Język indonezyjski

bahasa Indonesia
Obszar

Indonezja, Timor Wschodni, Malezja i inne

Liczba mówiących

43 mln[1] (język ojczysty)
156 mln[1] (język wyuczony)

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy Indonezja
Organ regulującyBadan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa
Ethnologue1 narodowy↗
Kody języka
Kod ISO 639-1↗id
Kod ISO 639-2↗ind
Kod ISO 639-3↗ind
IETFid
Glottologindo1316
Ethnologueind
GOST 7.75–97инд 210
WALSind, inj
SILINZ
Występowanie
Ilustracja
Rozprzestrzenienie języka indonezyjskiego
(w Indonezji – język narodowy,
w Timorze Wschodnim – język roboczy)
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku indonezyjskim
Słownik języka indonezyjskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język indonezyjski (indonez. bahasa Indonesia) – język z rodziny austronezyjskiej, od 1949 roku objęty statusem języka urzędowego w Indonezji. Posługuje się nim 197,7 mln mieszkańców tego kraju, z czego dla 42,8 mln osób jest to język ojczysty[1]. W Indonezji język indonezyjski spełnia wszelkie funkcje języka państwowego – jest językiem komunikacji urzędowej, powstaje w nim literatura oraz większość tekstów oficjalnych. Jest używany jako lingua franca wśród różnych grup etnolingwistycznych.

Pojęcie języka indonezyjskiego zostało sformalizowane w konstytucji Republiki Indonezji z 1945 roku. Od momentu uznania suwerenności Indonezji w 1949 r. język ten spełnia rolę języka państwowego. Urósł do rangi języka narodowego i jest określany mianem języka jedności (bahasa persatuan)[2]. Większość mieszkańców Indonezji, władających językiem indonezyjskim, posługuje się bowiem również jednym z siedmiuset języków lokalnych, takich jak jawajski, sundajski czy balijski. Indonezyjski stał się jednym z głównych języków Azji Południowo-Wschodniej[3].

Literacki język indonezyjski jest zbliżony do odmian języka malajskiego z Malezji, Singapuru i Brunei, odróżnia się natomiast źródłami słownictwa oraz pewnymi cechami wymowy i morfologii. Nie bez znaczenia dla jego odrębności pozostaje również tożsamość narodowa mieszkańców Indonezji, jako czynnik motywujący samodzielny rozwój języka. Ponadto, o ile Indonezja i Malezja dzielą w dużej mierze wspólny (choć nie tożsamy) język standardowy[4], to sytuacja lingwistyczna komplikuje się w przypadku silniej zróżnicowanych form potocznych i regionalnych[5][6].

Indonezyjski charakteryzuje się dużym poziomem dyglosji, tj. znacznym zróżnicowaniem ze względu na sferę użycia[5]. Jednocześnie nie jest pozbawiony wpływów języków lokalnych, które nadają mu dynamiczny i różnorodny charakter[7]. Codzienny indonezyjski czerpie nie tylko z zasobów języka standardowego, ale oferuje też duży repertuar potocznych bądź lokalnych sformułowań i konstrukcji gramatycznych[8]. Znaczną część wpływów o podłożu niemalajskim stanowią wpływy języka jawajskiego, które sięgają zarówno leksyki, jak i elementów potocznej gramatyki[9].

Z punktu widzenia typologii język indonezyjski wykazuje charakter aglutynacyjny, przy czym w odmianach potocznych pojawiają się cechy izolujące[10]. Akcent pada zwykle na drugą sylabę od końca, a w zdaniu panuje szyk SVO (podmiot orzeczenie dopełnienie)[11]. Do jego zapisu służy podstawowy alfabet łaciński, składający się z 26 liter[12].

W przeciwieństwie do wielu innych języków Azji Południowo-Wschodniej (ale podobnie jak np. filipiński czy inne języki austronezyjskie) indonezyjski nie jest językiem tonalnym[13].

Status i użycie

Indonezja charakteryzuje się złożoną sytuacją językową, polegającą na współistnieniu licznych grup etnicznych i języków regionalnych[14]. Język malajski (pod nazwą „język indonezyjski”) został półoficjalnie ogłoszony językiem narodowym 28 października 1928 w Batavii, kiedy to doszło do złożenia Przysięgi Młodzieży(ang.)[15][16]. Deklaracja ta została sformalizowana w konstytucji z 1945 roku[17][18]. Język malajski pomyślnie zadomowił się jako język urzędowy niepodległej Indonezji (od 1949 r.), a nazwę „język malajski” stopniowo wyparł termin „język indonezyjski”. Język indonezyjski stał się językiem oświaty i środków masowego przekazu, ostatecznie zyskując pierwszeństwo przed innymi znaczącymi językami archipelagu, takimi jak jawajski i sundajski[15]. Przekształcił się także w element tożsamości narodowej Indonezyjczyków, jako byt politycznie i systemowo odrębny od malajskiego z Malezji, Singapuru i Brunei[19].

Przysięga Młodzieży(ang.) została złożona w 1928 roku w ówczesnej Batavii. Znalazła się tutaj afirmacja języka indonezyjskiego jako języka narodowego mieszkańców Indonezji.

Istnieje kilka powodów, które miały zadecydować o uczynieniu malajskiego językiem narodowym i państwowym. Wprawdzie malajski nie był w Indonezji językiem dominującym pod względem liczby użytkowników, ale wyróżniał się swoją ekspansją geograficzną oraz historycznym zakorzenieniem w roli lingua franca regionu[14][20], sięgającym setek lat wstecz[a]. Język Malajów był bowiem stosowany w handlu i polityce, a od VI wieku służył do kontaktów międzynarodowych w Azji Południowo-Wschodniej[21]. Posługiwało się nim królestwo Śriwidźaja (VII–XI w.) na Sumatrze, a następnie był używany przez państwa Bintan, Tumasik, Malakka i Johore[22]. Jednocześnie malajski nie był na wyspach językiem żadnej uprzywilejowanej grupy społecznej, ani językiem ojczystym dominującego ludu, co miało sprzyjać wyniesieniu go do rangi języka narodowego[23][24][b]. Ponadto język malajski, jako język egalitarny, miał być stosunkowo łatwy do przyswojenia dla zróżnicowanej ludności Indonezji. Brak w nim bowiem typowych dla języków Indonezji hierarchicznych poziomów mowy, wyrażanych poprzez zniuansowane słownictwo i afiksy gramatyczne[23]. Jednakże wypromowany standard języka indonezyjskiego został oparty na dialekcie johor-riau, czyli klasycznym języku literackim, nie zaś na powszechniej znanym języku bazarowym, wskutek czego umocniło się rozróżnienie między językiem wysokim (oficjalnym) a niskim (nieformalnym)[25].

Znak w języku indonezyjskim

W 2010 roku języka indonezyjskiego jako języka ojczystego używało 42,8 miliona ludzi[1], a jako języka wyuczonego – 156 mln[1]. W sumie liczba osób znających język indonezyjski w Indonezji wynosi 197,7[1] miliona. Indonezyjski jest używany najczęściej jako język ojczysty w miastach Indonezji, natomiast jako język wyuczony – na terenach wiejskich, gdzie ludność posługuje się jednym z siedmiuset języków regionalnych[26]. Kształcenie, niemal wszystkie państwowe transmisje medialne i inne formy komunikacji oficjalnej, są prowadzone w języku indonezyjskim. Języki regionalne służą natomiast jako nieformalne dopełnienia oficjalnego j. indonezyjskiego, choć niektóre z nich są stosowane w różnych rejestrach, również do celów komunikacji formalnej[23]. Przy współistnieniu innej odmiany j. malajskiego bądź języka regionalnego powstaje kontinuum, na którego jednym krańcu znajduje się lokalny język (jako rejestr nieformalny), na drugim zaś standardowy j. indonezyjski (jako rejestr najbardziej formalny)[23][22].

