Język afrikaans

afrikaans
Obszar

Południowa Afryka, Namibia i inne

Liczba mówiących

7 milionów

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowyPołudniowa Afryka
Organ regulującyDie Taalkommissie
Ethnologue1 narodowy
Kody języka
Kod ISO 639-1af
Kod ISO 639-2afr
Kod ISO 639-3afr
IETFaf
Glottologafri1274
Ethnologueafr
GOST 7.75–97афр 070
WALSafr
SILAFK
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku afrykanerskim
Słownik języka afrykanerskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Zasięg afrikaans w Namibii

     0–10%

     10-35%

     35–60%

     60–80%

Zasięg afrikaans w Południowej Afryce

     0–20%

     20–40%

     40–60%

     60–80%

     80–100%

Tablica na pomniku języka afrikaans z napisami w języku afrikaans

Język afrikaans, język afrykanerski (afr. afrikaans, Afrikaanse taal) – indoeuropejski język należący do dolnosaksońskiej gałęzi języków zachodniogermańskich, będący językiem ojczystym południowoafrykańskich Koloredów oraz białych Afrykanerów. Powstał na styku kultur w Kolonii Przylądkowej z XVII-wiecznych dialektów niderlandzkich pod wpływem języka malajskiego i portugalskiego oraz miejscowych języków ludów hotentockich (Khoi, Khoikhoi). Niderlandzkim – językiem urzędowym holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej (VOC) – mówili funkcjonariusze, żołnierze Kompanii oraz europejscy osadnicy, przybywający na tereny dzisiejszej Republiki Południowej Afryki od połowy XVII wieku, a pochodzący głównie z Holandii i Niemiec oraz w mniejszym stopniu z Francji i Skandynawii. Koloniści ci dali początek Burom, czyli przodkom dzisiejszych Afrykanerów. Językiem malajskim i portugalskim posługiwała się na Przylądku większość sprowadzanych niewolników. W ten sposób afrikaans ukształtował się na styku języków, kultur, ras i religii jako język codziennej komunikacji i aż do końca XIX wieku traktowany był pogardliwie jako mowa Hotentotów, Koloredów oraz niewykształconych farmerów z prowincji. Podstawowy zasób słownictwa w afrikaans, ok. 90%, pochodzi z języka niderlandzkiego, lecz wykazuje on także wpływy leksykalne malajskiego, portugalskiego, a od XIX wieku także elementy przejęte z języka angielskiego oraz miejscowych języków bantu.

W trakcie migracji ludności wykształciły się trzy podstawowe dialekty:

Dość specyficznym dialektem tego języka jest oorlans.

Do końca XIX wieku afrikaans funkcjonował na równi z językiem niderlandzkim i uzupełniał go w niższych rejestrach, ale w niepodległych państwach burskich (Transwal, Orania) urzędowym był nadal niderlandzki. Pozostał on też językiem kościoła reformowanego. Od lat 40. XIX wieku zafrykanizowane formy niderlandzkiego były coraz częściej używane w prasie, a od lat 70. datują się pierwsze próby kodyfikacji i emancypacji afrikaans, co miało bezpośredni związek z agresywną anglicyzacją oraz uzyskiwaniem świadomości narodowej przez Afrykanerów. Po podboju republik burskich przez Wielką Brytanię (tzw. wojny burskie) język afrikaans stał się podstawowym elementem afrykanerskiej tożsamości narodowej i nastąpiła jego szybka standaryzacja i rozwój: w 1925 r. stał się obok angielskiego, na równi z niderlandzkim, językiem urzędowym w Związku Południowej Afryki, a potem w Republice Południowej Afryki oraz w Namibii, w praktyce jednak szybko wyparł język niderlandzki. Obecnie jest jednym z 11 urzędowych języków RPA; używany jest też powszechnie w Namibii.

