Józef Zajączkowski (1817–1905)

Józef Zajączkowski
Ilustracja
Portret Józefa Zajączkowskiego autorstwa Adolfa Rochelewskiego, 1843
Data i miejsce urodzenia24 lipca 1817
Kraków
Data i miejsce śmierci3 października 1905
Kraków
Zawód, zajęciefotograf, malarz
Józef Zajączkowski, Pogrzeb ofiar z roku 1848, 1848

Józef Zajączkowski (ur. 24 lipca 1817 w Krakowie[1], zm. 3 października 1905 tamże) – polski malarz, fotograf, właściciel zakładów fotograficznych w Zgierzu, Łodzi i Krakowie, naczelnik miejski Łodzi w czasie powstania styczniowego.

W literaturze bywa błędnie utożsamiany z Józefem Zajączkowskim (1841–1906), fotografem działającym w Rzeszowie, Krośnie i Jaśle, oraz z jego synem, Józefem Zajączkowskim (1871–?), prowadzącym w Krośnie zakład fotograficzny „Wisła”[2], a także z Janem Zajączkowskim (1815–1905), żołnierzem 4. pułku strzelców konnych w powstaniu listopadowym[3].

Życiorys

Był synem Stanisława i Marcjanny z Lichockich. Jego ojciec był nauczycielem w szkole parafialnej przy kościele św. Mikołaja na Wesołej w Krakowie. Młody Józef Zajączkowski być może pobierał naukę rysunku u malarza Antoniego Gizińskiego, ale na temat jego edukacji artystycznej nie wiadomo nic więcej[3]. W 1848 roku namalował obraz Pogrzeb ofiar roku 1848, zachowany w Muzeum Narodowym w Krakowie[3].

Co najmniej od lat 40. przebywał w Warszawie, gdzie w roku 1843 ożenił się z Józefą Aleksandrą Chmielewską (1827–1892), córką Walentego i Zofii ze Skibińskich[4]. Mieli co najmniej siedmioro dzieci: Kaspra (ur. 1844 w Krakowie), Bronisławę Olimpię (ur. 1845), Julię (ur. 1848), Antoninę Magdalenę (ur. 1854), Kazimierza Hipolita (ur. 1855), Juliana (ur. 1857), Bronisława Wilhelma (ur. 1859) i Antoniego (ur. 1861). Początkowo rodzina mieszkała w Krakowie, następnie w Proszowicach, a od 1854 roku przebywała w Królestwie. Prawdopodobnie to wówczas, około połowy lat 50., Józef Zajączkowski uczył się fotografii u warszawskiego fotografa Karola Beyera.

Około 1860 roku Zajączkowscy przenieśli się do Zgierza, gdzie Józef otworzył zakład fotograficzny. Istniał on krótko, gdyż w połowie 1862 roku rodzina przeprowadziła się do Łodzi i również tu Józef Zajączkowski otworzył własne atelier, działające najpierw przy Nowym Rynku 8 (obecnie Plac Wolności), a następnie przy ul. Konstantynowskiej 5 (obecnie ul. Legionów). W dotychczasowej literaturze, podkreślającej jego działalność patriotyczną, niekiedy uznawany jest za pierwszego fotografa, który pracował w Łodzi. Niesłusznie, bowiem kiedy wiosną 1862 r. przeniósł się do Łodzi, czynny był tu już od roku zakład fotograficzny Dominika Zonera[5].

20 października 1862 roku jako aktywny uczestnik organizacji spiskowej przygotowującej powstanie styczniowe został mianowany przez Komitet Centralny Narodowy tajnym powstańczym naczelnikiem miasta. Akt nominacyjny zachował się w Muzeum Miasta Łodzi[6]. Zajączkowski wspólnie z ks. Józefem Czajkowskim, Teodorem Rybickim, Ludwikiem Kozubskim i Leonem Tuczyńskim zorganizował oddział powstańców łódzkich, który później walczył na Ziemi Sieradzkiej. Zajączkowski został jednak zdekonspirowany, w związku z czym w 1863 roku przeniósł się do Zgierza, gdzie przez kilka miesięcy pełnił obowiązki naczelnika okręgowego organizacji cywilnej powiatu łęczyckiego[7]. W obawie przed aresztowaniem przedostał się w sierpniu 1863 roku z Królestwa Polskiego (zabór rosyjski) do Galicji (zabór austriacki) i osiadł w Krakowie.

Nie później niż w październiku 1863 roku w Krakowie otworzył zakład fotograficzny, który prowadził w Hotelu Narodowym przy ul. Poselskiej 22. W 1865 roku wydał album Grobowce, pomniki i trumny królów polskich w Krakowie zawierający 29 zdjęć, z których tylko jedno (widok katedry na Wawelu) wykonane zostało „z natury”, a pozostałe są reprodukcjami z grafik, rysunków i akwarel[8].

W 1870 roku spisał swoje wspomnienia, zatytułowane Notatki z czasów powstania w r. 1863 a mianowicie w m. Łodzi i jego okolicach[9].

Pochowany jest wraz z żoną na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Przypisy

  1. ↑ Dorota Samborska-Kukuć. Kilka komentarzy do wspomnień Józefa Zajączkowskiego (Notatki z czasów powstania w r. 1863 a mianowicie w m. Łodzi i jego okolicach). „Przegląd Nauk Historycznych”. XVIII (1), s. 235, 2019. 
  2. ↑ Wiesław Haber: Fotografia w Rzeszowie (1851–1914). W: Kunszt rzeszowskiej fotografii. Red. Rafał E. Kocoł. Rzeszów: 2018, s. 31–32.
  3. ↑ a b c Wojciech Przybyszewski: Józef Antoni Zajączkowski – zapomniany malarz, fotograf z wyboru, patriota z urodzenia. zabytki.online, 2021-04-24. [dostęp 2021-04-30].
  4. ↑ Dorota Samborska-Kukuć. Kilka komentarzy do wspomnień Józefa Zajączkowskiego (Notatki z czasów powstania w r. 1863 a mianowicie w m. Łodzi i jego okolicach). „Przegląd Nauk Historycznych”. XVIII (1), s. 236, 238, 2019. 
  5. ↑ Jacek Strzałkowski: Historia fotografii w Łodzi do 1944 roku. Łódź: Jacek Strzałkowski, 1996, s. 108. ISBN 83-906647-2-0.
  6. ↑ Ofiarowała go w 1998 roku Jadwiga Zaborowska z Zajączkowskich. Marek Budziarek: Fotograf insurgentem. Józef Zajączkowski (1815–1905). W: Marek Budziarek: Łodzianie. Łódź: 2000, s. 188.
  7. ↑ Marek Budziarek: Fotograf insurgentem. Józef Zajączkowski (1815–1905). W: Marek Budziarek: Łodzianie. Łódź: 2000, s. 191.
  8. ↑ Jerzy Banach: Ikonografia Wawelu. T. 1. Kraków: 1977, s. 35.
  9. ↑ Zob. Józef Zajączkowski: Notatki z czasów powstania w r. 1863 a mianowicie w m. Łodzi i jego okolicach. W: Spiskowcy i partyzanci 1863 roku. Red. S. Kieniewicz. Warszawa: 1967, s. 111–159. Dorota Samborska-Kukuć. Kilka komentarzy do wspomnień Józefa Zajączkowskiego (Notatki z czasów powstania w r. 1863 a mianowicie w m. Łodzi i jego okolicach). „Przegląd Nauk Historycznych”. XVIII (1), s. 233–247, 2019. 

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie