Język malajski Kupangu

bahasa Kupang
Obszar

Kupang, Timor Zachodni (Indonezja)

Liczba mówiących

350 tys.[1]

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna

bliżej nieustalona, kreolski na bazie malajskiego lub jeden z języków (dialektów) malajskich

Status oficjalny
Ethnologue3 środek szerszej komunikacji↗
Kody języka
Kod ISO 639-3↗mkn
IETFmkn
Glottologkupa1239
Ethnologuemkn
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język malajski Kupangu (bahasa Kupang, basa Kupang lub bahasa Melayu Kupang[2]) – język używany w mieście Kupang w zachodniej, indonezyjskiej części wyspy Timor, stanowiący pochodną języka malajskiego. Bywa rozpatrywany jako język kreolski oparty na malajskim[1][3][4] bądź jako dialekt tego języka[5][6]. Według danych serwisu Ethnologue posługuje się nim 350 tys. osób, mieszkańców prowincji Małe Wyspy Sundajskie Wschodnie[1]. Służy jako lingua franca miasta Kupang[5][7].

Istnieją pewne publikacje poświęcone temu językowi[8]. Sporządzono mało obszerne opisy gramatyki: Notes on the Malay of Kupang (Timor) (1983)[9], Struktur Bahasa Melayu Kupang (1984)[10] oraz słownik: Kamus Pengantar Bahasa Kupang (2003)[11]. W piśmie stosuje się alfabet łaciński[1]. Na malajski Kupangu przełożono fragmenty Biblii. Jest też wykorzystywany w audycjach radiowych[12].

Historia i użycie

Malajski był znany już w XVII wieku, służąc jako lokalny język handlowy[8]. Z czasem stał się głównym językiem miasta Kupang i okolicznych terenów, które są silnie zróżnicowane etnicznie i językowo[13]. Znaczenie malajskiego umocniło się za sprawą kolonialnej holenderskiej polityki językowej[14]. Od 1958 r. Kupang, jako siedziba prowincji Małe Wyspy Sundajskie Wschodnie, zaczął odgrywać duże znaczenie w edukacji i administracji, przyciągając ludność o różnym pochodzeniu etnicznym[15][16]. W 1980 r. miasto zamieszkiwało 80–90 tys. osób z różnych obszarów prowincji, reprezentujących 30 języków[7].

Współcześnie dominuje w kontaktach domowych i swobodnych. Jest używany w różnych sytuacjach życiowych, również w urzędach czy szkołach, gdzie występuje wraz z językiem narodowym[17]. Często służy wręcz jako język ojczysty, zwłaszcza wśród przedstawicieli najmłodszego pokolenia[15][16]. Bywa określany jako bahasa Melayu pasar („bazarowy malajski”), co odzwierciedla jedną z jego funkcji[18]. Funkcjonuje jako symbol przynależności do społeczności miejskiej, toteż jest poznawany przez ludność przybywającą z innych zakątków prowincji[19]. Stanowi niejako lokalny odpowiednik dialektu dżakarckiego, potocznego języka stolicy[20].

Publikacja Glottolog (4.6) wyróżnia następujące dialekty: basa kupang, air mata i malajski alorski (Alor Malay)[8].

Współistnieje z językiem indonezyjskim, z którym tworzy kontinuum kreolskie[21][22]. W odróżnieniu od tradycyjnych języków regionu, takich jak rote, helong czy sabu, nie jest kojarzony z konkretną grupą etniczną. Lokalnie bywa postrzegany jako gorsza postać języka indonezyjskiego (prestiżowego języka państwowego) bądź też jako „nieprawdziwy” język, ze względu na brak jego powiązania z dziedzictwem kulturowym poszczególnych społeczności (jest to też typowa sytuacja dla regionów, gdzie występują języki kreolskie)[23][24].

Cechy

Wykazuje wiele cech typowych dla języków malajskich, które wykształciły się jako języki handlowe i środki komunikacji międzyetnicznej[25][26]. Występują wpływy języków europejskich (niderlandzkiego i portugalskiego)[5] oraz języków lokalnych (zwłaszcza rote i sabu)[14]. Jego gramatyka i frazeologia silnie czerpią ze wzorców języków etnicznych[27].

Różnice względem języka indonezyjskiego są znaczne i dotyczą różnych aspektów systemu językowego, m.in. morfologii i struktury zdaniowej (zredukowany zasób produktywnych afiksów, tworzenie konstrukcji kauzatywnych z użyciem bekin – „robić” i kasi – „dawać”), leksyki i semantyki (liczne zapożyczenia słownikowe i kalki obce językowi narodowemu) oraz fonologii (brak pewnych głosek w wygłosie, uproszczenie dyftongów, brak głoski szwa)[28].

Do charakterystycznych wyrazów kojarzonych z tym językiem należą takie słowa jak sonde („nie”) czy beta („ja”)[29].

Związki z innymi językami

Należy do grupy regionalnych języków malajskich, które rozpowszechniły się w prowincjach wschodniej Indonezji. Nie zdołano rozstrzygnąć, czy są to języki kreolskie, czy chodzi raczej o niekreolizowane odmiany języka malajskiego[3]. Dał początek malajskiemu alorskiemu, który jest używany na wyspach Alor i Pantar, przez Alorczyków oraz społeczności posługujące się językami papuaskimi (por. ludy aloro-pantarskie). Odmiana ta różni się m.in. systemem zaimków[30].

Nie jest bliżej spokrewniony z językiem narodowym, ten bowiem reprezentuje inny typ języka malajskiego. Indonezyjski wywodzi się z literackiej odmiany malajskiego, natomiast malajski Kupangu rozwinął się z handlowej formy malajskiego, jeszcze przed powstaniem państwa indonezyjskiego[31].

Na płaszczyźnie struktury malajski Kupangu i indonezyjski dałoby się opisać jako jeden język, jednakże różnice między nimi są na tyle poważne, by zakłócić komunikację[2]. Bez wcześniejszej styczności języki te nie są wzajemnie zrozumiałe, co wynika z ich odrębnych historii rozwoju[32].

Przypisy

  1. ↑ a b c d David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Malay, Kupang, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
  2. ↑ a b Errington 2014 ↓, s. 199.
  3. ↑ a b Angela Kluge: A grammar of Papuan Malay. Berlin: Language Science Press, 2017, s. 4–5, seria: Studies in Diversity Linguistics 11. DOI: 10.5281/zenodo.376415. ISBN 978-3-944675-86-2. OCLC 1030818290. [dostęp 2022-11-04]. (ang.).
  4. ↑ Jacob 2014 ↓.
  5. ↑ a b c R.Z. