Język fryzyjski

Frysk
Obszar

Holandia, Niemcy

Liczba mówiących

350–750 tys.

Pismo/alfabet

zmodyfikowane łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowyFryzja (region w Holandii)
Organ regulującyFryske Akademy
Ethnologue2 prowincjonalny
Kody języka
Kod ISO 639-1fy
Kod ISO 639-2fri
Glottologfris1239
Ethnologuefry
GOST 7.75–97фри 750
WALSfri
SILFRY
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku zachodniofryzyjskim
Słownik języka zachodniofryzyjskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język fryzyjski (Frysk) – język, którym posługują się Fryzowie. Fryzyjski składa się z wielu dialektów, często bardzo się od siebie różniących.

Po fryzyjsku mówi ok. 400 tys. osób, głównie w Holandii w prowincji Fryzja, a także w niemieckich landach Dolna Saksonia (region Saterland, region Fryzja Wschodnia) i Szlezwik-Holsztyn (region Fryzja Północna) oraz na Wyspach Fryzyjskich.

Ogólna charakterystyka

Język fryzyjski jest podobny do staroangielskiego (także do współczesnego angielskiego), niderlandzkiego i dolnoniemieckiego.

Język fryzyjski należy do grupy języków zachodniogermańskich, jest silnie zróżnicowany terytorialnie i nie występuje w postaci jednolitego języka ponaddialektalnego. Najstarsze zabytki tego języka pochodzą z XIII–XV wieku. Od XVI wieku oficjalnym językiem kulturalnym był niderlandzki, natomiast językiem literatury ludowej był zachodni dialekt Kleifries. Właśnie w tym języku pisał Gysbert Japiks – twórca podstaw literatury fryzyjskiej.

W Niderlandach, w użyciu jest język zachodniofryzyjski, używa się również holenderskiego i tzw. fryzyjsko–miejskiego, który jest mieszanką holenderskiego i fryzyjskiego. Istnieje również język literacki (standert frysk). Fryzowie mieszkający w Niemczech mówią językami północnofryzyjskim (na zachodnim wybrzeżu Szlezwika – Holsztynu) i wschodniofryzyjskim (w Dolnej Saksonii, jego ostatnim szczątkiem jest dialekt z okolic Saterlandu). Ponadto używają języków niemieckiego, dolnoniemieckiego i duńskiego.

Współczesny zasięg języka fryzyjskiego

Ojcze Nasz po fryzyjsku

Us Heit yn 'e Himel,
lit jo namme hillige wurde,
lit jo keninkryk komme,
lit jo wil dien wurde
op ierde likegoed as yn 'e himel.
Jou ús hjoed ús deistich brea
en ferjou ús ús skulden,
sa't wy ús skuldners ek ferjûn hawwe;
en lit ús net yn fersiking komme,
mar ferlos ús fan 'e kweade.
want jowes is it keninkryk
en de krêft
en de hearlikheid
oant yn ivichheid.
Amen!

Porównanie z innymi językami

Nazwy miesięcy

Język polskiJęzyk angielskiJęzyk niderlandzkiJęzyk fryzyjski
StyczeńJanuaryJanuariJannewaris (Foarmoanne)
LutyFebruaryFebruariFebrewaris (Sellemoanne)
MarzecMarchMaartMaart (Foarjiersmoanne)
KwiecieńAprilApril (Grasmaand)April (Gersmoanne)
MajMayMei (Bloeimaand)Maaie (Blommemoanne)
CzerwiecJuneJuni (Zomermaand)Juny (Simmermoanne)
LipiecJulyJuli (Hooimaand)July (Heamoanne)
SierpieńAugustAugustusAugustus (Rispmoanne)
WrzesieńSeptemberSeptember (Herfstmaand)Septimber (Hjerstmoanne)
PaździernikOctoberOktober (Wijnmaand)Oktober (Wynmoanne)
ListopadNovemberNovember (Slachtmaand)Novimber (Slachtmoanne)
GrudzieńDecemberDecember (Wintermaand)Desimber (Wintermoanne)

W językach niderlandzkim i fryzyjskim, miesiące, prócz nazw pochodzących z łaciny, mają swoje alternatywne, germańskie nazwy (niekiedy po kilka). Podano je w nawiasach, o ile niderlandzkie i fryzyjskie mają ten sam źródłosłów.

Język fryzyjski a język niderlandzki

Gramatyka

  • Przyimki:
Język niderlandzkiJęzyk fryzyjskiUwagi
doortroch„przez”
inyn„w”
metmei„z”
onderûnder„pod”
vanfan„od” (odpowiednik angielskiego of)
voorfoar„dla”
  • Wyrażenie niderlandzkie in de w języku fryzyjskim skraca się do yn'e.
  • Zaimki nieokreślone:
Język niderlandzkiJęzyk fryzyjskiUwagi
andereoare„inny”
veleprotte„dużo”
  • Spójniki:
Język niderlandzkiJęzyk fryzyjskiUwagi
alsas„jako”
enen„i”
alleenalleen„tylko”
maarmar„ale”
  • Przedrostki:
Język niderlandzkiJęzyk fryzyjskiUwagi
aan-oan- 
ge- Zwykle pomijany we fryzyjskim
hoofd-haad-„główny”
in-yn- 
on-ûn- 
onder-ûnder- 
ont-ûnt- 
over-oer- 
semi-semy-„pół-”
tegen-tsjin- 
toe-ta- 
toegen-ta- 
uit-út- 
ver-fer- 
voor-foar- 
voort-fuort- 
zelf-sels- 
zoge-sa- 
  • Przyrostki:
Język niderlandzkiJęzyk fryzyjskiUwagi
-ent-intRzecz lub osoba, która coś wykonuje: (fryz.) presidint, assistint
-land-lânKońcówka nazwy państwa
-lijke-likeTworzenie przymiotnika lub przysłówka (odpowiednik niemieckiego -lich). Niderlandzką literę e przed tym przyrostkiem pomija się we fryzyjskim: nid. mogelijke – fryz. mooglike
-schap-skipOdpowiednik ang. -ship
-tie-sje, -tje (po s)Litera a przed końcówką -tie w niderlandzkim wyrazie jest podwajana w jego fryzyjskim odpowiedniku: nid. combinatie – fryz. kombinaasje.

Różnice w ortografii

  • Niderlandzkiemu c przed a, o, u lub przed spółgłoską t odpowiada fryzyjskie k, ale nie musi być odwrotnie: nid. combinatie, factoren – fryz. kombinaasje, faktoaren.
  • Literze v w wyrazach niderlandzkich odpowiada f we fryzyjskich, choć niekoniecznie w odwrotną stronę: nid. variatie – fryz. farjaasje. Są wyjątki od tej reguły, głównie tam, gdzie v czyta się jak polskie „w” (np. w wyrazach zakończonych -ieve (fryz. -ive).
  • Niderlandzkiej grupie -th- odpowiada fryzyjskie -t-, ale nie musi być odwrotnie: nid. theorie, methode – fryz. teory, metoade.

Media użyte na tej stronie

Friesisches Sprachgebiet.PNG
Map of the spread of the Frisian language, taken from the German Wikipedia.