Język (anatomia)

(c) Jepessen, CC-BY-SA-3.0

Język kota domowego

Język człowieka

Przekrój przez brodawki liściaste języka – zdjęcie mikroskopowe.

Język (łac. lingua) – wieloczynnościowy narząd, twór mięśniowy jamy gębowej kręgowców. Głównym zadaniem języka jest podsuwanie pokarmu pod zęby, mieszanie pokarmu w czasie żucia i przesuwanie kęsów pokarmu do gardła, lecz niektóre gatunki używają go również do innych celów. Dla przykładu:

• wiele gadów używa języka jako organu węchowego
• u ssaków język przyczynia się do wytwarzania podciśnienia w jamie ustnej, umożliwiającego ssanie, stanowi też narząd zmysłu smaku i dotyku
• niektóre ssaki, np. psowate, używają języka do termoregulacji oraz picia
• człowiek używa języka do artykulacji mowy.

Budowa języka

Język jest wałem mięśniowym położonym na dnie jamy ustnej i pokrytym śluzówką. Od dołu wchodzą do języka mięśnie zewnętrzne, naczynia krwionośne i nerwy. Śluzówka języka jest wilgotna, różowa, pokryta licznymi brodawkami językowymi. Brodawki języka to wyrostki tkanki łącznej, które wystają ponad powierzchnię śluzówki i są pokryte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. U człowieka występuje sześć rodzajów brodawek, które dzielimy na brodawki mechaniczne (służą do pobierania, rozdrabniania pokarmu) oraz brodawki smakowe (zawierające kubki smakowe):

Brodawki mechaniczne:

• nitkowate (najmniejsze i najliczniejsze),
• stożkowate,
• soczewkowate.

Brodawki smakowe – wszystkie są jednocześnie brodawkami mechanicznymi

• grzybowate (większe),
• okolone (największe),
• liściaste (występują z boku języka, u człowieka nieliczne).

Dodatkowo język podzielony jest przez bruzdę graniczną w której znajdują się głównie brodawki okolone na dwie części:

• trzon
• korzeń (nasada języka)

Nasada języka zaopatrzona jest w mieszki językowe, czyli skupiska tkanki chłonnej tworzące razem migdałek językowy.

Mięśnie

Zrąb języka utworzony jest przez mięśnie poprzecznie prążkowane. Dzielimy je na dwie grupy:

• mięśnie łączące z otoczeniem (zewnętrzne) swój przyczep początkowy mają na kości, kończą się zaś wewnątrz języka. Ich zadaniem jest zmiana położenia całego narządu. Zaliczamy do nich
  • mięsień bródkowo-językowy (łac. m. genioglossus) – wysuwa nasadę języka do przodu, przyciska do dna jamy ustnej i pociąga kość gnykową i nagłośnię do przodu,
  • mięsień rylcowo-językowy (łac. m. styloglossus) – pociąga język ku tyłowi i ku górze, pochyla grzbiet języka na bok i uczestniczy w połykaniu,
  • mięsień gnykowo-językowy (łac. m. hyoglossus) – pociąga język ku dołowi i tyłowi, cofając tym samym wysunięty język do jamy ustnej.
• mięśnie własne języka (wewnętrzne); swoje przyczepy wywodzą z łącznotkankowych składników samego języka. Ich rolą jest zmiana kształtu narządu. Są to mięśnie:
  • mięsień podłużny górny (łac. m. longitudinalis superior) – skraca i poszerza język, unosi jego koniec do góry,
  • mięsień podłużny dolny (łac. m. longitudinalis inferior) – skraca język, opuszcza koniec języka wysuniętego,
  • mięsień poprzeczny języka (łac. m. transversus linguae) – zwęża język, wypukla i wpukla go tworząc rynienkę,
  • mięsień pionowy języka (łac. m. verticalis linguae) – spłaszcza język, poszerza go i wydłuża, wywołuje głęboką, podłużną rynienkę.

Większość mięśniówki trzonu języka przyczepia się do mocnej warstwy łącznotkankowej, łączącej ją z błoną śluzową. Nosi ona nazwę rozcięgna języka. Język posiada także niepełną przegrodę z blaszki tkanki łącznej, dzielącą mięśniówkę języka na połowę prawą i lewą. Przyczepiają się do niej włókna mięśnia poprzecznego języka.

Unaczynienie

Unaczynienie tętnicze pochodzi z tętnicy językowej (łac. a. lingualis) gałęzi tętnicy szyjnej zewnętrznej. Jej gałęzią końcową jest tętnica głęboka języka (łac. a. prof. linguae). Nasadę języka zaopatrują gałęzie grzbietowe t. językowej. Poza tym język otrzymuje drobne gałązki od tętnicy twarzowej i gardłowej wstępującej. Unaczynienie żylne odpowiada tętniczemu.

Unerwienie

Można wyróżnić trzy typy nerwów zaopatrujące język:

• ruchowe:
  • nerw podjęzykowy (XII) (łac. n. hypoglossus)
• czuciowe:
  • nerw językowy (V₃) (łac. n. lingualis), gałąź nerwu żuchwowego.
  • nerw językowo-gardłowy (IX) (łac. n. glossopharyngeus)
  • nerw krtaniowy górny (łac. n. laryngeus superior) gałąź nerwu błędnego (X)
• dostarczające wrażenia smakowe:
  • włókna struny bębenkowej (łac. chorda tympani), gałęzi nerwu twarzowego biegnące w nerwie językowym przewodzą impulsy z brodawek grzybowatych
  • nerw językowo-gardłowy zaopatruje również brodawki okolone i liściate

Zmysł smaku

Dzięki językowi potrafimy poczuć i określić smak danej rzeczy, która nie musi być pokarmem. Odpowiedzialne są za to tzw. kubki smakowe. Każdy z kubków smakowych zawiera receptory reagujące na wszystkie 5 smaków. Dotychczas wyodrębniono pięć smaków: słony, słodki, kwaśny, gorzki i umami.

Wskutek błędnej interpretacji wyników badań przeprowadzonych pod koniec XIX wieku, przez wiele lat uważano, że różne części języka odpowiadają za czucie różnych smaków: np. że inną częścią odczuwamy przyjmowany pokarm jako słony, a inną jako kwaśny albo gorzki. Powstała wtedy tzw. mapa rozmieszczenia kubków smakowych. W rzeczywistości wszystkie rodzaje kubków smakowych są rozmieszczone na całej powierzchni języka i każdy fragment języka może odczuwać każdy ze smaków. Zdarza się jednak, że niektóre rejony języka różnią się wrażliwością na różne bodźce smakowe.

Patologie

Objawy, które sygnalizują schorzenia języka to:

• Ból i pieczenie
• Zaburzenie ruchomości
• Zaburzenia odczuwania smaku
• Zmiany w unaczynieniu
• Zmiany w wyglądzie brodawek na języku
• Powiększenie języka
• Plamy na języku

Bibliografia

• W. Sylwanowicz: Anatomia i fizjologia człowieka. Warszawa: PZWL, 1957.
• Kazimierz Krysiak, Krzysztof Świeżyński: Anatomia zwierząt. T. 2. Warszawa: PWN, 2008. ISBN 978-83-01-13544-7.
• Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia człowieka, tom II, Trzewia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1998. ISBN 83-200-2290-8.