Afrikaans jako językiem ojczystym posługuje się ok. 6,2 mln mieszkańców RPA, z czego zdecydowaną większość stanowią Afrykanerzy i Koloredzi oraz dodatkowo 4 mln jako jednym z dwóch języków ojczystych (łącznie ok. 26% populacji RPA). Najwięcej użytkowników afrikaans skupia się w stolicy kraju – Pretorii oraz w Bloemfontein, a także na całym obszarze Kraju Przylądkowego, czyli w zachodniej części RPA. Ze współczesnych prowincji RPA największym udziałem mówiących językiem afrikaans cechują się:

  • Północna Prowincja Przylądkowa (Noord-Kaap) – 70%
  • Zachodnia Prowincja Przylądkowa (Wes-Kaap) – 54%
  • Wschodnia Prowincja Przylądkowa (Oos-Kaap) – 30%
  • Zachodni Transwal (Wes-Transvaal) – 22%
  • Mpumalanga (region stołeczny) – 21%
  • Oranje – 16%
  • Wschodni Transwal (Oos-Transvaal) – 12%.

W pozostałych dwóch prowincjach (KwaZulu-Natal oraz Północny Transwal) udział mówiących językiem afrikaans jest bardzo mały. Afrikaans jest również językiem ojczystym ok. 130 tys. mieszkańców Namibii, w tym 25% ludności stolicy kraju – Windhuku, ok. 25 tys. mieszkańców Botswany oraz kilku tysięcy osób w Malawi. Afrikaans pełni, choć w ograniczonym przez znajomość jęz. angielskiego zakresie, funkcję lingua franca w regionie Afryki Południowej – jest ważnym narzędziem komunikacji na terenie RPA, Namibii, Botswany i Zambii.

Język afrikaans a język niderlandzki

Gramatyka

Przyimki
Język niderlandzkiJęzyk afrikaansUwagi
vanvan„od” (odpowiednik angielskiego of)
voorvir„dla”
Zaimki nieokreślone
Język niderlandzkiJęzyk afrikaansUwagi
anderander„inny”
Zaimki osobowe
Język niderlandzkiJęzyk afrikaansUwagi
ikek„ja”
Odmiana czasownika „być” (niektóre formy)
Język niderlandzkiJęzyk afrikaansUwagi
isisczas teraźniejszy, liczba pojedyncza, 3. osoba
Spójniki
Język niderlandzkiJęzyk afrikaansUwagi
enen„i”
slechtsmar net 'n„tylko”
Przyrostki
Język niderlandzkiJęzyk afrikaansUwagi
-lijke-likeTworzenie przymiotnika lub przysłówka (odpowiednik niemieckiego -lich): hol. mogelijke – afrik. moontlike

Zobacz też

Media użyte na tej stronie

Distribution of Afrikaans in Namibia.png
Autor: Gladiool, Licencja: CC BY-SA 3.0
Distribution of Afrikaans in Namibia per region
South Africa Afrikaans speakers proportion map.svg
Proportion of the South African population that speaks Afrikaans as their first language, according to Census 2011 at electoral ward level
  0–20%
  20–40%
  40–60%
  60–80%
  80–100%
Projection is Albers Equal-Area Conic, with standard parallels at 25.5° S and 31.5° S, and origin at 28.5° S 25.5° E.
AfrikaanseTaalmonumentEnscriptions.jpg
Autor: Dewet, Licencja: CC BY-SA 2.0
Enscription on a plaque in front of the Afrikaans Language Monument, near Paarl, South Africa.
Translation of inscription
Afrikaans is the language that links western Europe and Africa... it forms a bridge between the great bright west and the majestical Africa... and what greatness can sprout from this union...this may be what Afrikaans is destined to discover, but what we should never forget is that these changes of land and landscape sharpened, kneaded and knitted this new language..and in this fashion it became possible for Afrikaans to be spoken throughout this country...Our task is in the use that we make, and shall make of this tool -- N.P. van Wyk Louw
If we plant a row of poles down this hall now, ten poles, to represent the last ten years, and on each pole we make a mark at a height from the floor corresponding to the relative written use of Afrikaans in the respective year, and we draw a line, from the first here near the floor to the last over there against the loft, then the line would describe a rapidly rising arc, not only quickly rising, but rising in a quickly increasing manner. Let us now, in our imagination, extend the arc for the ten coming years from now. See you, sirs, where the point shall be, outside in the blue sky high over Bloemfontein, in the year 1924. -- C.J. Langenhoven