Znajomość języka indonezyjskiego jest szerzona przez system edukacji i środki masowego przekazu[14]. Typowi Indonezyjczycy ze starszych pokoleń w domu przyswajali swój lokalny język, a umiejętność posługiwania się indonezyjskim nabywali dopiero w procesie edukacji szkolnej. Jednakże z czasem krajowa sytuacja językowa znacząco się zmieniła. Wraz ze wzrastającą mobilnością upowszechniły się małżeństwa mieszane, stąd też istnieje dość znaczna grupa ludzi, którzy nie posiadli znajomości żadnego języka lokalnego[8]. W dzisiejszej dobie większość Indonezyjczyków wyrasta w środowisku dwujęzycznym, a kontakt z językiem indonezyjskim mają już we wczesnym dzieciństwie, czyli przed rozpoczęciem formalnej edukacji. Przeważnie uważają się toteż za rodowitych użytkowników tego języka, nawet jeśli w dzieciństwie przyswoili swój język etniczny, używany w obrębie lokalnej społeczności. W odróżnieniu od języków lokalnych, indonezyjski jest szeroko używany w wypowiedziach pisanych, komunikacji ponadregionalnej oraz w sferze oświaty[27]. Bywa preferowany we wszelkiego rodzaju kontaktach formalnych, nawet między członkami tej samej grupy etnicznej[28].

W Timorze Wschodnim język indonezyjski ma status języka roboczego[29][30].

Fonetyka

Samogłoski
przedniecentralnetylne
przymknięteiːuː
półprzymknięteeəo
otwartea

W języku indonezyjskim występują także dwugłoski /ai/, /au/ i /oi/. W sylabach zamkniętych, tak jak w wyrazie air „woda”, dwie samogłoski są wymawiane oddzielnie.

Spółgłoski
wargowezębowezadziąsłowepodniebiennemiękko-
podniebienne		krtaniowe
zwarte
nosowe		mnɲŋ 
zwarte
ustne		p bt d  k gʔ
zwarto-
szczelinowe		  ʧ ʤ   
szczelinowe(f)s (z)(ʃ) (x)h
półotwartewl r j  

Spółgłoski w nawiasach występują tylko w zapożyczeniach.

Gramatyka

W języku indonezyjskim istotną rolę odgrywa szyk wyrazów. Przykładowo człon określający sytuuje się zawsze po członie określanym – np. rumah besar – „duży dom”, tidur nyenyak – „słodko spać”. W zdaniu pojedynczym podmiot znajduje się przed orzeczeniem, a okolicznik stoi zwykle na ostatnim miejscu w zdaniu – por. Kemarin saya menulis surat di sekolah saya – „Wczoraj w (swojej) szkole napisałem list”. Do wyrażania znaczeń gramatycznych służy często reduplikacja – w przypadku rzeczowników zreduplikowana forma stanowi liczbę mnogą (np. rumah – „dom” w porównaniu do rumah-rumah – „domy”, w dawnym piśmiennictwie przyjęty był także zapis rumah2)[31], przy czym liczba mnoga wynika zwykle z kontekstu i nie musi być określona gramatycznie[32]. Reduplikacja czasowników wyraża iteratywność (fakt powtarzania się danej czynności) – np. berjalan – „iść”, berjalan-jalan – „chodzić, spacerować”. Reduplikacja jest także środkiem słowotwórczym, który może całkowicie zmieniać sens wyrazu, np. orang – „człowiek, osoba”, orang-orangan – „straszydło”[33].

W słowotwórstwie języka indonezyjskiego funkcjonuje także wiele afiksów – są to m.in. przedrostki takie jak ber-, per-, ter-, meN-, peN- (N oznacza zmiany asymilacyjne pod wpływem postaci rdzenia), se-, ke-, di- czy też przyrostki – -an, -kan. Wrostki typu -el-, -er-, -em- występują w ograniczonej grupie słów i nie mają charakteru produktywnego[34].

Przedrostek ber- jest dołączany m.in. do rzeczowników, wówczas tworzy czasowniki nieprzechodnie, np. anak – „dziecko”, beranak – „mieć dzieci”; isi – „zawartość”, berisi – „zawierać”. Prefiks meN- tworzy natomiast czasowniki przechodnie – np. air – „woda”, mengairi – „nawadniać” (tutaj wraz z sufiksem -i). Przedrostki di- i ter- wyrażają bierność, np. diairi – „być nawadnianym”, terbuka – „otwarty” (por. membuka – „otwierać”). Prefiks ter- może także wyrażać potencjalność bądź stopień najwyższy przymiotnika – dengar – „słyszeć”, terdengar – „słyszalny”; tinggi – „wysoki”, tertinggi – „najwyższy”. Przedrostek peN- tworzy rzeczowniki określające wykonawców czynności i narzędzia, np. menulis – „pisać”, penulis – „pisarz”, a w połączeniu z przyrostkiem -an tworzy nazwy czynności, por. mendidik – „kształcić”, pendidikan – „kształcenie”[35]. Prefiks ke- prawie nigdy nie występuje samodzielnie[36] i dopiero w połączeniu z sufiksem -an tworzy rzeczowniki, nazywając głównie pojęcia abstrakcyjne – por. besar – „duży”, kebesaran – „wielkość”[35] (zestawienie ke- i -an – występujących wokół rdzenia – można również opisać jako cyrkumfiks[37]).

Niektóre wyrazy podstawowe same w sobie są dopuszczalnymi czasownikami, toteż mogą występować bez dodatkowych afiksów (np. mau, ingin – „chcieć, życzyć sobie”, a także niektóre czasowniki przechodnie: makan – „jeść”, minum – „pić”, minta – „prosić”). Formy z prefiksem meN- mogą wprowadzać dodatkowy niuans znaczeniowy (makan – „jeść”, memakan – „konsumować, zużywać”). Pominięcie prefiksu meN- jest możliwe również dla typowych czasowników przechodnich, choć zjawisko to należy do domeny wypowiedzi ustnych (i pisanych stylizowanych na potoczne)[38]. Niezależnie od tego w niektórych konstrukcjach zdaniowych usunięcie przedrostka meN- jest umotywowane gramatycznie[39].

Przyrostek -i (jak w czasowniku mengairi – „nawadniać”) ma w słowotwórstwie różne funkcje, może kierować uwagę na obiekt podlegający wpływowi wykonywanej czynności (np. menulis – „pisać”, menulisi – „pisać na czymś, zapełnić coś pismem”) lub wyrażać iteratywność, por. memukul – „uderzyć”, memukuli – „uderzać”. Dołączany do czasowników sufiks -kan wyraża natomiast relację benefaktywności (por. membeli – „kupić”, membelikan – „kupić komuś”) lub pełni funkcję kauzatywną, np. merebah – „paść”, merebahkan – „opuścić, położyć”[34].

Wyrazy podstawowe pozbawione afiksów występują w utartych złożeniach i są wykorzystywane do tworzenia neologizmów określających nowe pojęcia[40]. Przykładowo cząstka tata („układ, system”)[40] stanowi składnik dużej grupy terminów, jak np. tata bahasa („gramatyka”) i tata usaha („administracja”)[41], a wyrażenie ilmu hitung („nauka” + „liczyć” – wyraz podstawowy) oznacza arytmetykę[42].

Do specyfiki języka indonezyjskiego należą m.in. takie cechy jak brak odmiany przez przypadki i czasy czy też spełnianie przez przymiotniki funkcji czasowników nieprzechodnich. Indonezyjskie zaimki osobowe są zróżnicowane pod względem stopnia grzeczności (np. aku – „ja”, saya – również „ja”, ale grzeczniej). Dzierżawczość wyraża się przy użyciu specjalnych afiksów (np. -ku – „mój”, -mu – „twój”) lub odpowiednią pozycją zaimka osobowego lub rzeczownika (por. anak teman – „dziecko przyjaciela”, anak saya – „moje dziecko”)[43]. Nie występuje także rodzaj gramatyczny, znany np. z języków słowiańskich. Istnieje jednak pewna grupa wyrazów, które mają odrębne formy żeńskie – por. seniman – „artysta”, seniwati – „artystka”[44]. Często dotyczy to słów o rodowodzie arabskim, np. almarhum i almarhumah[45][46].

Nie występuje czasownik łącznikowy (copula) odpowiadający angielskiemu to be, niemniej w pewnych zdaniach („coś jest czymś”) podobną funkcję spełnia wyraz adalah (o charakterze opcjonalnym). Łącznik adalah może pojawić się przed frazą rzeczownikową, lecz zwykle nie występuje ani przed przymiotnikiem, ani przed wyrażeniem przyimkowym (przy wyrażaniu, gdzie coś się znajduje). O ile zwykle nie jest gramatycznie wymagany, to czasami pomaga zapobiec niejednoznaczności zdania, zwłaszcza w rejestrze pisanym, który nie dysponuje środkami intonacji. Nie zachowuje się jak czasownik (i trudno go zakwalifikować do tej klasy), chociażby nie łączy się z przeczeniem tidak (formą przeczącą od adalah jest bukan)[47].

W języku indonezyjskim, podobnie jak w wielu innych językach Azji, istnieje szereg różnych klasyfikatorów, czyli słów, które pośredniczą między liczebnikiem a wyrazem określanym. Przykładowo klasyfikatora ekor („ogon”) używa się do mówienia o zwierzętach, a buah („owoc”) to ogólny klasyfikator odnoszony do obiektów nieożywionych[48]. Klasyfikator batang służy do liczenia papierosów, ołówków i rzek[49]. W połączeniu z prefiksem se- klasyfikatory tworzą odpowiedniki przedimka nieokreślonego w języku angielskim (a/an) i w tym znaczeniu są najszerzej stosowane (np. seorang guru – „jakiś nauczyciel”). Ich użycie nie jest wymagane przy wyrażaniu mnogości (np. „trzy listy” to tiga surat lub tiga pucuk/buah surat)[50].

Indonezyjski jest jednym z języków, w których istnieje duża różnica między odmianą pisaną a mówioną[51]. Potoczny język indonezyjski w mniejszym zakresie wykorzystuje afiksy do wyrażania treści[52]. W większym stopniu wykazuje cechy języków izolujących[10]. Zasadniczo innym repertuarem afiksów dysponuje dżakarcka odmiana języka (np. sufiksom -kan i -i odpowiada przyrostek -in)[53]. Rzadziej używane w języku codziennym są także klasyfikatory[49].

Do cech morfologii języka potocznego, które przedostały się do indonezyjskiego z języka jawajskiego, należą: pomijanie przedrostka ber-, użycie przedrostka ke- zamiast ter-, użycie cyrkumfiksu ke- -an zamiast terlalu (informuje o nadmiarze cechy wyrażonej przymiotnikiem), użycie cyrkumfiksu men- -kan w miejscu memper- -kan, użycie przyrostka -an w znaczeniu „bardziej”[9].

Zaimki osobowe

Indonezyjski operuje rozbudowanym zasobem zaimków osobowych, których użycie jest uzależnione od kontekstu rozmowy, wieku czy pozycji rozmówcy:

Zaimki osobowe
OsobaLiczba pojedynczaLiczba mnoga
1. os.akujakamimy (exclusivus)
sayakitamy (inclusivus)
2. os.kamu, engkau, kautykalianwy
andaanda sekalian
3. os.dia, iaon/onamerekaoni
beliau

Zaimki aku, engkau, kau, kamu i kalian są używane przy zwracaniu się do dzieci, a także między osobami o podobnej pozycji społecznej, pozostającymi w bliskiej relacji. Zaimki saya i anda mają charakter bardziej neutralny, przy czym ten drugi jest stosowany głównie w reklamach, obwieszczeniach i innych wypowiedziach publicznych. beliau to uprzejma forma trzeciej osoby liczby pojedynczej. Zaimki kita, kami, ia, dia i mereka są społecznie neutralne[54]. Wyrażenie anda sekalian ma charakter oficjalny[55].

Zaimki dia/ia i mereka odnoszą się przede wszystkim do ludzi, przy czym w stylu dziennikarskim bywają stosowane również w kontekście opisu zwierząt bądź obiektów nieożywionych. Użycie to wykracza jednak poza praktykę znacznej części użytkowników języka. Mimo to pokrewny znaczeniowo sufiks -nya, dołączany do rzeczowników i czasowników, odnosi się także do wyżej wymienionych[56]. Inną jego funkcją jest opcjonalne wyrażanie określoności (odpowiednik przedimka określonego the w języku angielskim, preferowany przez tych Indonezyjczyków, których własne języki dopuszczają analogiczne zjawisko)[57].

Zaimek anda bywa zapisywany zarówno wielką, jak i małą literą. Zapis dużą literą podkreśla charakter tego słowa jako zwrotu do odbiorcy (podobnie jak Ibu lub „Pani”), jest to też forma udokumentowana przez oficjalne słowniki języka indonezyjskiego. Pisownia małą literą powstała na bazie analogii do mniej zdystansowanych zaimków osobowych, takich jak kamu i kalian, i również jest często spotykana w tekstach[58].

Podobnie jak w wielu innych językach Azji Południowo-Wschodniej (ale inaczej niż np. w językach Europy), w indonezyjskim istnieje duża grupa zaimków osobowych będących zapożyczeniami. Zaimki aku, (eng)kau, kamu, ia, kita i kami wywodzą się bezpośrednio z języka praaustronezyjskiego (nie są to zapożyczenia)[59]. Forma aku odpowiada np. hawajskiemu au, kiriwińskiemu agu i praaustronezyjskiemu *aku[60]. Do elementów o rodowodzie obcym należą natomiast zaimki: saya (sanskryt), mereka (język starojawajski) i kalian (język minangkabau). Inne pożyczki (jak np. gue i lu) są właściwe dla potocznych odmian języka[59].

Na sposób i częstotliwość użycia poszczególnych zaimków mają wpływ preferencje regionalne oraz pierwszy język danej osoby[61]. Przykładowo zaimek aku jest kojarzony z użytkownikami języka jawajskiego[62] (choć należy do rodzimego zasobu języka malajskiego[59][60]). We wschodnich prowincjach Indonezji używany jest rzadko, tam bowiem preferuje się saya[63]. W języku codziennym zaimek kita może być używany zarówno jako forma inkluzywna, jak i ekskluzywna[64] (użycie kita zamiast kami jest charakterystyczną cechą dialektu Dżakarty[61]).

Na co dzień zaimki osobowe zastępuje się często wyrazami związanymi z pokrewieństwem i zwrotami grzecznościowymi. Należą do nich m.in.: saudara („brat, siostra”) – do osób w tym samym wieku lub młodszych, bapak („ojciec”) / ibu („matka”) – do osób starszych lub każdej osoby w wieku małżeńskim. Zbliżone znaczeniowo do bapak i ibu są sporadycznie używane zamienniki om („wujek”) i tante („ciotka”). Zwroty grzecznościowe tuan („pan”) i nyonya („pani”) są współcześnie rzadko używane[65]. W języku indonezyjskim istnieje wiele podobnych zwrotów o podłożu regionalnym, mających swoje źródło w językach poszczególnych grup etnicznych. Do powszechnie znanych, choć powiązanych z Jawajczykami, należą określenia mbak („starsza siostra”) i mas („starszy brat”)[66]. Powszechne jest również używanie w charakterze zaimka imienia osoby, do której się zwracamy[67].

Do specyfiki mowy mieszkańców Dżakarty należą zaimki osobowe gua/gue (1. os. lp.) i lu/elu (2. os. lp.)[68].

Słownictwo

Indonezyjskie słowo bioskop pochodzi od niderlandzkiego bioscoop („kino”)[69].

W języku indonezyjskim zadomowiło się wiele zapożyczeń z innych języków, m.in. z sanskrytu, arabskiego, perskiego, niderlandzkiego i jawajskiego[70]. Najwięcej obcego słownictwa przejęto z języka niderlandzkiego[71].

Kolonizacja holenderska pozostawiła ślad w języku indonezyjskim w postaci słów takich jak kualitas („jakość”), redaksi („redakcja”), kamar („pokój”), kantor („biuro”) czy rubrik („rubryka”). Innym językiem, który wywarł wpływ na indonezyjski jest portugalski, który od XVI do XIX w., wraz z malajskim, był stosowany jako język handlowy. Z portugalskiego indonezyjski zaczerpnął takie słowa jak meja („stół”), jendela („okno”), gereja („kościół”), bendera („flaga”) czy Minggu („niedziela”)[71][c]. Rzeczowniki pisau („nóż”)[72], cat („farba”)[73] czy też slangowe zaimki gue/gua i lu („ja” i „ty”) wywodzą się z chińskiego dialektu hokkien[74]. Słowa takie jak anugerah („nagroda, dar”), bahaya („niebezpieczeństwo”), bangsa („naród”), bahasa („język”) i agama („religia”) mają swoje pochodzenie w sanskrycie[71]. Do słów o podłożu arabskim należą przykładowo: ikhlas („szczery”), kabar („wieści”) i khusus („specjalny”)[75].

Do powszechnych pożyczek z jawajskiego, głównego języka regionalnego Indonezji, należą takie słowa jak bisa („móc, umieć”; obok dapat o podłożu malajskim), pintar („mądry”; obok malajskiego pandai) czy też olahraga („sport”)[76]. Słownictwo pochodzenia jawajskiego obejmuje zarówno wyrazy uzupełniające leksykę rodzimą (wulgaryzmy, słowa humorystyczne, kolokwializmy), jak i dodatkowe synonimy, mające swoje odpowiedniki o pochodzeniu malajskim[9].

W języku indonezyjskim istnieje też grupa specyficznych wyrażeń i określeń, które podejrzewa się o bycie kalkami pochodzenia niderlandzkiego. Często są to wyrazy związane ze sferami oficjalnymi. Przykładowo: keberatan („sprzeciw”, por. niderl. bezwaar), pengisap debu („odkurzacz”, por. niderl. stofzuiger), rumah sakit („dom chorych” = „szpital”, nie zaś „chory dom”, por. niderl. ziekenhuis), jurusan („kierunek”, również na uczelni, por. niderl. richting), jiwa („dusza”, używane przy liczeniu mieszkańców, por. niderl. ziel)[77].

We współczesnym języku indonezyjskim powszechne są zapożyczenia z języka angielskiego. Należą tu takie wyrazy jak globalisasi, televisi czy też czasowniki men-download, meng-sms itp.[78] W latach 70.–90. do języka wprowadzono wiele neologizmów – nowych słów opartych na wzorcach języków takich jak sanskryt czy jawajski. Są to przede wszystkim terminy techniczne, nazwy zawodów czy też słowa określające zjawiska społeczne i ekonomiczne[79]. Języki lokalne takie jak sundajski i jawajski wciąż wywierają duży wpływ na język indonezyjski, nie tylko na płaszczyźnie słownictwa, lecz także w zakresie kolokacji, struktury zdaniowej i idiomów[7]. Środki masowego przekazu natomiast często upowszechniają struktury i wyrazy pochodzenia angielskiego, prowadząc do stałego powstawania innowacji językowych[80].

Piśmiennictwo i pisownia

Inskrypcja z Kedukan Bukit na Sumatrze stanowi zabytek piśmiennictwa malarskiego i jest najstarszym zachowanym tekstem w języku staromalajskim.

Najstarsza znana kamienna inskrypcja w języku staromalajskim została znaleziona na wyspie Sumatra na terenie dzisiejszej Indonezji. Zapis sporządzono w wariancie pisma grantha zwanym pallawa[81]. Najstarszym zachowanym rękopisem w języku malajskim jest zaś tekst prawny z Tanjung Tanah, odnaleziony w regionie Kerinci. Tekst ten został zapisany przy użyciu odrębnego systemu pisowni wywodzącego się z pisma pallawa i jawajskiego[82].

Przykład ortografii van Ophuijsena (czasopismo „Keboedajaän dan Masjarakat”).

W XIX wieku nie istniał żaden oficjalny system pisowni dla języka malajskiego w Holenderskich Indiach Wschodnich. W późniejszym okresie osiągnięto jednak dozę jednolitości w zapisie, za sprawą formy pisma arabskiego popularyzowanej w podręcznikach[83]. W 1901 roku zaczęto stosować ortografię opartą na alfabecie łacińskim, którą opracował holenderski lingwista Charles Adriaan van Ophuijsen i która została oficjalnie przyjęta przez holenderskie władze kolonialne[84]. W 1947 roku wprowadzono system ortografii Soewandiego, który pociągnął za sobą szereg zmian, przede wszystkim zastąpiono symbol oe znakiem u, a zapis pożyczek obcych zmieniono tak, aby bardziej odpowiadał wymowie indonezyjskiej[85].

W późniejszym czasie instytucja Badan Bahasa była zaangażowana w opracowanie trzech kolejnych reform ortografii: ortografii reformacyjnej z 1957 roku, systemu pisowni Melindo z 1959 roku oraz nowej ortografii z 1966 roku. Reforma z 1957 roku miała wprowadzić zasadę, wedle której jednej głosce języka odpowiadałby jeden znak na piśmie (czego konsekwencją byłoby np. zastąpienie dwuznaku ny symbolem ñ). Pisownia ta nie została jednak upubliczniona z powodu kłopotów finansowych. Z kolei system ortografii Melindo (Melayu-Indonesian) z 1959 roku miał na celu ujednolicenie pisowni między Indonezją a Malezją, przy czym do wprowadzenia planowanej reformy ostatecznie nie doszło, na co wpłynęły pogarszające się relacje między krajami. Późniejszy projekt nowej ortografii (Ejaan Baru) również nie został przyjęty, o czym zadecydowały względy ekonomiczne[85].

Do wprowadzenia reformy ortograficznej doszło dopiero w 1972 roku, kiedy to oficjalnym uczyniono system zapisu zwany udoskonaloną ortografią (Ejaan Yang Disempurnakan). Reforma ta doprowadziła do harmonizacji pisowni między Indonezją a Malezją i odejścia od niektórych elementów ortografii holenderskiej. W miejsce dawnych dwuznaków tj, nj wprowadzono współczesne c, ny. Ortografia ta wciąż stanowi podstawę współczesnego piśmiennictwa indonezyjskiego[85].

W pisowni indonezyjskiej do dziś istnieje pewna doza wariantywności, zwłaszcza jeśli chodzi o zapis wyrazów zapożyczonych[7].

Słowniki

Główny budynek Badan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa

Po 1928 roku powstało kilka jednojęzycznych słowników języka indonezyjskiego. Pierwszą obszerną tego typu publikacją stał się Kamus Umum Bahasa Indonesia z 1957 roku (autorstwo: W.J.S. Poerwadarminta). Przez wiele lat słownik ten służył jako źródło autorytatywne dla języka indonezyjskiego[86].

W 1988 roku ogłoszono pierwsze wydanie słownika Kamus Besar Bahasa Indonesia (KBBI), od tego momentu sporządzanego przez narodowe gremium językowe – Badan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa. Wydawanie KBBI zapoczątkował językoznawca Anton M. Moeliono[86][87]. Słownik ma charakter autorytatywny, jest najobszerniejszą tego typu publikacją[86] i ma za zadanie kodyfikację normy języka indonezyjskiego[88]. Dotychczas doczekał się kilku uzupełnionych wydań[86].

Przykład

Poniższe teksty są fragmentami oficjalnych tłumaczeń Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka na język malajski oraz wariant indonezyjski, wraz z tekstem oryginalnej deklaracji w języku angielskim:

angielski[89]indonezyjski[90]malajski[91]
Universal Declaration of Human RightsPernyataan Umum tentang Hak Asasi ManusiaPerisytiharan Hak Asasi Manusia sejagat
Article 1Pasal 1Perkara 1
All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood.Semua orang dilahirkan merdeka dan mempunyai martabat dan hak-hak yang sama. Mereka dikaruniai akal dan hati nurani dan hendaknya bergaul satu sama lain dalam semangat persaudaraan.Semua manusia dilahirkan bebas dan sama rata dari segi maruah dan hak-hak. Mereka mempunyai pemikiran dan perasaan hati dan hendaklah bergaul dengan semangat persaudaraan.

Indonezyjski nie jest tożsamy z językiem narodowym Malezji, ale na poziomie odmian standardowych oba języki dają się klasyfikować jako warianty jednego języka[5]. W myśl tego ujęcia mówi się o języku malajskim jako o tzw. języku policentrycznym, z dwoma podstawowymi wariantami: malezyjskim i indonezyjskim, których kształt różnicują m.in. odmienne podejścia do polityki językowej ze strony obu krajów[92]. O ile podejmowano inicjatywy na rzecz ujednolicenia języka malajskiego (w zakresie pisowni, ale też terminologii, gramatyki i wymowy), to natrafiły one na trudności związane z odrębnym rozwojem sytuacji językowej w poszczególnych krajach. Współcześnie istnieje tendencja do oddalania się indonezyjskiego od pozostałych odmian języka malajskiego. Wynika to z wpływów języków etnicznych w Indonezji, które wzbogacają słownictwo indonezyjskie o nowe wyrazy, i rzadszego kontaktu jego użytkowników z językiem malajskim używanym w Malezji czy Singapurze[19].

Różnice między indonezyjskim a pobliskimi wariantami języka malajskiego są widoczne na płaszczyźnie słownictwa, wymowy i morfologii[5]. Indonezyjski odróżnia się m.in. szerszym zakresem wpływów o podłożu niderlandzkim[93] i jawajskim[94], podczas gdy pozostałe odmiany malajskiego dość obficie czerpią ze wzorców języka angielskiego[19].

