Język jawajski
| Obszar | wyspa Jawa (Indonezja), Surinam, Nowa Kaledonia | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących | ok. 68 mln (2015)[1] | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| UNESCO | 1 bezpieczny↗ | ||||||
| Ethnologue | 4 edukacyjny↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| Kod ISO 639-1↗ | jv | ||||||
| Kod ISO 639-2↗ | jav | ||||||
| Kod ISO 639-3↗ | jav | ||||||
| IETF | jv | ||||||
| Glottolog | java1253, java1254 | ||||||
| Ethnologue | jav | ||||||
| GOST 7.75–97 | ява 860 | ||||||
| BPS | 0088 3 | ||||||
| WALS | jav | ||||||
| Występowanie | |||||||
 Języki Jawy i okolic | |||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Język jawajski (jaw. basa Jawa)[2] – język z rodziny austronezyjskiej, którym posługuje się ok. 68 mln osób zamieszkujących zwłaszcza środkową i wschodnią część wyspy Jawa. W Indonezji jest objęty statusem języka regionalnego[3] Ma największą liczbę rodowitych użytkowników spośród języków austronezyjskich[2][3].
Jest jednym z głównych języków Indonezji, zarówno pod względem liczby użytkowników, jak i znaczenia kulturowego[4]. Posługuje się nim 40% mieszkańców tego kraju. Jest szerzony za pośrednictwem systemu edukacji i mediów, ale współistnieje z narodowym językiem indonezyjskim, przypuszczalnie wpływającym na jego żywotność. Dzieli się na szereg zróżnicowanych dialektów, przy czym dialekt kejawen, wywodzący się z historycznych ośrodków kultury jawajskiej (miast Surakarta i Yogyakarta), pełni funkcję języka standardowego[3].
Wykazuje znaczne wpływy sanskrytu i języków indyjskich. W jego piśmiennictwie, historycznie bogatym, stosowano pismo kawi (pochodzenia indyjskiego), a później dzisiejsze pismo jawajskie i alfabet łaciński[5]. Posłużył jako źródło słownictwa dla języka malajskiego (np. rusak – „zepsuty”, patut – „właściwy”) i innych języków Azji Południowo-Wschodniej. Bardzo wczesne pożyczki jawajskie znalazły się w językach Filipin, w pozostałych językach Indonezji oraz w języku malgaskim[6]. Pod wpływem języka jawajskiego pozostaje dziś język indonezyjski, który czerpie z niego wiele elementów słownictwa i składni[7] (np. słowa bisa – „móc”, pintar – „mądry”[8]).
Jego użytkownicy komunikują się również w języku indonezyjskim, który jest używany w urzędach i w handlu. W dzisiejszej Indonezji służy wśród Jawajczyków jako środek kontaktów domowych, przy czym traci na znaczeniu (na korzyść indonezyjskiego) w przypadku małżeństw mieszanych bądź rodzin zamieszkujących inne regiony kraju. Zanika także znajomość rodzimego pisma jawajskiego i hierarchicznych poziomów mowy[9]. Jawajski nie opiera się też wpływom języka narodowego[10]. Pozostaje jednak głównym językiem centralnej i wschodniej Jawy, powszechnie wykorzystywanym w codziennej komunikacji[11]. Nie jest zagrożony wymarciem[12].
Wyróżnia się trzy okresy rozwoju języka jawajskiego: starojawajski, czyli kawi (do XIII w., okres rozwiniętej tradycji literackiej), średniojawajski (XIII–XVII w.), nowojawajski (od XVII w.), genetycznie powiązany z kawi[5]. Język jawajski Surinamu uległ znacznym zmianom w stosunku do języka wyjściowego. Przez redaktorów bazy danych Ethnologue został sklasyfikowany jako oddzielny język[13]. Odrębny jest również jawajski używany przez Jawajczyków w Nowej Kaledonii[1]. Jawajski dzieli wspólny rodowód z językiem malajskim (i indonezyjskim), ale pokrewieństwo tych języków jest dość dalekie[14].
Obecnie zapisywany jest alfabetem łacińskim[1], jednakże jego forma pisana praktycznie nie występuje w przestrzeni publicznej[15]. W literaturze dominuje język indonezyjski[16].
Gramatyka
Rzeczownik
- Rzeczowniki są zasadniczo nieodmienne, zaimki dzierżawcze często są doczepiane do rzeczownika, np. anak „córka”, anakku „moja córka”
- W liczbie mnogiej rzeczownik ulega podwojeniu: anak-anakku „moje córki”
Przymiotnik
- Przymiotniki są nieodmienne, stawia się je po określanym rzeczowniku np. mobil gedhe „duży samochód”
Czasownik
- Czasowniki nie odmieniają się przez osoby, np. aku ngomong „mówię”, kowe ngomong „mówisz”, dheweke ngomong „mówi” itd.
- Czasownik jest nieodmienny, np. aku ngomong „mówię”, aku ngomong „mówiłem”, lecz w czasie przyszłym poprzedzony jest partykułą arep: aku arep ngomong „powiem”
Składnia
Szyk zdania w języku jawajskim należy do typu SVO, czyli jest podobny do polskiego: Aku kadang-kadang moco buku „Czasami czytam książki”.
Słownictwo
Język jawajski ma trzy warianty społeczne (ang. speech levels), cechujące się przede wszystkim różnicami w słownictwie:
- ngoko – język prosty, używany w sytuacjach swobodnych przez większą część społeczeństwa
- krama – język formalny, używany w sytuacjach oficjalnych
- madya – forma pośrednia, uprzejma, używana np. w rozmowie z nieznajomymi. Przykłady:
UWAGA: W poniższej tabelce można kliknąć symbol przy nazwie odmiany, by zmienić kolejność haseł.
| Język polski | Ngoko | Kromo | Język indonezyjski |
|---|---|---|---|
| Jak się masz? | Piyé kabaré? | Pripun wartanipun panjenengan? | Apa kabar? lub Bagaimana kabar Anda? |
| Dobrze, a ty? | Aku apik waé, piyé awakmu/sampèyan? | Kula saé kémawòn, pripun kalian panjenengan? | Saya baik-baik saja, bagaimana dengan Anda? |
| Jak masz na imię? | Sapa jenengmu? | Sinten asmanipun panjengenan? | Siapa nama Anda? |
| Mam na imię John. | Jenengku Jòhn | Nami kula Jòhn | Nama saya John |
| Dziękuję | Suwun/Matur nuwun | Matur sembah nuwun | Terima kasih |
| Czego się napijesz? | Kowé arep ngombé apa? | Panjenengan kersa ngunjuk punapa? | Anda mau minum apa? |
| Chcę się napić kawy. | Aku arep ngombé kòpi waé, Mas/Pak! | Kula badhé ngunjuk kòpi kémawòn, Pak! | Saya ingin minum segelas kopi, Pak! |
Liczebniki
| Odmiana | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Język starojawajski | sa | rwa | telu | pat | lima | enem | pitu | walu | sanga | sapuluh |
| Kawi | eka | dwi | tri | catur | panca | sad | sapta | asta | nawa | dasa |
| Krama | setunggal | kalih | tiga | sekawan | gangsal | enem | pitu | wolu | sanga | sedasa |
| Ngoko | siji | loro | telu | papat | lima | enem | pitu | wolu | sanga | sepuluh |
Przypisy
- ↑ a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Javanese, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-04] (ang.).
- ↑ a b Michael C. Ewing: Grammar and Inference in Conversation: Identifying clause structure in spoken Javanese. Amsterdam: John Benjamins Publishing, 2005, s. 4–5. DOI: 10.1075/sidag.18. ISBN 978-90-272-9390-9. OCLC 237390949. [dostęp 2022-03-07]. (ang.).
- ↑ a b c Oakes 2009 ↓, s. 819.
- ↑ Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, s. 405–406, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
- ↑ a b jawajski język, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-08-15] [zarchiwizowane z adresu 2021-08-15].
- ↑ Adelaar 1996 ↓, s. 703.
- ↑ James Neil Sneddon, K. Alexander Adelaar, Dwi N. Djenar, Michael Ewing: Indonesian: A Comprehensive Grammar. London: Routledge, 2012, s. 2. ISBN 978-1-135-87351-6. OCLC 822561575. [dostęp 2021-08-15]. (ang.).
- ↑ Lim i Poedjosoedarmo 2016 ↓, s. 182.
- ↑ Mark Woodward: Java, Indonesia and Islam. Dordrecht: Springer Science & Business Media, 2010, s. 18. ISBN 978-94-007-0056-7. OCLC 682907520. [dostęp 2021-10-07]. (ang.).
- ↑ Ogloblin 2005 ↓, s. 590.
- ↑ Kenneth Katzner, Kirk Miller: The Languages of the World. London: Routledge, 2002, s. 230. ISBN 978-1-134-53288-9. OCLC 51322181. [dostęp 2021-10-07]. (ang.).
- ↑ Musgrave 2014 ↓, s. 101. First language speakers of languages such Javanese are declining as a proportion of the total population, but this is a slow process and no one would consider these languages endangered by any accepted measure.
- ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Javanese, Suriname, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-02] (ang.).
- ↑ K. Alexander Adelaar, Malay: A short history, „Oriente Moderno”, 19 (80) (2), 2000, s. 225–242, ISSN 0030-5472, JSTOR: 25817713 [dostęp 2022-09-20] (ang.).
- ↑ Coleman 2016 ↓, s. 62.
- ↑ Uri Tadmor: Prakata (Foreword). W: Antonia Soriente (red.): Mencalèny & Usung Bayung Marang: a collection of Kenyah stories in the Òma Lóngh and Lebu’ Kulit languages. Jakarta: Atma Jaya University Press, 2006, s. viii–ix. ISBN 978-979-8850-67-7. OCLC 68051684. [dostęp 2022-09-08]. Cytat: Practically all literature published in Indonesia is in the national language, Indonesian; very little is published in other languages, even languages with many millions of speakers, such as Javanese or Sundanese. All the more so in the case of smaller languages, which are rarely written down at all. (ang. • indonez.).
Bibliografia
- Alexander K. Ogloblin: Javanese. W: K. Alexander Adelaar, Nikolaus Himmelmann (red.): The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. Abingdon–New York: Routledge, 2005, s. 590–624. DOI: 10.4324/9780203821121. ISBN 978-0-7007-1286-1. OCLC 53814161. [dostęp 2022-10-06]. (ang.).
- Michael P. Oakes: Javanese. W: Bernard Comrie (red.): The World’s Major Languages. Wyd. 2. Abingdon–New York: Routledge, 2009, s. 819–832. DOI: 10.4324/9780203301524. ISBN 978-1-134-26156-7. OCLC 282550660. (ang.).
- K. Alexander Adelaar: Contact languages in Indonesia and Malaysia other than Malay. W: Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.): Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts. Wyd. e-book (2011). Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996, s. 695–711, seria: Trends in Linguistics. Documentation [TiLDOC] 13. DOI: 10.1515/9783110819724.2.695. ISBN 978-3-11-081972-4. OCLC 1013949454. (ang.).
- Simon Musgrave: Language Shift and Language Maintenance in Indonesia. W: P. Sercombe, R. Tupas (red.): Language, Education and Nation-building: Assimilation and Shift in Southeast Asia. Basingstoke: 2014, s. 87–105. DOI: 10.1057/9781137455536_5. ISBN 978-1-137-45553-6. OCLC 888035738. [dostęp 2022-08-31]. (ang.).
- Hywel Coleman: The English Language as Naga in Indonesia. W: Pauline Bunce, Robert Phillipson, Vaughan Rapatahana, Ruanni Tupas (red.): Why English?: Confronting the Hydra. Bristol: Multilingual Matters, 2016, s. 59–71, seria: Linguistic Diversity and Language Rights 13. DOI: 10.21832/9781783095858-007. ISBN 978-1-78309-585-8. OCLC 947953901. [dostęp 2022-09-08]. (ang.).
- Beng Soon Lim, Gloria R. Poedjosoedarmo: Bahasa Indonesia and Bahasa Melayu: convergence and divergence of the official languages in contemporary Southeast Asia. W: Gerhard Leitner, Azirah Hashim, Hans-Georg Wolf (red.): Communicating with Asia: The Future of English as a Global Language. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press, 2016, s. 170–187. ISBN 978-1-107-06261-0. OCLC 919041829. [dostęp 2021-10-07]. (ang.).
Linki zewnętrzne
- Javanese, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], Dallas: SIL International [dostęp 2009-03-06] (ang.).
- Alfabet jawajski na portalu Omniglot (ang.)
- Język jawajski na portalu Seasite (ang.)
- Język jawajski na portalu Mylanguages (ang.)
Media użyte na tej stronie
en:Javanese_script at the en:Water Palace, en:Jogjakarta - bilingual Portuguese / Javanese.
Transcription and transliteration by R.S. Wihananto https://sites.google.com/site/jawaunicode/teks-sampel-1
O Projecto de Reabilitação do Umbul Binagun Tamansari realizado com o apoio da Fundação Calouste Gulbenkian, foi inaugurado por S. Exa. O Sultão Hamengku Buwono X Governador de Yogyakarta e pelo Dr. José Blanco, Administrador da Fundação Calouste Gulbenkian (Portugal), em 22 de Agosto de 2004.
ꦩꦸꦭ꧀ꦪꦏ꧀ꦏꦏꦺꦈꦩ꧀ꦧꦸꦭ꧀ꦧꦶꦤꦁꦔꦸꦤ꧀ꦠꦩ꧀ꦩꦤ꧀ꦱꦂꦫꦶꦏꦊꦏ꧀ꦱꦤ꧀ꦤꦏ꧀ꦏꦏꦼꦤ꧀ꦏꦤ꧀ꦛꦶꦥꦚꦼꦁꦏꦸꦪꦸꦁꦔꦶꦥꦸꦤ꧀ꦪꦪꦱ꧀ꦱꦤ꧀ꦏꦭ꧀ꦭꦲꦸꦱ꧀ꦠꦼꦒꦸꦭ꧀ꦧꦼꦤ꧀ꦏꦶꦲꦤ꧀ꦱꦲꦏꦂꦉꦱ꧀ꦩꦺꦏ꧀ꦏꦏꦼꦤ꧀ꦢꦶꦤꦶꦁꦲꦶꦁꦏꦁꦩꦶꦤꦸꦭ꧀ꦪꦯꦿꦶꦯꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦲꦩꦁꦏꦸꦨꦸꦮꦤ꧇ ꧑꧐꧇ ꦒꦸꦧꦼꦂꦤꦸꦂꦝꦃꦲꦺꦫꦃꦆꦱ꧀ꦠꦶꦩꦺꦮꦃꦪꦺꦴꦒꦾꦏꦂꦠꦠꦸꦮꦶꦤ꧀ꦲꦶꦁꦏꦁꦩꦶꦤꦸꦭ꧀ꦪꦠꦸꦮꦤ꧀ꦪꦺꦴꦱꦺꦧ꧀ꦭꦤ꧀ꦕꦺꦴ꧈ ꦩꦶꦤꦺꦴꦁꦏꦮꦏꦶꦭ꧀ꦪꦪꦱꦤ꧀ꦏꦭ꧀ꦭꦺꦴꦲꦸꦱ꧀ꦠꦼꦒꦸꦭ꧀ꦧꦺꦤꦏꦶꦲꦤ꧀꧇ (ꦥꦺꦴꦂꦠꦸꦒꦭ꧀) ꦲꦶꦁꦱꦸꦂꦪꦏꦥꦶꦁ꧇ ꧒꧒꧇ ꦄꦒꦸꦱ꧀ꦠꦸꦱ꧀꧇ ꧒꧐꧐꧔
Sri Sultan Hamengku Buwono X
Dr. José Blanco
Transliteration:
Mulyakaké Umbul Binangun Tamansari kaleksanakaken kanṭi panyengkuyungipun Yayasan Kalauste Gulbenkian saha karesmèkaken dening Ingkang Minulya Sri Sultan Hamengkubuwana 10 Gubernur Daerah Istimewa Yogyakarta tuwin Ingkang Minulya Tuan Yosé Blanco, minongka wakil Yayasan Kalauste Gulbenkian (Portugal) ing surya kaping 22 Agustus 2004.Autor: presumably, Meursault2004 at en.wikipedia (not stated at original upload), Licencja: CC-BY-SA-3.0
People in Banyuwangi (noted in the red-marked area on the bottom right of Java island) are actually uses Osing language, not Balinese, although Balinese is also common because some Balinese also lived in that area.