Jąderko

Schemat budowy jądra komórkowego
1 – błona jądrowa, 2 – jąderko, 3 – nukleoplazma, 4a – heterochromatyna, 4b – euchromatyna, 5 – rybosomy, 6 – pory jądrowe

Jąderko – ultraelement jądra komórkowego odpowiedzialny za syntezę RNA, głównie rRNA. Jakościowo stanowi zagęszczenie chromatyny. W trakcie podziału komórkowego jąderko zanika. Można to uzasadnić zablokowaniem transkrypcji genów kodujących rRNA, ponieważ wtedy chromosomy ulegają kondensacji. Ponownie odtwarzane jest (za pomocą organizatorów jąderkotwórczych NOR) po zakończeniu segregacji chromosomów w telofazie[1].

Jąderko tworzone jest z obszaru jąderkotwórczego (NOR); u człowieka występuje 10 NOR-ów (znajdujących się na ramionach krótkich chromosomów par 13, 14, 15, 21 i 22), a np. u świni 4 NOR-y.

Jąderko jest luźno zawieszone w kariolimfie. Nie jest obłonione, w czym przypomina rybosom.

Składniki jąderka

Aktywne transkrypcyjnie jąderko składa się z:

  • centrów włóknistych (FC, z ang. fibrillar centers) – zlokalizowane są w nich geny kodujące rRNA
  • gęstego składnika włóknistego (DFC, z ang. dense fibrillar component) – utworzony jest z włókien o średnicy 4–5 nm i długości do 50 nm, gęsto upakowanych w pasma i często otaczających ośrodki włókniste
  • składnika ziarnistego (GC, z ang. granular component) – tworzą go ziarna o średnicy 15–20 nm w postaci pól wymieszanych z gęstym składnikiem włóknistym
  • chromatyny związanej z jąderkiem (NAC, z ang. nucleolar associated chromatine)
  • wakuol jąderkowych (NV, z ang. nucleolar vacuoles)

Skład chemiczny

W jąderku zdrowej, nienowotworowej komórki stosunek głównych związków chemicznych kształtuje się następująco[2]:

Funkcje

Jąderko jest miejscem:

Ma też związek z odpowiedzią na stres(ang.)[3].

Typy jąderek

Można wyróżnić następujące typy strukturalno-czynnościowe jąderek:

  • jąderka uformowane w nukleolonemę (jąderka gąbczaste) – znajdują się w większości komórek syntetyzujących jąderkowy RNA; struktury rybonukleoproteiny w takich jąderkach tworzą luźną gąbczastą strukturę
  • jąderka zwarte – charakteryzuje je jednolite, ciasne ułożenie włókien i ziaren jąderkowych, zwykle wymieszanych. Najłatwiej uwidocznić je w jądrach młodych, szybko rosnących komórek
  • jąderka zwarte z segregacją składników – w jąderku takim poszczególne składniki rybonukleoproteiny tworzą wyraźnie oddzielone od siebie strefy. W jąderkach tego typu nie zachodzi synteza rRNA
  • jąderka pierścieniowate – charakteryzuje je obwodowe rozmieszczenie składników rybonukleoproteiny. Synteza RNA w takich jąderkach jest całkowicie zahamowana lub przebiega bardzo powoli, ale stan taki może być odwracalny
  • mikrojąderka (jąderka resztkowe) – synteza RNA w takich jąderkach jest zahamowana; najczęściej widoczne są w starych komórkach, degenerujących

Przypisy

  1. ↑ Wojtaszek, Woźny i Ratajczak 2006 ↓, s. 50
  2. ↑ Rozdział 13.4. Białka jąderek jako ich główny składnik. W: Leokadia Kłyszejko-Stefanowicz: Cytobiochemia – Biochemia niektórych struktur komórkowych. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13824-6.
  3. ↑ a b c d Wojtaszek, Woźny i Ratajczak 2006 ↓, s. 48

Bibliografia

  • Przemysław Wojtaszek, Adam Woźny, Lech Ratajczak: Biologia komórki roślinnej. Tom 1. Struktura. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 978-83-01-14838-6.
  • Stanisław Orkisz, Hieronim Bartel: Organizacja i funkcjonowanie jądra komórkowego. W: Seminaria z cytofizjologii dla studentów medycyny, weterynarii i biologii. pod redakcją Jerzego Kawiaka i Macieja Zabla. Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Urban i Patrner, 2002. ISBN 83-87944-62-9.

Media użyte na tej stronie

Diagram human cell nucleus numbered version.svg
schemat jądra komórkowego.
1. Błona jądrowa.
1.a. Warstwa zewnętrzna.
1.b. Warstwa wewnętrzna.
2. Jąderko.
3. Nukleoplazma (kariolimfa, sok jądrowy).
4. Chromatyna.
4.a. Heterochromatyna.
4.b. Euchromatyna.
5. Rybosomy.
6. Pory jądrowe.