Odmiany i języki regionalne

Indonezyjski jest odmianą języka malajskiego używaną w roli lingua franca na terytorium Indonezji. Istnieje zarówno w postaci języka standardowego, szerzonego przez system edukacji, jak i jako zbiór słabiej opisanych, ale żywych odmian potocznych, które podkłada się pod ten sam termin. Standardowy j. indonezyjski wywodzi się z klasycznego j. literackiego (a dokładniej z dialektu johor-riau) i jako taki pełni funkcję odmiany wysokiej. Jest językiem oficjalnym, wariantem stosowanym w piśmie, utożsamianym z literaturą, edukacją i administracją państwową. W formie ustnej właściwy jest przede wszystkim dla sytuacji oficjalnych, gdzie służy do odczytywania tekstów, np. przemówień, wiadomości telewizyjnych czy wykładów. Co istotne, jego znajomość nabywana jest za pośrednictwem środków masowego przekazu (telewizji) i na drodze formalnej edukacji, natomiast narzędziem komunikacji codziennej i zarazem językiem przyswajanym jako pierwszy, używanym w środowisku domowym, pozostaje odmiana niska (potoczna) języka indonezyjskiego. Podobną funkcję w kontaktach codziennych może pełnić również jeden spośród wielu języków regionalnych. Sytuacja językowa w archipelagu określana jest mianem dyglosji[25][95].

W praktyce wszyscy użytkownicy języka indonezyjskiego są przynajmniej bidialektalni lub dwujęzyczni[10], co obrazuje złożoność panującej w kraju sytuacji etnolingwistycznej. Łącznie na terenie kraju wyróżnia się ponad 700[d] języków lokalnych, z czego najczęściej używane to jawajski i sundajski[26]. Często, choć nie zawsze, ich znajomość jest powiązana z przynależnością do jednej z grup etnicznych[96]. Zakres i powszechność ich stosowania różni się między regionami – niekiedy są wykorzystywane zarówno w obiegu oficjalnym, jak i nieformalnym, w innych zaś przypadkach służą głównie do kontaktów nieformalnych, a ich formalnym odpowiednikiem jest język indonezyjski[23]. Pomniejsze języki, o niewielkiej liczbie użytkowników, często tracą na znaczeniu pod wpływem ekspansji języka narodowego[26] bądź innych języków o szerszym zasięgu[97].

Standardowy j. indonezyjski (bahasa baku) bywa opisywany jako wynik świadomych działań związanych z planowaniem językowym. Jego rozwój zainicjowano bowiem podczas okresu kolonialnego, pod auspicjami holenderskich uczonych i ówczesnej administracji, a jego gramatyka została świadomie usystematyzowana na wzór języków zachodnich. Jako taki nie jest tożsamy z wieloma potocznymi odmianami tego języka (bahasa sehari-hari lub bahasa pasar), które ewoluują w sposób bardziej spontaniczny w różnych zakątkach kraju, służąc jako środki codziennej komunikacji[98][99]. Ulrich Kozok nie zgadza się z opinią, jakoby indonezyjski był językiem ukształtowanym sztucznie (czy też wywodzącym się wyłącznie z literackiego malajskiego), podkreślając, że ogromny udział w jego rozwoju mieli sami użytkownicy, zróżnicowani etnicznie i językowo. Jak zaznacza lingwista, pewnym wpływom instytucjonalnej regulacji nie opierają się również inne języki Azji i Europy, toteż nie jest to zjawisko specyficzne dla języka indonezyjskiego[28].

Różnicowaniu się języka indonezyjskiego sprzyjają wpływy języków miejscowych i fakt ich wzajemnej bliskości – w zakresie słownictwa i struktury zdaniowej[52]. Większość spośród tych form ma charakter ściśle lokalny[100], lecz w dużych miastach na popularności zyskuje mowa potoczna mieszkańców Dżakarty (Colloquial Jakarta Indonesian), głównie przez wpływ mediów – programów telewizyjnych, audycji radiowych czy muzyki[10][101]. Często jest zwana po prostu „potocznym indonezyjskim”[102]. Współcześnie, jako prestiżowy kod, wkracza także do domen zdominowanych dawniej przez język literacki, a jej wpływy uwidaczniają się również poza rejonem stolicy[10][95]. O ile nie jest powiązana z konkretną grupą etniczną, to stała się symbolem tożsamości miejskiej[103]. Historycznym prekursorem i bliskim krewnym tej odmiany jest język malajski betawi, czyli mowa Betawi, rdzennej ludności stolicy[28]. W sytuacjach formalnych standardowy j. indonezyjski pozostaje jednak najczęściej używaną odmianą języka, a dialekt dżakarcki pojawia się głównie w swobodnych formach przekazu, jak np. czasopisma młodzieżowe, wiadomości tekstowe czy reklamy[10]. Dialekt dżakarcki nie jest akceptowany we wszystkich domenach życia, np. w wypowiedziach skierowanych do ogółu. Pojawiają się bowiem głosy, że może „alienować” niektórych odbiorców[104]. Pozostałe odmiany języka potocznego (nawet te dość znaczące, jak np. język miasta Medan) nie zostały dobrze udokumentowane w literaturze[28].

Indonezyjski jako język obcy

BIPA (Bahasa Indonesia untuk Penutur Asing), książka wspomagająca naukę języka indonezyjskiego.

Zaobserwowano wzrost zainteresowania językiem indonezyjskim wśród obcokrajowców[105]. Oprócz uczelni publicznych kursy tego języka zaczęły oferować również instytucje prywatne, jak np. Australia Language Foundation i Lembaga Indonesia Amerika. Już w 1988 roku nauczyciele tego języka wskazali na potrzebę opracowania odpowiednich materiałów dydaktycznych – BIPA (Bahasa Indonesia bagi Penutur Asing, dosł. „język indonezyjski dla obcokrajowców”), a potrzeba ta została uwydatniona podczas IV Międzynarodowego Kongresu Nauczania Indonezyjskiego dla Użytkowników Innych Języków, który odbył się w 2001 roku[106].

Popularnie bywa spotykane przekonanie, jakoby indonezyjska gramatyka miała „uproszczony” charakter, co ma czynić ten język wyjątkowo łatwym do nauczenia. Spostrzeżenie to wynika z jego cech izolujących (widocznych zwłaszcza w odmianach potocznych, zatracających elementy systemu afiksów[10]), które objawiają się tym, że indonezyjski praktycznie nie wykorzystuje morfologii fleksyjnej[24] i jest pozbawiony części kategorii gramatycznych typowych dla języków europejskich[107].

W publikacji Language Policy in Superdiverse Indonesia stwierdzono, że przekonanie o możliwości szybkiego opanowania języka indonezyjskiego jest często mylne[108]. Podobne stanowisko wyraził m.in. australijski lingwista James Sneddon, który pogląd ten określił mianem „mitu prostoty”[24].

Poważnym źródłem trudności w nauce języka indonezyjskiego może być powszechna dyglosja, polegająca na istnieniu silnie zarysowanego podziału na język literacki i codzienny mówiony[109]. Potoczne warianty języka wykorzystują bowiem elementy gramatyczne i leksykalne znacznie odbiegające od uznanych norm literackich. Jak stwierdza lingwista Amran Halim, odmiany te są na tyle odrębne, że nie sposób byłoby poddać je analizie przy użyciu ujednoliconego podejścia[110][111]. Zauważono, że podczas nauczania języka indonezyjskiego często dochodzi do nieścisłego zrównania języka standardowego z językiem potocznym Indonezyjczyków[112]. Ponadto język indonezyjski dysponuje złożonym systemem derywacyjnym, służącym tworzeniu form różnych części mowy; wykorzystuje także zjawisko reduplikacji i wyraża stronę czasownika przy użyciu morfologii[24].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Język malajski już o wiele wcześniej był znany w archipelagu jako język kontaktowy, wyprzedzając pojęcie języka indonezyjskiego o kilka stuleci (Loven 2008 ↓, s. 260). Świadczy o tym mnogość jego dzisiejszych odmian, m.in. we wschodnich prowincjach kraju, gdzie w użyciu pozostają pochodne bazarowego malajskiego (Bazaar Malay). Są to m.in.: malajski miasta Manado, malajski Moluków Północnych, malajski Kupangu, malajski amboński. Dziś języki te współistnieją zarówno z językiem indonezyjskim, jak i językami etnicznymi (Bowden 2012 ↓, Bowden 2005 ↓). Dyskusyjne jest podkładanie ich pod pojęcie języka indonezyjskiego (niekoniecznie są wzajemnie zrozumiałe między sobą i ze standardowym indonezyjskim; por. Bowden 2012 ↓, s. 315, Sneddon 2003 ↓, s. 532–533). Różne spojrzenia na ich status (również u miejscowej ludności) stanowią przeszkodę dla adekwatnej interpretacji danych nt. użytkowników języka narodowego (Musgrave 2014 ↓, s. 92).
  2. ↑ Według spisu ludności z 1930 roku Malajowie stanowili 1,6% populacji archipelagu indonezyjskiego (Montolalu i Suryadinata 2007 ↓, s. 40).
  3. ↑ Nie licząc dużej grupy powszechnego słownictwa, wiele pożyczek z języka portugalskiego ma już charakter przestarzały, a ich ślady zachowały się w innych dialektach języka malajskiego. Wśród mieszkańców wysp wschodniej Indonezji, takich jak Ambon, Ternate, Solor i Flores, upowszechniły się także portugalskie nazwiska, jak np. Da Costa czy Da Silva (Gumilar 2014 ↓, s. 214).
  4. ↑ Poziom zróżnicowania etnolingwistycznego sprawia, że niełatwo jest ustalić dokładną liczbę języków Indonezji. Brak bowiem obiektywnych kryteriów, które pozwoliłyby sprecyzować różnicę między dialektem a odrębnym językiem (Oey 1985 ↓, s. 71).

