879–1939) – lekarz psychiatra, ekspert sądowy i menedżer lecznictwa psychiatrycznego w okresie międzywojennym. „Psychiatria Polska”. 53 (6), 2019. [dostęp 2020-11-14].