Język koreański

한국어 (han’gugŏ)
조선말 (chosŏnmal)

Obszar	Półwysep Koreański[1]
Liczba mówiących	77,2 mln[2]
Pismo/alfabet	hangul, hancha
Klasyfikacja genetyczna
Język izolowany (nienależący do żadnej rodziny językowej)
Status oficjalny
język urzędowy	Korea Północna,  Korea Południowa
Organ regulujący	Narodowy Instytut Języka Koreańskiego↗
UNESCO	1 bezpieczny↗
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
Kod ISO 639-1↗	ko
Kod ISO 639-2↗	kor
Kod ISO 639-3↗	kor
IETF	ko
Glottolog	kore1280
Ethnologue	kor
GOST 7.75–97	коо 330
WALS	kor
SIL	KKN
Występowanie
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku koreańskim Słownik języka koreańskiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język koreański (kor. 한국어, 조선말) – język narodowy Koreańczyków, urzędowy w Korei Południowej i Północnej, a także w chińskiej prefekturze autonomicznej Yanbian. Łącznie na świecie językiem tym posługuje się 77,2 mln ludzi^[2], wliczając skupiska użytkowników w Chinach, Stanach Zjednoczonych, Japonii, Rosji i Kazachstanie^[3].

Oryginalny koreański system zapisu – hangul – jest alfabetem sylabicznym i fonetycznym. Coraz rzadziej spotyka się zapis znakami sinokoreańskimi hancha. Większość słów potocznie używanych w języku koreańskim jest pochodzenia rdzennie koreańskiego, jednakże ponad 50% ogólnego słownictwa ma źródła w koreańskim sposobie odczytania znaków chińskich. Koreański charakteryzuje się szykiem wyrazów SOV.

Historia

W dziejach języka koreańskiego wyróżniono cztery okresy: starokoreański (przed X w.), średniokoreański (X–XVI w.), nowożytny (XVII–XIX w.) i współczesny^[3].

Nazwy

W Korei Północnej Korea nazywa się Chosŏn (조선), stąd język koreański nazywa się tam chosŏnmal (조선말) lub bardziej oficjalnie chosŏnŏ (조선어). Natomiast w Korei Południowej, Korea Południowa jest nazywana Hanguk (한국), a język jest zwany han’gukmal (한국말) lub bardziej formalnie han’gugŏ (한국어).

Czasami Koreańczycy mówią o swoim języku urimal (우리말, dosłownie „nasz język”). Język standardowy nauczany w szkołach nosi nazwę „gugŏ” (국어, „język państwowy”).

Korea była także nazywana Chosŏn (Chōsen w języku japońskim), podczas japońskiej okupacji Korei (1910–1945).

Klasyfikacja i języki spokrewnione

Koreański jest powszechnie klasyfikowany jako język nienależący do żadnej rodziny językowej, czyli język izolowany^[1][3][4][5], niekiedy przyjmuje się istnienie odrębnej rodziny koreańskiej^[2]. Większość językoznawców południowokoreańskich, a także niektórzy europejscy i amerykańscy podają koncepcję, która włącza ten język do hipotetycznej rodziny ałtajskiej, w ramach grupy tungusko-mandżurskiej^[1][6]. Część lingwistów amerykańskich uznaje koreański za spokrewniony z japońskim^[7].

W samej Korei możliwość związku pomiędzy językami koreańskim a japońskim jest raczej ignorowana. Częściowo dzieje się tak ze względu na historię obu krajów, częściowo ze względu na brak jednoznacznych dowodów pokrewieństwa. Koncepcja pokrewieństwa z językami ałtajskimi również nie spotyka się z szeroką akceptacją w ogólnoświatowym językoznawstwie.

Dialekty

W obrębie języka koreańskiego wyróżnia się kilka dialektów regionalnych. Język standardowy (pyojuneo lub pyojunmal) w Korei Południowej opiera się na dialekcie z okolic Seulu, w Północnej – na mowie z okolic Pjongjangu. Odmiany te są bardzo zbliżone do siebie, jedynie dialekt używany na wyspie Czedżu wykazuje znaczną odrębność względem pozostałych. Niektórzy specjaliści uważają go za odrębny język. Jedną z największych różnic pomiędzy dialektami jest akcentowanie. Użytkownicy dialektu seulskiego w bardzo niewielkim stopniu używają akcentowania, w przeciwieństwie do osób posługujących się dialektem gyeongsang, który dzięki częstemu stosowaniu intonacji przypomina w brzmieniu języki europejskie.

Poniżej znajduje się lista nazw tradycyjnych dialektów oraz ich lokalizacji:

Pisownia

Początkowo do zapisu słów używano hancha – znaków sinokoreańskich. Obecnie rzadko stosuje się ten zapis, stosuje się raczej rodzimy alfabet hangul, czasami dodając znaki chińskie do zapisu słów sinokoreańskich.

Hancha

Czasami spotyka się w tekście koreańskim chińskie znaki hancha. Obecnie ich występowanie jest stale ograniczane, a na ich miejsce wstawia się wyrazy zapisywane w alfabecie hangul.

Pod wpływem kultury chińskiej, między innymi przez wprowadzenie pisma, do języka koreańskiego dostawały się bezpośrednio lub pośrednio chińskie wyrazy (hanjaeo; 한자어; 漢字語; „słowa ze znaków Han”), zniekształcane przez inny sposób wymowy koreańskiej. Hancha została po raz pierwszy przedstawiona na Półwyspie Koreańskim w czasie panowania chińskiej dynastii Han (한; 漢) (202 p.n.e. – 220), głównie przez Cheonjamun (천자문; 千字文; Klasyka Tysiąca Znaków) i ściśle związana z rozpowszechnianiem się buddyzmu.

Pomimo że większość najczęściej używanych słów jest pochodzenia koreańskiego, słowa sinokoreańskie stanowią ponad 50% słownictwa w ogóle.

Hangul

Hangul składa się z 24 liter – 14 spółgłosek i 10 samogłosek, które zapisuje się w blokach po 2 do 5 znaków.

Poniżej znajduje się tabela koreańskich symboli oraz ich wymowa IPA:

W dzisiejszej koreańszczyźnie zdania zapisuje się z zachowaniem odstępów pomiędzy wyrazami, w przeciwieństwie do chińskiego i japońskiego. Interpunkcja w języku koreańskim jest niemal identyczna jak w alfabetach łacińskich. Obecnie zapisuje się wyrazy od lewej do prawej, w przeszłości natomiast, a także czasami obecnie, szczególnie w poezji, zapisywano słowa od góry do dołu, od strony prawej do lewej, podobnie jak w pozostałych kulturach wschodnioazjatyckich.

Fonetyka

Samogłoski

Samogłoski krótkie i długie:

Gramatyka

Koreański jest językiem aglutynacyjnym. W zdaniach występuje, podobnie jak w łacinie, szyk SOV (podmiot-dopełnienie-orzeczenie). Kolejność słów może ulegać pewnym modyfikacjom, jednak zawsze należy zachować czasownik na końcu. Ponadto, w przeciwieństwie do języka polskiego, przy odmianie rzeczowników przez przypadki, pisownia wyrazu pozostaje niezmienna, a przypadek gramatyczny wyrażony jest przez odpowiednią partykułę. Przykładowo, zdanie, które w języku polskim brzmi: „Rano poszedłem do sklepu.”, po koreańsku będzie wyglądać: „나는 아침에 가게에 갔어요.”, czyli w dosłownym tłumaczeniu: „Ja-(partykuła tematu zdania, pozbawiona polskiego odpowiednika) rano-w sklep-do poszedłem."

Słowa, które są oczywiste (temat, o którym się rozmawia) mogą być pominięte (podobnie jak to się dzieje w języku polskim), o ile nie zaszkodzi to w zrozumieniu zdania.

H: „아침에 가게에 갔어요?” (ach’im-e kage-e kass-ŏyo?)

G: „네, 갔어요.” (ne, kass-ŏyo.)

H: „Poszedłeś rano do sklepu?"

G: „Tak, poszedłem."

W języku koreańskim rzeczowniki nie dysponują rodzajem, nie odmienia się ich także przez przypadki. Koniugacja czasowników, jednakże, jest zależna od użytego czasu oraz relacji pomiędzy rozmówcami. Podobnie jak w języku japońskim język honoryfikatywny operuje innymi końcówkami niż język swobodny, używany w domu, wśród przyjaciół itp.

Zaimki osobowe

W koreańskim zaimki odzwierciedlają honoryfikatywność języka.

Zaimki pierwszej osoby („ja”, „my”)

• jeo (저) – forma uprzejma, liczba pojedyncza
• na (나) – forma neutralna, liczba pojedyncza
• jeohui (저희) – forma uprzejma, liczba mnoga
• uri (우리) – forma neutralna, liczba mnoga

Zaimki drugiej osoby („ty”, „wy”)

• dangsin (당신) – forma nieuprzejma, liczba pojedyncza
• neo (너) – forma neutralna, liczba pojedyncza
• dangshindeul (당신들) – forma uprzejma, liczba mnoga
• neoheuideul (너희들) – forma neutralna, liczba mnoga

Przeważnie jednak nie używa się bezpośrednio zaimków „ty” / „twój”, lecz zastępuje się je słowami odzwierciedlającymi relację między mówcą a słuchaczem lub tytułami społecznymi. Używa się także imion z sufiksem -씨 (-ssi). Przykładowo:

• uczeń do nauczyciela:선생님은 무엇을 가르칩니까? („Czego pan uczy?”, dosł. „Czego nauczyciel uczy?”)
• młodszy brat do starszej siostry:이 책은 누나의 책이에요? („Czy ta książka jest twoja?”, dosł. „Czy ta książka jest starszej siostry?”)
• pracownik do innego pracownika:광수씨, 광수씨의 서류를 여기에 둬 주세요. („Proszę, zostaw swoje dokumenty tutaj.”, dosł. „Niech Kwang Su zostawi dokumenty Kwang Su tutaj.”)

Części mowy

Obecnie w języku koreańskim w wersji południowokoreańskiej wyróżnia się dziewięć części mowy (pumsa; 품사 品詞) przy czym według różnych źródeł liczba ta może się nieznacznie różnić. Oprócz tego istnieją jeszcze inne słowa i morfemy, które nie są klasyfikowane jako części mowy.

Części mowy:

• Kwanhyongsa; 관형사 – determinuje liczbę lub rodzaj rzeczowników
• Myongsa; 명사 – rzeczownik
• Taemyongsa; 대명사 – zaimek
• Chosa; 조사 – poimek
• Susa; 수사 – liczba
• Pusa; 부사 – przysłówek
• Tongsa; 동사 – czasownik
• Hyeongyongsa; 형용사 – przymiotnik
• Kamt'ansa; 감탄사 – interiekcja

Inne klasy słów lub morfemów:

• Chisio; 지시어 – zaimki wskazujące
• Chopsogeo; 접속어 – spójniki
• Omi; 어미 – końcówki czasownikowe
• Chomtuo; 접두어 – przedrostki
• Chommio; 접미어 – przyrostki

Język grzecznościowy

Honoryfikatywność względem podmiotu

Mówiąc o czyimś statusie, mówiący lub piszący używa specjalnych rzeczowników lub końcówek czasowników aby wyrazić tę pozycję. Z szacunkiem, który wyraża się poprzez dobór odpowiedniego słownictwa i końcówek zwracamy się do starszych osób, obcych, pracodawców, szefów, nauczycieli, klientów itp. Na tym samym lub niższym poziomie, także podkreślanym słownictwem i stosowaniem odpowiednich końcówek, są młodsi nieznajomi, uczniowie, podwładni itp. Bardzo niegrzeczną (i mogącą się nieprzyjemnie skończyć) jest próba zwrócenia się do kogoś stojącego wyżej w hierarchii społecznej używając konstrukcji zarezerwowanej np. dla zwierząt lub osób stojących niżej w hierarchii od mówiącego.

Jednym ze sposobów honoryfikowania jest użycie specjalnych rzeczowników w miejsce normalnych. Najlepszym przykładem jest użycie słowa jinji zamiast bap („jedzenie”). Częściej używa się specjalnych rzeczowników w rozmowie o krewnych. Przykładowo, mówiąc o swojej babci powiemy halmeoni, o czyjejś natomiast halmeonim. Końcówka -m jest częścią honoryfikatywnego przyrostka -nim (님).

Wszystkie czasowniki mogą być zamienione na honoryfikatyne dodając po rdzeniu i przed końcówką -si (시, wymawiane jako shi). Przykładowo, gada staje się gasida. Kilka czasowników ma swoje specjalne honoryfikatywne ekwiwalenty. Dla issda (있다, „istnieć”) bardziej formalną formą jest gyesida; meokda („jeść”) – japsusida; jada („spać”) – jumusida.

Kilka czasowników posiada specjalną skromną formę, używaną w przypadku kiedy mówimy o sobie w uprzejmej rozmowie. M.in. są to deurida i ollida będące skromną formą juda („dać”).

Zaimki w języku koreańskim mają także swoje mniej i bardziej grzeczne odpowiedniki. Jeo jest skromną formą na („ja”); jeoheuni skromną formą uri („my”); dangsin (dosłownie „przyjaciel” ale używany tylko do zwracania się do kogoś, bardziej formalny od chingu) jest grzeczną formą neo („ty”), mimo tego w języku koreańskim nie używa się raczej zaimków drugiej osoby liczby pojedynczej, zamiast tego lepiej zwracać się po nazwisku lub imieniu albo używać liczby mnogiej yeoreobun.

Honoryfikatywność względem odbiorcy (stopień grzeczności)

Istnieje 7 czasownikowych paradygmatów honoryfikatywności względem odbiorcy, a każdy z nich posiada swoje unikalne końcówki, które pokazują poziom formalności sytuacji. W przeciwieństwie do honoryfikatywności względem podmiotu, która służy do okazaniu odpowiedniego respektu podmiotowi wypowiedzi, tutaj respekt odnosi się do odbiorcy wypowiedzi. Nazwy tych siedmiu poziomów wywodzą się od niehonoryfikatywnej formy rozkazującej czasownika hada („robić”) dla każdego poziomu oraz przyrostka che, oznaczającego „styl”.

Przykład

Na przykładzie czasownika hada (하다; „robić”) przedstawiono poniżej stopnie honoryfikatywności względem odbiorcy i podmiotu w zależności od formalności sytuacji.

Słownictwo

Podstawowe koreańskie słownictwo opiera się na rodzimych słowach, jednakże ponad 50% słów to słowa sinokoreańskie (pochodzące z języka chińskiego). Historycznie w koreańskim pojawiły się też zapożyczenia z mongolskiego, sanskrytu i mandżurskiego^[3]. Współcześnie w południowokoreańskiej odmianie języka występują liczne anglicyzmy^[3].

Podobnie jak Japończycy, Koreańczycy także używają dwóch systemów liczenia, z których jeden jest rdzennie koreański, a drugi – zapożyczony z chińskiego.

Różnice pomiędzy dialektami Korei Północnej i Południowej

Język koreański w Korei Północnej i Południowej wykazuje pewne różnice na poziomie gramatyki, słownictwa, wymowy i ortografii.

Wymowa

Słowa zapisywane w ten sam sposób można wymawiać w różny sposób. Poniżej znajdują się przykłady wymowy zapisane w transkrypcji McCune’a-Reischauera (MR) i poprawionej (RR) oraz alfabetem hangul. Zapisy hangulem wymowy oznaczają jak wyglądałyby wyrazy gdyby zapisywać je zgodnie z brzmieniem, tzw. phonetic hangeul (ang. fonetyczny hangul).

Pisownia

Niektóre wyrazy są zapisywane inaczej w obu częściach Korei, ale wymowa pozostaje taka sama.

Różnice w pisowni i wymowie

Niektóre słowa mają inną pisownię i wymowę w obu częściach Korei.

* W Korei Północnej słowo 원수 (pochodzące od chińskiego yuánshuài) odnosi się do marszałka, stąd odmienna pisownia wyrazu oznaczającego wroga.

Gramatyka

Niektóre konstrukcje gramatyczne różnią się w obu częściach Korei.

Słownictwo

Niektóre słowa są różne w obu częściach Korei.

Inne

W Korei Północnej do cytowania (odpowiednik polskich cudzysłowów) używa się symboli 《 》, natomiast w Południowej znaków “ ”.

Koreańskie słowa w innych językach

Niektóre koreańskie słowa i wyrażenia rozpowszechniły się dzięki sztukom walki. Dotyczy to szczególnie nazw tych dyscyplin (z których jedna, taekwondo, stała się dyscypliną olimpijską), jak też nazewnictwa w nich używanego.

Przypisy