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Penduduk Indonesia Hasil Sensus Penduduk 2010 (Result of Indonesia Population Census 2010), „Badan Pusat Statistik”, 28 marca 2013, s. 421, 427, ISSN 2302-8513 [dostęp 2020-04-01] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-18] (indonez.).
  2. ↑ Stuart Robson: Welcome to Indonesian: A Beginner’s Survey of the Language. Boston, Massachusetts: Tuttle Publishing, 2004, s. PT9–PT10. ISBN 978-1-4629-0488-4. OCLC 647593192. [dostęp 2022-03-06]. (ang.).
  3. ↑ Katherine Davidsen: Mini Indonesian Dictionary: Indonesian-English / English-Indonesian; Over 12,000 essential words, idioms and expressions. La Vergne: Tuttle Publishing, 2018, s. PT4 (Google Books). ISBN 978-1-4629-2053-2. OCLC 1090989265. [dostęp 2022-03-06]. (ang.).
  4. ↑ Lars S. Vikør: Principles of corpus planning – as applied to the spelling reforms of Indonesia and Malaysia. W: Ernst H. Jahr (red.): Language Conflict and Language Planning. Wyd. e-book (2011). Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1993, s. 279, seria: Trends in Linguistics. Studies and Monographs [TiLSM] 72. DOI: 10.1515/9783110886580.279. ISBN 978-3-11-088658-0. OCLC 647030490. [dostęp 2021-07-28]. (ang.).
  5. ↑ a b c d Alexander Adelaar, Dialects of Malay/Indonesian, [w:] Charles Boberg, John Nerbonne, Dominic Watt (red.), The Handbook of Dialectology, Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons, 2018, s. 571–579, ISBN 978-1-118-82759-8, OCLC 1022117457 (ang.).
  6. ↑ Uri Tadmor, Malay-Indonesian, [w:] Bernard Comrie (red.), The World’s Major Languages, wyd. 2, Abingdon–New York: Routledge, 2009, s. 791–818, DOI: 10.4324/9780203301524, ISBN 978-1-134-26156-7, OCLC 282550660 (ang.).
  7. ↑ a b c Kramer, Koen i Davidsen 2014 ↓, s. vii.
  8. ↑ a b Musgrave 2001 ↓, s. 34.
  9. ↑ a b c Soepomo Poedjosoedarmo, Javanese Influence on Indonesian, Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1982 (Pacific Linguistics D-38, Materials in languages of Indonesia 7), s. 141–146, DOI: 10.15144/PL-D38, ISBN 978-0-85883-261-9, OCLC 10256072 [dostęp 2022-05-10] (ang.).
  10. ↑ a b c d e f g Uri Tadmor: Grammatical borrowing in Indonesian. W: Yaron Matras, Jeanette Sakel (red.): Grammatical Borrowing in Cross-Linguistic Perspective. New York: Walter de Gruyter, 2007, s. 301–328, seria: Empirical Approaches to Language Typology [EALT] 38. DOI: 10.1515/9783110199192.301. ISBN 978-3-11-019919-2. OCLC 503443424. [dostęp 2021-12-09]. (ang.).
  11. ↑ Przemysław Wiatrowski, „Wilk w owczej skórze”, czyli „serigala berbulu domba”. Uwagi o genezie wybranych polskich i indonezyjskich jednostek frazeologicznych., [w:] Gabriela Dziamska-Lenart, Jarosław Liberek (red.), Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Geneza dawnych i nowych frazeologizmów polskich, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2016, s. 190.
  12. ↑ Linda Hibbs: A Basic Introduction to the Indonesian Language. W: Indonesian Picture Dictionary: Learn 1,500 Indonesian Words and Expressions (Ideal for IB Exam Prep; Includes Online Audio). Tuttle Publishing, 2020. ISBN 978-1-4629-2005-1. (ang.).
  13. ↑ Philipp Strazny: Encyclopedia of Linguistics: M-Z. New York: Fitzroy Dearborn, 2005, s. 1118. ISBN 978-1-57958-451-1. OCLC 55679645. [dostęp 2022-03-28]. (ang.).
  14. ↑ a b c Genzor 2015 ↓, s. 405.
  15. ↑ a b Genzor 2015 ↓, s. 405–406.
  16. ↑ Loven 2008 ↓, s. 259.
  17. ↑ Zane Goebel: Language and Superdiversity: Indonesians Knowledging at Home and Abroad. Oxford: Oxford University Press, 2015, s. 34. ISBN 978-0-19-979542-0. OCLC 906803969. [dostęp 2022-03-06]. (ang.).
  18. ↑ Parliament of the Republic of Indonesia: Constitution of the Republic of Indonesia. Wikisource. [dostęp 2022-03-06]. (ang.).
  19. ↑ a b c Rasheed, Zoohri i Saat 2020 ↓, s. 220.
  20. ↑ Musgrave 2001 ↓, s. 33–34.
  21. ↑ Gumilar 2014 ↓, s. 206.
  22. ↑ a b Charles E. Grimes: Indonesian—the official language of a multilingual nation. W: Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.): Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts. Wyd. e-book (2011). Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996, s. 719–727, seria: Trends in Linguistics. Documentation [TiLDOC] 13. DOI: 10.1515/9783110819724.2.719. ISBN 978-3-11-081972-4. OCLC 1013949454. [dostęp 2022-09-09]. (ang.).
  23. ↑ a b c d e Loven 2008 ↓, s. 260.
  24. ↑ a b c d Robert Englebreton: Indonesian. W: Carol Genetti (red.): How Languages Work: An Introduction to Language and Linguistics. Wyd. 2. Cambridge: Cambridge University Press, 2019, s. 577–593. DOI: 10.1017/9781108553988. ISBN 978-1-108-47014-8. OCLC 1025399426. [dostęp 2022-03-26]. (ang.).
  25. ↑ a b Sue Wright, Language Policy and Language Planning: From Nationalism to Globalisation, wyd. 2, Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Springer, 2016, s. 100, ISBN 978-1-137-57647-7, OCLC 946358333 [dostęp 2021-08-11] (ang.).
  26. ↑ a b c Hammam Riza, Resources Report on Languages of Indonesia, 2008 [dostęp 2020-03-18] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-18] (ang.).
  27. ↑ Ulrich Kozok: How many people speak Indonesian. University of Hawaii at Manoa, 2012-03-10. [dostęp 2021-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-10)]. (ang.).
  28. ↑ a b c d Uli Kozok: Indonesian Native Speakers – Myth and Reality. 2016. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-19)]. (ang.).
  29. ↑ „Prosiding Kongres Antarabangsa Bahasa dan Budaya”, Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei, Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan, 2011, s. 123–124, ISBN 978-99917-0-808-9 (malajski).
  30. ↑ East Timor Languages, easttimorgovernment.com [dostęp 2020-02-15] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (ang.).
  31. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 406.
  32. ↑ Shadily, Wolff i Collins 1989 ↓, s. xx–xxi.
  33. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 406–407.
  34. ↑ a b Genzor 2015 ↓, s. 407.
  35. ↑ a b Genzor 2015 ↓, s. 407–408.
  36. ↑ Stephen R. Anderson: A-Morphous Morphology. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 1992, s. 53. ISBN 978-0-521-37866-6. OCLC 24173561. [dostęp 2021-11-29]. (ang.).
  37. ↑ Goded Rambaud Margarita, Ibáñez Moreno Ana, Hoste Veronique, Mattens Sil, De Coninck Peter: On the architecture of words. Applications of meaning studies. Editorial UNED, 2015, s. PT99 (Google Books). ISBN 978-84-362-7049-5. OCLC 935746872. [dostęp 2021-11-29]. (ang.).
  38. ↑ Musgrave 2001 ↓, s. 37–41, 57.
  39. ↑ Musgrave 2001 ↓, s. 58–62.
  40. ↑ a b Khaidir Anwar: Indonesian: The Development and Use of a National Language. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press, 1990, s. 105. ISBN 978-979-420-173-2. OCLC 31732695. [dostęp 2022-01-26]. (ang.).
  41. ↑ Tesaurus Alfabetis Bahasa Indonesia. Ujungberung, Bandung: Mizan Pustaka, 2009, s. 588. ISBN 978-979-433-542-0. OCLC 494995642. [dostęp 2022-01-26]. (indonez.).
  42. ↑ Khaidir Anwar: Indonesian: Problems of Development and use of a National Language. School of Oriental and African Studies University of London, 1976, s. 206–207. [dostęp 2022-01-26].
  43. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 408.
  44. ↑ Olša 2010 ↓, s. 12, 383.
  45. ↑ Olša 2010 ↓, s. 12, 31.
  46. ↑ Shadily, Wolff i Collins 1989 ↓, s. xxi.
  47. ↑ Dominik Besier. The Indonesian copula adalah: What it is (not) and why we do (not) need it. „NUSA: Linguistic studies of languages in and around Indonesia”. 71, s. 21–40, 2021. DOI: 10.15026/116869. OCLC 9627567702. (ang.). 
  48. ↑ Sneddon i Ewing 1996 ↓, s. 135, 140.
  49. ↑ a b George Quinn: On Translating Indonesia, Jill Blewitt Memorial Lecture. Faculty of Asian Studies, Australian National University. [dostęp 2021-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-15)]. (ang.).
  50. ↑ Sneddon i Ewing 1996 ↓, s. 135, 136.
  51. ↑ Florian Coulmas: Writing and Society: An Introduction. Cambridge University Press, 2013, s. 55, seria: Key Topics in Sociolinguistics. ISBN 978-1-139-61967-7. [dostęp 2021-10-08]. (ang.).
  52. ↑ a b Kramer, Koen i Davidsen 2014 ↓, s. x.
  53. ↑ Sneddon 2003 ↓, s. 529.
  54. ↑ Sneddon i Ewing 1996 ↓, s. 160–161.
  55. ↑ Kramer, Koen i Davidsen 2014 ↓, s. xxiii.
  56. ↑ Sneddon i Ewing 1996 ↓, s. 167–168.
  57. ↑ Sneddon i Ewing 1996 ↓, s. 150–151.
  58. ↑ Quinn 2020 ↓, s. 504.
  59. ↑ a b c Uri Tadmor, Is borrowability borrowable?, Language Contact and the Dynamics of Language: Theory and Implications, Leipzig, 10–13 May 2006 [dostęp 2021-11-06] (ang.).
  60. ↑ a b Tadeusz Szczerbowski: Kultura malajska = Kebudayaan Melayu. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, 2015, s. 84. ISBN 978-83-7271-970-6. OCLC 1054352754. [dostęp 2022-09-13].
  61. ↑ a b „NUSA: Linguistic Studies in Indonesian and Languages in Indonesia”, Badan Penyelenggara, 1984, s. 57 [dostęp 2021-10-10] (ang.).
  62. ↑ Ewing 2005 ↓, s. 244.
  63. ↑ Phil Fields, Papuan Colloquial Indonesian, SIL International, 2010 (SIL Electronic Working Papers 2010-005), s. 7 [dostęp 2022-07-17] [zarchiwizowane z adresu 2022-07-17] (ang.).
  64. ↑ Sneddon 2003 ↓, s. 528.
  65. ↑ Sneddon i Ewing 1996 ↓, s. 161–163.
