Język makian wschodni
| Obszar | wyspy Makian, Kayoa (Moluki Północne, Indonezja) | ||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących | 20 tys. (1983)[1] | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Status oficjalny | |||
| UNESCO | 2 wrażliwy↗ | ||
| Ethnologue | 6b zagrożony↗ | ||
| Kody języka | |||
| Kod ISO 639-3↗ | mky | ||
| IETF | mky | ||
| Glottolog | east2440 | ||
| Ethnologue | mky | ||
| BPS | 0366 2 | ||
| WALS | tab | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język makian wschodni (makian timur, makian dalam), także taba (tabayama)[2][3] – język austronezyjski używany na wyspach Makian i Kayoa, a także przez grupę ludności na Halmaherze, Moti, Bacan i w mieście Ternate, w prowincji Moluki Północne w Indonezji[4]. Według danych z 1983 roku posługuje się nim 20 tys. osób[1].
Jest to jeden z dwóch języków ludności Makian (drugim z nich jest niespokrewniony makian zachodni)[5]. Dzieli się na dwa główne dialekty – północny i południowy[6]. Jest blisko spokrewniony z językiem gane[1][7]. Pokrewny etnolekt kajoa jest klasyfikowany jako dialekt[8][9] bądź jako odrębny język austronezyjski[8][10]. W użyciu jest także lokalny malajski wraz z językiem indonezyjskim[11][12].
Pierwsze informacje na temat tego języka zostały opublikowane w 1914 roku. Obszerny opis jego gramatyki sporządził lingwista John Bowden[13][14]. Istnieje także słownik z 2019 r. (Kamus Bahasa Taba-Indonesia Dialek Waigitang-Waikyon)[2].
Jest zapisywany alfabetem łacińskim, choć brak ujednoliconych zasad ortografii. Sami użytkownicy rzadko zapisują swój język, w komunikacji pisanej preferując posługiwanie się indonezyjskim. W sporadycznych kontaktach nieformalnych stosuje się pisownię opartą na ortografii indonezyjskiej[12].
Sytuacja językowa i żywotność
Ze względu na długą historię handlu w regionie znajdował się pod wpływem innych języków, takich jak holenderski, hiszpański, portugalski i arabski[15]. Przykładem bezpośredniej pożyczki holenderskiej jest słowo bonci – „orzech ziemny” (od niderl. boontje)[16][17]. Zawiera także zapożyczenia i kalki z języka ternate, przejawiające się na płaszczyźnie słownictwa, a przypuszczalnie również w zakresie typologii[15]. Prawie wszyscy jego dorośli użytkownicy porozumiewają się też w języku malajskim, który wywiera znaczny wpływ na ich rodzimy język. Posługiwanie się malajskim jest preferowane w wypowiedziach oficjalnych i publicznych, a jego wpływy są silne zaznaczone w mowie młodszych użytkowników języka (do ich przejawów należą: obfite użycie zapożyczonych przyimków i partykuł, duży udział słownictwa malajskiego, zanik rozróżnień wyrażanych poprzez klasyfikatory)[11].
W języku istnieją trzy warianty społeczne (ang. speech levels) – język uprzejmy (alus), język zwykły (biasa) i język szorstki (kasar)[18]. Najczęściej używane są formy biasa. Formy kasar dotyczą tylko pewnej części słownictwa i są stosowane sporadycznie, m.in. przy zwracaniu się do niegrzecznych dzieci. Znajomość stylu uprzejmego – alus – zaciera się wśród młodszych użytkowników języka, przypuszczalnie pod wpływem języka malajskiego i z uwagi na zanik znaczenia politycznego Sułtanatu Ternate. Na styl alus składają się bowiem w dużej mierze pożyczki z języka ternate[18].
Uważa się, że jest zagrożony wymarciem. Wśród czynników zagrażających jego żywotności wymienia się program transmigracji oraz wpływy innych znaczących języków regionu[1]. W edukacji stosowany jest język indonezyjski[19]. We wczesnych latach 80. XX wieku duża część ludności wyspy Makian przesiedliła się do regionu Malifut na Halmaherze z powodu spodziewanej erupcji wulkanicznej. Wśród tamtejszej społeczności znajomość języka zanika, młodsze pokolenie nie posługuje się nim biegle[6].
System dźwiękowy
Podano za Bowden 1997 ↓, s. 26–29.
Spółgłoski
| dwuwargowe | dziąsłowo-apikalne | podniebienno- laminalne | miękko- podniebienne | krtaniowe | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| zwarte zwarto-szczelinowe | bezdźwięczne | p | t | (tʃ) | k | (ʔ) |
| dźwięczne | b | d | (dʒ) | g | ||
| nosowe | m | n | ŋ | |||
| szczelinowe | (f) | s | ||||
| drżące | r | |||||
| boczne | l | |||||
| aproksymanty | w | j | h | |||
Występuje piętnaście rodzimych fonemów spółgłoskowych. Pozostałe cztery fonemy (oznaczone nawiasami) spotykane są tylko w zapożyczeniach, pochodzenia m.in. arabskiego, ternateńskiego, malajskiego, portugalskiego i holenderskiego.
Samogłoski
| przednie | centralne | tylne | ||
|---|---|---|---|---|
| przymknięte | i | u | ||
| średnie | e | o | ||
| otwarte | a | |||
Przypisy
- ↑ a b c d M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Makian, East, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-02-08] [zarchiwizowane z adresu 2016-10-11] (ang.).
- ↑ a b Mujahid Taha: Kamus Bahasa Taba-Indonesia Dialek Waigitang-Waikyon Pálihara Ditbahasa De Tmakaunak Memelihara Bahasa Agar Kita Saling Mengenal. Wyd. 2. Sleman, Yogyakarta: Deepublish, 2020. ISBN 978-623-02-0732-7. [dostęp 2022-01-27]. (indonez.).
- ↑ M. Junus Melalatoa, Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia Jilid L–Z, Jakarta: Direktorat Jenderal Kebudayaan, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1995, s. 506–507, OCLC 1027453789 [dostęp 2022-08-03] (indonez.).
- ↑ Bowden 1997 ↓, s. 2.
- ↑ Clemens L. Voorhoeve: The Makian languages and their neighbours. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1982, s. 7, seria: Pacific Linguistics D-46. DOI: 10.15144/PL-D46. ISBN 0-85883-277-1. OCLC 12421689. (ang.).
- ↑ a b Bowden 2005 ↓, s. 769.
- ↑ Harald Hammarström i inni, East Makian-Gane, [w:] Glottolog 4.6 [online], Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, DOI: 10.5281/zenodo.6578297 [dostęp 2022-08-23] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-23] (ang.).
- ↑ a b Haryo S. Martodirdjo. A Changing Tugutil of Halmahera, Indonesia: Twofold Studies for Further Research. „Journal of Asian and African Studies”. 52, s. 151–165, 1996. The Research Institute for Languages and Cultures of Asia and Africa, Tokyo University of Foreign Studies. (ang.).
- ↑ Harald Hammarström i inni, Kayoa, [w:] Glottolog 4.6 [online], Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, DOI: 10.5281/zenodo.6578297 [dostęp 2022-08-23] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-23] (ang.).
- ↑ Alfred Franciszek Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 77, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
- ↑ a b Bowden 1997 ↓, s. 27–28.
- ↑ a b Bowden 2005 ↓, s. 771.
- ↑ Introducing New Staff 42. Research Institute for Languages and Cultures of Asia and Africa. [dostęp 2021-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-22)]. (ang.).
- ↑ Bowden 2005 ↓, s. 770.
- ↑ a b Bowden 2005 ↓, s. 769–770.
- ↑ Bowden 2001 ↓, s. 23.
- ↑ Bowden 1997 ↓, s. 27.
- ↑ a b Bowden 1997 ↓, s. 25.
- ↑ Bowden 1997 ↓, s. 9.
Bibliografia
- John Bowden: Taba. W: K. Alexander Adelaar, Nikolaus P. Himmelmann: The Austronesian languages of Asia and Madagascar. London: Routledge, 2005, s. 769–792. DOI: 10.4324/9780203821121. ISBN 0-7007-1286-0. OCLC 53814161. (ang.).
- John Bowden: Taba (Makian Dalam): description of an Austronesian language from Eastern Indonesia. Department of Linguistics and Applied Linguistics, The University of Melbourne, 1997. OCLC 222104670. (ang.).
- John Bowden: Taba: Description of a South Halmahera Language. Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University, 2001, seria: Pacific Linguistics 521. DOI: 10.15144/PL-521. ISBN 978-0-85883-517-7. OCLC 50166340. (ang.).