Jęczmień zwyczajny

Jęczmień zwyczajny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

wiechlinowce

Rodzina

wiechlinowate

Rodzaj

jęczmień

Gatunek

jęczmień zwyczajny

Nazwa systematyczna
Hordeum vulgare L.
Sp. Pl. 84. 1753[3]
Synonimy
  • Hordeum tetrastichum Stokes[3]

Jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare L.) – gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych. Rozpowszechniona w uprawie roślina zbożowa.

Rozmieszczenie geograficzne

Rośnie dziko w Afryce Północnej (Egipt, Libia), w Azji Zachodniej (Afganistan, Cypr, półwysep Synaj, Iran, Irak, Izrael, Jordania, Liban, Syria, Turcja), na Kaukazie (Armenia, Azerbejdżan), Azji Środkowej (Kirgistan, Tadżykistan, Turkiestan, Uzbekistan), w Indiach, Pakistanie, Chinach, na Tajwanie. W Europie dziko rośnie tylko na wyspie Kreta. Jako gatunek introdukowany pojawia się w Etiopii, Korei, Australii i Nowej Zelandii. Jest uprawiany w wielu krajach świata[4].

Źdźbło jęczmienia. Na granicy pochwy i blaszki liściowej duże uszka
Oplewione ziarniaki jęczmienia
Łan jęczmienia. Ziarno niedojrzałe. Ości zielone

Morfologia

Roślina jednoroczna dorastająca do wysokości 1 metra. Kłoski boczne, w odróżnieniu od jęczmienia dwurzędowego są płodne, stąd też kłos jest wielorzędowy. Może być 4-rzędowy, gdy środkowe kłoski są silniej przylegające do osi, lub 6-rzędowy, gdy wszystkie kłoski są jednakowo odstające. Osadka kłosa nie kruszy się, podczas dojrzewania odpadają z niej kłoski. Plewy o tej samej długości co plewki dolne, lub nieco krótsze. W Polsce kwitnie w czerwcu i lipcu[5].

Genetyka

17 października 2012 r. tygodnik Nature poinformował, że brytyjscy naukowcy rozszyfrowali genom jęczmienia[6][7]. Jęczmień jest diploidem o dużym haploidalnym genomie liczącym 5,1 Gpz. Liczbę genów oszacowano na 79379[6].

Zastosowanie

  • Roślina uprawna, w Azji uprawiana od bardzo dawna. Ziarna odkryto np. w paleolitycznej osadzie w miejscowości Netiw ha-Gedud w Izraelu, pochodzącej z lat 9970-9400 p.n.e. Za czasów biblijnych w Palestynie uprawiano dwa gatunki jęczmienia: jęczmień zwyczajny i dwurzędowy[8].
  • Jęczmień ozimy jest gatunkiem o wysokim potencjale plonotwórczym – szacuje się, że w optymalnych warunkach jego plony mogą być zbliżone do tych, które uzyskiwane są w uprawie pszenicy[9].
  • Obecnie jest uprawiany głównie do wytwarzania słodu przy produkcji piwa, do wyrobu kaszy i jako roślina paszowa. W Azji wykorzystywany jest również jako zboże chlebowe[10].
  • Z palonego ziarna otrzymywana jest kawa zbożowa[10].

Uprawa

W Polsce uprawiany jest zarówno jęczmień jary i ozimy. Jęczmień jary to roślina ciepłolubna, która powinna być siana, kiedy gleba jest już nieco ogrzana, a temperatura powietrza waha się w okolicach 7-10 stopni Celsjusza. Okres ten przypada zazwyczaj w drugiej połowie marca. Jęczmień ozimy jest natomiast rośliną niezwykle wrażliwą na termin siewu, który przypada pomiędzy 10-25 września[11][12]. Jęczmień ozimy wrażliwy jest też na niską kulturę gleby, zakwaszenie oraz niedobory magnezu. Ze względu na szybkie dojrzewanie w porównaniu do innych zbóż, omijają go wiosenne susze – wykorzystuje zapasy wody zgromadzone po zimie[9][9].

Udział w kulturze

W Biblii słowo jęczmień wymienione jest ponad 30 razy, a razem z pszenicą 13 razy. Był wówczas ważnym źródłem pokarmu. W Apokalipsie św. Jana (6,6) wymieniony został jako jeden z plonów, których ceny wzrosną[13], gdy otwarta zostanie trzecia pieczęć i pojawi się jeździec na czarnym koniu (Głód): „kwarta pszenicy za denara i trzy kwarty jęczmienia za denara”. W Izraelu rolnicy mieli obowiązek przynoszenia dojrzałego snopa jęczmienia w drugim dniu po święcie Paschy. Wymagało to od rolnika specjalnych wysiłków. W tych rejonach, gdzie jęczmień dojrzewa później, musiał pod uprawę jęczmienia wybrać pole żyzne i dobrze nasłonecznione, zaś tam, gdzie dojrzewa wcześniej musiał chronić go przed osypywaniem się ziarna. Zbiór jęczmienia był tak ważny, że dokonywano go nawet w szabat, mimo że w dniu tym obowiązywał zakaz wykonywania jakiejkolwiek pracy. Zbioru dokonywano przed nocą i rankiem niesiono do świątyni. Przed ofiarowaniem jęczmienia nie wolno było spożywać ziarna pochodzącego z tegorocznych zbiorów[8].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-31] (ang.).
  3. ↑ a b The Plant List. [dostęp 2014-11-20].
  4. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-11-20].
  5. ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  6. ↑ a b A physical, genetic and functional sequence assembly of the barley genome (ang.). Nature, 2012-10-17.
  7. ↑ Krzysztof Kowalski: Genetycy ulepszą piwo. Rzeczpospolita.pl. [dostęp 2012-10-19].
  8. ↑ a b Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
  9. ↑ a b c Siew, uprawa i ochrona jęczmienia ozimego – vademecum wiedzy - Uprawa | Magazyn rolniczy Agro Profil [dostęp 2021-05-26] (pol.).
  10. ↑ a b Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  11. ↑ MojaRola.pl, Optymalne terminy siewu jęczmienia ozimego, 23 sierpnia 2018 [dostęp 2018-08-25] (pol.).
  12. ↑ MojaRola.pl, Kiedy siać zboża jare? Optymalne terminy siewu pszenicy, jęczmienia i owsa, 23 marca 2018 [dostęp 2018-08-25] (pol.).
  13. ↑ Maria Szamot, Apokalipsa czytana dzisiaj, 2019.

Media użyte na tej stronie