  66. ↑ Dwi Noverini Djenar, Michael Ewing, Howard Manns: Style and Intersubjectivity in Youth Interaction. Boston: Walter de Gruyter, 2018, s. 51, seria: Contributions to the Sociology of Language [CSL] 108. DOI: 10.1515/9781614516439. ISBN 978-1-61451-643-9. OCLC 1024046396. [dostęp 2021-08-22]. (ang.).
  67. ↑ Uri Tadmor: Chapter 4. When culture grammaticalizes: The pronominal system of Onya Darat. W: Rik De Busser, Randy J. LaPolla (red.): Language Structure and Environment: Social, cultural, and natural factors. T. 6. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, 2015, s. 77–98. DOI: 10.1075/clscc.6.04tad. ISBN 978-90-272-0409-7. OCLC 903436755. (ang.).
  68. ↑ Ewing 2005 ↓, s. 244–246.
  69. ↑ Dirgo Sabariyanto, Mengapa disebut bentuk baku dan tidak baku? (kosakata): untuk anda yang ingin berbahasa Indonesia dengan baik dan benar, Yogyakarta: Mitra Gama Widya, 1993, s. 55, ISBN 978-979-507-090-0, OCLC 30879275 [dostęp 2021-02-12] (indonez.).
  70. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 406–408.
  71. ↑ a b c Senarai kata serapan dalam bahasa Indonesia, wyd. 2, Jakarta: Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1996, ISBN 979-459-597-7, OCLC 68573597 (indonez.).
  72. ↑ „Dewan bahasa: jurnal pembinaan dan pengembangan bahasa”, Dewan Bahasa dan Pustaka, 2009, s. 23 [dostęp 2021-02-19] (malajski).
  73. ↑ M. I. Cohen. Traditional and Popular Painting in Modern Java. „Archipel”. 69 (1), s. 5–38, 2005. DOI: 10.3406/arch.2005.3926. [dostęp 2021-12-02]. (ang.). 
  74. ↑ Paul Bouissac, The Social Dynamics of Pronominal Systems: A comparative approach, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, 15 lipca 2019, s. 257, ISBN 978-90-272-6254-7, OCLC 1089841875 [dostęp 2021-02-19] (ang.).
  75. ↑ Sneddon i in. 2012 ↓, s. 110.
  76. ↑ Beng Soon Lim, Gloria R. Poedjosoedarmo: Bahasa Indonesia and Bahasa Melayu: convergence and divergence of the official languages in contemporary Southeast Asia. W: Gerhard Leitner, Azirah Hashim, Hans-Georg Wolf (red.): Communicating with Asia: The Future of English as a Global Language. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2016, s. 170–187. ISBN 978-1-107-06261-0. OCLC 919041829. [dostęp 2021-10-07]. (ang.).
  77. ↑ Stuart Robson: Dutch loan-translations in Indonesian. W: K. Alexander Adelaar, Robert Blust (red.): Between worlds : linguistic papers in memory of David John Prentice. Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2002, s. 139–148, seria: Pacific Linguistics 529. DOI: 10.15144/PL-529. ISBN 0-85883-478-2. OCLC 896427271. [dostęp 2022-08-10]. (ang.).
  78. ↑ Olša 2010 ↓, s. 13.
  79. ↑ Olša 2010 ↓, s. 13–14.
  80. ↑ Sneddon i in. 2012 ↓, s. 2.
  81. ↑ Bahasa Melayu Kuno. Bahasa-malaysia-simple-fun.com, 2007-09-15. [dostęp 2010-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-26)]. (ang.).
  82. ↑ Taufik Rachman, Undang Undang Tanjung Tanah, Naskah Melayu Tertua di Dunia?, Republika Online, 30 kwietnia 2011 [dostęp 2021-07-12] (indonez.).
  83. ↑ Husen Abas: Indonesian as a Unifying Language of Wider Communication: A Historical and Sociolinguistic Perspective. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1987, s. 82, seria: Pacific Linguistics D-73. DOI: 10.15144/PL-D73. ISBN 978-0-85883-358-6. OCLC 25675317. [dostęp 2021-05-16]. (ang.).
  84. ↑ Muhammad Andika Putra: Taring Tua Badan Bahasa Melawan Arus Generasi 'Which Is'. CNN Indonesia, 2018-10-28. [dostęp 2021-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-11)]. (indonez.).
  85. ↑ a b c Subhan Zein: Language Policy in Superdiverse Indonesia. Milton: Routledge, 2020, s. PA2086 (Google Books). ISBN 978-0-429-67107-4. OCLC 1139891689. [dostęp 2021-05-16]. (ang.).
  86. ↑ a b c d Deny Arnos Kwary, Nor Hashimah Jalaluddin, The lexicography of Indonesian/Malay, Patrick Hanks, Gilles-Maurice de Schryver (red.), Berlin, Heidelberg: Springer, 2014, s. 1–11, DOI: 10.1007/978-3-642-45369-4_83-1, ISBN 978-3-642-45369-4, OCLC 1111695270 [dostęp 2021-08-05] (ang.).
  87. ↑ Achadiati, In memoriam Professor Emeritus Anton M. Moeliono Bandung, 21 February 1929 – Jakarta, 25 July 2011, „Wacana”, 13 (2), 2011, s. 393–396, DOI: 10.17510/24076899-01302017, ISSN 1411-2272 [dostęp 2021-08-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-23] (ang.).
  88. ↑ Ilmu pengetahuan budaya dan tanggung jawabnya: analekta pemikiran guru besar FIB UI, Jakarta: Penerbit Universitas Indonesia, 2011, s. 271, ISBN 978-979-456-468-4, OCLC 780414987 [dostęp 2021-08-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-13] (indonez.).
  89. ↑ Universal Declaration of Human Rights. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. [dostęp 2016-08-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-30)].
  90. ↑ Universal Declaration of Human Rights. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. [dostęp 2016-08-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-21)].
  91. ↑ Universal Declaration of Human Rights. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. [dostęp 2016-08-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-21)].
  92. ↑ Peter Mühlhäusler, Linguistic Ecology: Language Change and Linguistic Imperialism in the Pacific Region, Yogyakarta: Routledge, 2002, s. 208, ISBN 978-1-134-93489-8, OCLC 52484582 (ang.).
  93. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 406, 408.
  94. ↑ K. Alexander Adelaar: Contact languages in Indonesia and Malaysia other than Malay. W: Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.): Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts. Wyd. e-book (2011). Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996, s. 695–711, seria: Trends in Linguistics. Documentation [TiLDOC] 13. DOI: 10.1515/9783110819724.2.695. ISBN 978-3-11-081972-4. (ang.).
  95. ↑ a b Sneddon 2003 ↓.
  96. ↑ Barbara Dix Grimes, How Bad Indonesian becomes Good Kupang Malay: Articulating Regional Autonomy in West Timor, 4th International Symposium of the journal ANTROPOLOGI INDONESIA — 12–15 July 2005 — Depok, 2005 [dostęp 2021-08-12] (ang.).
  97. ↑ Bowden 2012 ↓.
  98. ↑ Ewing 2005 ↓, s. 227–229.
  99. ↑ John McWhorter: The Power Of Babel: A Natural History of Language. London: Random House, 2011, s. PT95 (Google Books). ISBN 978-1-4464-7240-8. OCLC 937701630. [dostęp 2021-10-26]. (ang.).
  100. ↑ Sneddon 2003 ↓, s. 527.
  101. ↑ Bernadette Kushartanti, Hans Van de Velde, Martin Everaert, Children’s use of Bahasa Indonesia in Jakarta kindergartens, „Wacana, Journal of the Humanities of Indonesia”, 16 (1), 2015, 167–188 (169), DOI: 10.17510/wjhi.v16i1.371, ISSN 2407-6899 (ang.).
  102. ↑ Thomas Conners, John Bowden, David Gil: Valency classes in Jakarta Indonesian. W: Andrej Malchukov, Bernard Comrie (red.): Valency Classes in the World’s Languages. T. 2: Case Studies from Austronesia, the Pacific, the Americas, and Theoretical Outlook. Berlin: Walter de Gruyter, 2015, s. 941–986, seria: Comparative Handbooks of Linguistics [CHL] 1/2. DOI: 10.1515/9783110429343-003. ISBN 978-3-11-042934-3. OCLC 930445558. [dostęp 2021-10-08]. (ang.).
  103. ↑ Joseph Errington: In Search of Middle Indonesian: Linguistic Dynamics in a Provincial Town. W: Gerry van Klinken, Ward Berenschot (red.): In Search of Middle Indonesia: Middle Classes in Provincial Towns. Leiden: Brill, 2014, s. 198–219, seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 292/4. DOI: 10.1163/9789004263437_010. ISBN 978-90-04-26343-7. OCLC 869305261. (ang.).
  104. ↑ Musgrave 2014 ↓, s. 101.
  105. ↑ Lentera Indonesia 1. Jakarta: Pusat Bahasa, Departemen Pendidikan Nasional, 2006, s. v. ISBN 978-979-685-403-5. OCLC 607660889. (ang.).
  106. ↑ Conference Report: The Fourth International Conference on Teaching Indonesian to Speakers of Other Languages. ialf.edu. [dostęp 2013-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)]. (ang.).
  107. ↑ Bambang Kaswanti Purwo, Constructing a new grammar of Indonesian: from expectation to reality, [w:] Eric Tagliacozzo (red.), Producing Indonesia: The State of the Field of Indonesian Studies, Ithaca, New York: Cornell University Press, 2014, ISBN 978-1-5017-1897-7, OCLC 1080549793 (ang.).
  108. ↑ Subhan Zein, Language Policy in Superdiverse Indonesia, Milton: Routledge, 2020, PA2095 (Google Books), ISBN 978-0-429-67107-4, OCLC 1139891689 [dostęp 2021-02-12] (ang.).
  109. ↑ Anton Moeliono, Contact-induced language change in present-day Indonesian, [w:] Tom Dutton, Darrell T. Tryon, Language Contact and Change in the Austronesian World, wyd. e-book (2010), Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 1994 (Trends in Linguistics. Studies and Monographs [TiLSM] 77), s. 377–388, DOI: 10.1515/9783110883091.377, ISBN 978-3-11-088309-1, OCLC 853258768 (ang.).
  110. ↑ Amran Halim, Intonation in Relation to Syntax in Bahasa Indonesia, Jakarta: Djambatan, 1975, s. 9 (ang.).
  111. ↑ James N. Sneddon, Colloquial Jakartan Indonesian, Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University, 2006 (Pacific Linguistics 581), s. 6, DOI: 10.15144/PL-581, ISBN 978-0-85883-571-9, OCLC 122335231 (ang.).
  112. ↑ Halim Nataprawira, Michael Carey, Towards developing colloquial Indonesian language pedagogy: A corpus analysis, „Indonesian Journal of Applied Linguistics”, 10 (2), 2020, s. 382–396, DOI: 10.17509/ijal.v10i2.28610, ISSN 2502-6747 [dostęp 2021-10-26] (ang.).

Bibliografia

Języki Timoru Wschodniego
Języki urzędowe
Języki robocze
Języki regionalne
  • bekais
  • bunak
  • uab meto
  • fataluku
  • galoli
  • habun
  • idalaka
  • kawaimina (kairui-midiki, waimoa, naueti)
  • kemak
  • makalero
  • makasae
  • makuva
  • mambai
  • rusenu
  • tokodede
  • wetar

Media użyte na tej stronie

Flag of Indonesia.svg
bendera Indonesia
Indonesian tollway signage 2.jpg
Autor: Sabung.hamster, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ordinary signage leading to a tollway in Benoa, Bali. This heading to Benoa Harbour, not Sanur which featured on my previous photo, and typeface of Ngurah Rai Airport changed to Arial
Gedung utama Badan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa, Rawamangun.jpg
Autor: Masgatotkaca z indonezyjskiej Wikipedii, Licencja: CC BY-SA 3.0
Badan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa, formerly Pusat Bahasa (Indonesian for "Language Center")
Indonesian Language Map.svg
Autor: Ichwan Palongengi, Licencja: CC BY-SA 3.0
Map that represents countries with significant use of the Indonesian Language. Dark blue = national, light blue = spoken by > 1%
Prasasti Kedukan Bukit 1.jpg
Autor: Gunawan Kartapranata, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kedukan Bukit inscription (7th century, Srivijaya, Palembang), displayed in "Kedatuan Sriwijaya" exhibition in November 2017. National Museum of Indonesia, Jakarta, Indonesia.
Youthpledge.jpg
Autor: Sania Amalia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Butir-butir Sumpah Pemuda (The 3 Pledges) was the result of The Second Youth Congress held in Batavia (Jakarta) on October 1928. On the last pledge, there was an affirmation of Indonesian language as a national language of the Republic of Indonesia.
BIPA photograph.jpg
Autor: Sania Amalia, Licencja: CC BY-SA 4.0
The BIPA (Bahasa Indonesia bagi Penutur Asing) book, which help foreigners to learn Indonesian language effectively.
Kaboedajaän dan Masjarakat Magazine 1939.jpg
Majalah Kaboedajaän dan Masjarakat 1939