Język dolnołużycki
| Obszar | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących | 1–2 tys.[1] | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy | Język regionalny w Niemczech | ||||||
| Organ regulujący | Dolnołużycki Komitet Językowy | ||||||
| Ethnologue | 8a umierający↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| Kod ISO 639-2↗ | dsb | ||||||
| Kod ISO 639-3↗ | dsb | ||||||
| IETF | dsb | ||||||
| Glottolog | lowe1385 | ||||||
| Ethnologue | dsb | ||||||
| WALS | srl | ||||||
| SIL | WEE | ||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Język dolnołużycki (dolnołuż. dolnoserbska rěc, dolnoserbšćina) – jeden z dwóch języków łużyckich, którym posługują się Dolnołużyczanie na niewielkim obszarze wokół Chociebuża we wschodniej części Niemiec.
Ogólną liczbę użytkowników języka dolnołużyckiego szacuje się na ok. 1–2 tys.[1] Dolnołużycki jest językiem wymierającym, o czym świadczą dane demograficzne, według których większość aktywnych użytkowników dolnołużyckiego to ludzie starsi. Młodsi natomiast ze względów pragmatycznych wolą posługiwać się językiem niemieckim, umożliwiającym karierę zawodową i awans społeczny. Podejmowane są pewne próby działań, mające uchronić język dolnołużycki przed wymarciem. Do najważniejszych należy tzw. program „Witaj”, stawiający na rozwój dolnołużyckiego już w przedszkolach i to nie tylko dzieci dolnołużyckich, ale także uczęszczających do tych samych przedszkoli dzieci niemieckich. Efekty programu dalekie są jednak od zadowalających, co nie pozwala patrzeć z optymizmem na przyszłość dolnołużyckiego. Istnieją obawy, że jeśli nie zostaną podjęte radykalne działania, zarówno ze strony samych Łużyczan, jak i państwa niemieckiego, język ten może zaniknąć w ciągu następnych dwóch-trzech pokoleń.
Język dolnołużycki różni się od górnołużyckiego szeregiem cech oraz odmienną w dużej mierze leksyką, co powoduje, że wzajemne zrozumienie użytkowników obydwu tych języków może być dość trudne[2]. Język dolnołużycki ze względu na pewne cechy bliższy jest językowi polskiemu, natomiast górnołużycki bliższy jest językowi czeskiemu[3].
Język dolnołużycki wykształcił własny język literacki (standard językowy), w którym powstają dzieła literackie, prowadzone są zajęcia na poziomie podstawowym i gimnazjalnym, wydawana jest prasa (jednak w bardzo ograniczonym wymiarze; najważniejszym tytułem pozostaje tygodnik Nowy Casnik) itp. Istnieje dolnołużycka wersja Wikipedii. Podstawą piśmiennictwa dolnołużyckiego i dolnołużyckiego języka standardowego jest dialekt chociebuski[4][5].
Pisownia
| Alfabet dolnołużycki | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| a | b | c | č | ć | d | e | ě | f | g | h | ch | i | j | k | ł | l | m | n | ń | o | p | r | ŕ | s | š | ś | t | u | w | y | z | ž | ź | |||
| A | B | C | Č | – | D | E | – | F | G | H | Ch | I | J | K | Ł | L | M | N | – | O | P | R | – | S | Š | Ś | T | U | W | Y | Z | Ž | Ź | |||
Polskim głoskom ć, dź, w odpowiadają w dolnołużycczyźnie głoski ś, ź, np. pol. być – dłuż. byś, pol. dzieci – dłuż. źiśi. Polskim grupom spółgłoskowym tr i pr odpowiadają dolnołużyckie tš, pš, np. pol. prawy – dłuż. pšawy, pol. straszny – dłuż. tšašny, pol. trawa – dłuż. tšawa itp.
W ortografii dolnołużyckiej występuje także znak ó, który nie ma nic wspólnego z wymową polskiego ó. Znak ten oznacza, że w zależności od regionu ó wymawia się jak polskie ó, e lub y[6].
Gramatyka
W obu językach łużyckich zachowały się proste czasy przeszłe (aoryst i imperfectum; choć w dolnołużyckim używane są już tylko w języku literackim), liczba podwójna. Język dolnołużycki zachował dodatkowo supinum, które w pozostałych językach słowiańskich (z wyjątkiem słoweńskiego) zanikło.
Język używa w zasadzie sześciu przypadków: mianownika, dopełniacza, celownika, biernika, narzędnika i miejscownika (wołacz występuje tylko w kilku tradycyjnych formach). Rzeczowniki mają liczbę podwójną (jadna ruka, dwě ruce, tśi ruki).
Wymowa
Akcent w słowach dolnołużyckich pada zazwyczaj na pierwszą sylabę:
W zapożyczeniach akcent może padać na jedną z trzech ostatnich sylab:
- internat /intɛrˈnat/ „internat”
- kontrola /kɔnˈtrɔlʲa/ „kontrola”
- september /sɛpˈtɛmbɛr/ „wrzesień”
- policija /pɔˈlʲitsija/ „policja”
- organizacija /ɔrganʲiˈzatsija/ „organizacja”
Przykłady
Wośc naś
- Wośc naś, kenľ sy na njebju,
- huswěśone buźi twojo mě.
- Twojo kraljestwo pśiźi.
- Twoja wola se stani, ako na njebju tak teľ na semi.
- Naś wśedny klěb daj nam źěnsa.
- A wodaj nam naśe winy, ako my wodawamy naśym winikam.
- A njewjeź nas do spytowanja, ale humoż nas wot togo złego.
- (Pśeto twojo jo to kralejstwo a ta moc a ta cesć do nimjernosći).
- huswěśone buźi twojo mě.
- Amen
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Šatava Leoš: Lužičtí Srbové na přelomu 20./21. století. Praha: Nakladatelství Epocha, 2020, s. 81.
- ↑ Robert Elsie, „Anthology of Sorbian poetry”, UNESCO/Forest Books, 1990, s.VIII.
- ↑ Danuta Natalia Wesołowska, „Nauka o języku polskim w szkole średniej”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1977, s. 29.
- ↑ Björn Rothstein, Rolf Thieroff, Mood in the Languages of Europe, John Benjamins Publishing, 2010, s. 376–377, ISBN 978-90-272-0587-2 (ang.).
- ↑ Joanna Waliszewska, Antroponimy i toponimy w łużyckich tłumaczeniach Ewangelii według św. Mateusza, „Slavia Occidentalis” (73/1), 2016, s. 158, DOI: 10.14746/SO.2016.73.10, ISSN 0081-0002.
- ↑ Roland Marti: ó w dolnoserbšćinje. W: PHONUS No. 11 [on-line]. Uniwersytet Kraju Saary, marzec 2007. s. 92. [dostęp 2010-01-03].
Linki zewnętrzne
- Słownik języka dolnołużyckiego. slovnik.vancl.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-04)].
- Zasady wymowy w języku dolnołużyckim (strona po polsku). grzegorj.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-14)].
- Słownik niemiecko-dolnołużycki Instytutu Łużyckiego
Media użyte na tej stronie
Autor: Maksmilian, Licencja: CC BY-SA 4.0
The distribution of the Sorbian languages shown in the map according to: Sorbian-Speaking Area: Historical Overview Since 1789 (Jaenecke 2003: 43) [http://journals.dartmouth.edu/cgi-bin/WebObjects/Journals.woa/1/xmlpage/1/article/302]. Karte Bundesrepublik Deutschland.svg used for the creation of the map.
