Język awarski

авар мацI
магIарул мацI
Obszar

Federacja Rosyjska (Dagestan), Azerbejdżan, Gruzja, Turcja

Liczba mówiących

ok. 550 tys.

Pismo/alfabet

zmodyfikowana cyrylica

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO2 wrażliwy
Ethnologue3 środek szerszej komunikacji
Kody języka
Kod ISO 639-1av
Kod ISO 639-2ava
Kod ISO 639-3ava
IETFav
Glottologavar1256
Ethnologueava
GOST 7.75–97ава 014
WALSava
SILAVA
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku awarskim
Słownik języka awarskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język awarski (aw. авар мацI, магIарул мацI) – język kaukaski używany przez Awarów, głównie na obszarze Dagestanu, w pewnej liczbie także na pozostałym obszarze Federacji Rosyjskiej oraz na terenie Azerbejdżanu, Gruzji i Turcji. Awarski należy do zespołu awaro-didojskiego, tworzącego podgrupę wśród języków dagestańskich w grupie północno-wschodniej (nachsko-dagestańskiej) języków kaukaskich.

Język ten używany jest, według różnych szacunków, przez ok. 556 tys. osób (1989 r.) do ponad 650 tys. Głównymi użytkownikami tego języka są Awarowie, choć pełni on także rolę lingua franca oraz standardu literackiego dla wielu dagestańskich plemion, których języki nie wykształciły normy pisanej.

Wyróżnia się kilka głównych dialektów języka awarskiego oraz drobniejsze gwary lokalne. Podstawowy ich podział polega na przeciwstawieniu sobie dialektów północnych i południowych.

Podstawą języka literackiego stał się tzw. bolmac (awar. болмац), ponaddialektalna norma, spontanicznie wykształcona dla potrzeb porozumiewania się użytkowników różnych dialektów awarskich. W tym właśnie wariancie języka powstało najwięcej dzieł ustnej literatury ludowej. Początki piśmiennictwa w języku awarskim sięgają XV w., kiedy to zaczęto zapisywać alfabetem arabskim teksty przeznaczone głównie do celów religijnych. W późniejszym czasie (XVII–XIX w.) zapisywano także awarskie teksty niereligijne, takie jak np. pieśni ludowe, bajki, opowieści. Prace nad stworzeniem współczesnego awarskiego standardu literackiego rozpoczęto na przełomie XIX i XX w., choć intensywniejszy rozwój datuje się dopiero na lata dwudzieste XX w. Początkowo, od 1928 r. awarski był on zapisywany pismem łacińskim, później jednak (1938 r.), na mocy państwowych decyzji wprowadzono jako obowiązujący alfabet formę cyrylicy, opartą na rosyjskiej.

Język awarski należy dziś do najlepiej rozwiniętych literackich języków Dagestanu. Po awarsku ukazują się gazety codzienne, publikuje się literaturę piękną, opracowania naukowe (poświęcone głównie kulturze ludowej Awarów, obyczajom, literaturze). Język ten jest nauczany na poziomie podstawowym, średnim oraz wyższym jako oddzielny przedmiot.

Oprócz swego własnego języka, większość Awarów dagestańskich biegle zna także rosyjski, jako język urzędowy Federacji Rosyjskiej.

Pierwsze materiały naukowe dotyczące języka awarskiego opublikowano w XVIII w., choć poważniejsze i pełniejsze prace wyszły dopiero w drugiej połowie XIX w., opublikowane przez Piotra Uslara i Franza Antona Schiefnera.

Alfabet

Współczesny alfabet awarski składa się z 46 grafemów (33 liter i 13 dwuznaków)[1].

А аБ бВ вГ гГъ гъГь гьГӀ гӀД дЕ еЁ ёЖ жЗ з
И иЙ йК кКъ къКь кьКӀ кӀЛ лЛъ лъМ мН нО оП п
Р рС сТ тТӀ тӀУ уФ фХ хХъ хъХь хьХӀ хӀЦ цЦӀ цӀ
Ч чЧӀ чӀШ шЩ щЪ ъЫ ыЬ ьЭ эЮ юЯ я

Liczebniki

1цоco
2кIигоkʼigo
3лъабгоłabgo
4ункъоunqʼo
5щугоššugo
6анлъгоanłgo
7анкьгоanƛʼgo
8микьгоmiƛʼgo
9ичIгоičʼgo
10анцIгоancʼgo

Przykładowe zwroty

Cześć (do mężczyzny)ВорчӀами!Worčʼami!
Cześć (do kobiety)ЙорчӀами!Jorčʼami!
Cześć (do grupy osób)РорчӀами!Rorčʼami!
Jak się masz?Щиб хӀal бугеб?Ššib ħal bugeb?
Jak się nazywasz?Дуда цӀа щиб?Duda cva ššib?
Ile masz lat?Чан сон дур бугеб?Čan son dur bugeb?
Dokąd idziesz?Киве мун унев вугев?Kiwe mun unew wugew?
PrzepraszamТӀа лъугьа!Tʼa łuha!

Przypisy

  1. M. Je. Aleksiejew. Awarskij jazyk. „Jazyki Rossijskoj Fiedieracyi i sosiednich gosudarstw”, 2001. Nauka. (ros.). 

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie