Język średniopolski

ięzyk Polſki
Obszardawniej ziemie polskie
Pismo/alfabetłacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Kody języka
Kod ISO 639-1pl
Kod ISO 639-2pol
Kod ISO 639-3brak
Glottologbrak
SILPOL
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język średniopolski – postać języka polskiego używana od początków XVI do XVIII wieku.

Od 1966 wydawany jest Słownik polszczyzny XVI wieku[1].

Pisownia

W XVI wieku, w początkach doby średniopolskiej, pojawiły się kolejne próby reformy ortograficznej, np. w wersji alfabetu zaproponowanej przez Jana Kochanowskiego występowało 48 liter odpowiadających głoskom istniejącym w ówczesnej polszczyźnie:

a á à ą b b́ c ć ç d θ θ´ θ˙ é è ę f g h ch i k l ł m ḿ n ń o ó p ṕ q r ŗ ſ σ ß t v w ẃ x y z ź ƶ

(znaki ç, θ, θ´, θ˙, ŗ, σ, ß odpowiadają odpowiednio cz, dz, , , rz, ś, sz)[2].

Głoski pochylone oznaczano zwykle a, é, ó, zaś jasne á, e, o (kreskowano a jasne).

Przemiany językowe

Fonetyka

  • A pochylone zaczęło zanikać od XVII wieku.
  • Pochylone e i o stawały się zwykle coraz silniej zwężone
  • Wymowa dawnej nosówki krótkiej ustaliła się na e nosowe, zaś długiej – w pierwszej połowie XVI wieku na pochylone a nosowe, a do XVII–XVIII wieku na o nosowe.
  • Zakończone zostało przejście ir, irz w er, erz, przejściowo zachodziło też przejście il, yl, , w el, (np. sieła, telko).
  • Na przełomie XVI i XVII wieku rozpoczęło się wałczenie, a w Małopolsce i prawdopodobnie Wielkopolsce nowe u niezgłoskotwórcze przed u znikało w ogóle, np. pogówne zamiast pogłówne.
  • Od XVII do XVIII wieku trwało twardnienie samogłosek wargowych w wygłosie.

Fleksja

  • Ukształtował się rodzaj męskoosobowy
  • Ustalenie wspólnych końcówek wszystkich trzech rodzajów w celowniku, narzędniku i miejscowniku liczby mnogiej.
  • W wyniku zaniku iloczasu pojawiło się przejściowe rozróżnienie końcówek -a i w rodzaju żeńskim, któremu towarzyszyło rozróżnienie i w bierniku.
  • W XVII wieku rozkaźniki, w których -i zachowało się po grupie spółgłoskowej otrzymały j: tni > tnij
  • W wyniku oddziaływania form czasu przeszłego i trybu przypuszczającego obok form typu robiłbych, robilibychmy i robiłem, robilismy/robilismy pojawiły się robiłech, robilichmy oraz robiłbym, robilibysmy/robilibyśmy. Formy robiłech, robilichmy zanikły z języka literackiego z końcem XVI wieku, zaś robiłbym, robilibysmy ustaliły się jako jedyne w pierwszej połowie XVII wieku.

Piśmiennictwo

Wiek XVI to okres, gdy w języku polskim zaczęły pojawiać się teksty prawne, uchwały, statuty. Łacińskie instrukcje królewskie na sejmiki nowokorczyński i kolski z 1503 zawierały polskie uzupełnienia[3]. Artykuły sejmiku w Środzie z 1534, czyli instrukcje dla posłów na sejm walny, sporządzone były w całości po polsku, zaś jeden z punktów instrukcji zawierał żądanie, aby duchowieństwo nie zabraniało drukowania w języku polskim Biblii, praw, kronik i innych książek[4]. W 1525 wyszedł pierwszy akt prawny po polsku – Mandat Jego Królewskiej Mości Pana naszego miłościwego ku popisowi wszystkich służebnych jezdnych i pieszych, zaś w 1543 na sejmie krakowskim ogłoszona została pierwsza w języku polskim konstytucja sejmowa[3]. Najstarszy zachowany fragment diariusza sejmowego w języku polskim pochodzi z sejmu w Piotrkowie w latach 1547–1548[3].

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

  • Zenon Klemensiewicz: Historia języka polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
  • Stanisław Urbańczyk: Słowniki i encyklopedie: ich rodzaje i użyteczność. Kraków–Katowice: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego; Wydawnictwo Katowickie przy Fundacji dla Wspierania Śląskiej Humanistyki, 1991, s. 41–42.
  • Bogdan Walczak: Zarys dziejów języka polskiego. Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW, 1995. ISBN 83-85954-51-1.
  • Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka: Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984. ISBN 83-04-01568-4.
Poprzednik
język staropolski
Doby rozwoju języka polskiego
początki XVI wiekuXVIII wiek
Następca
język nowopolski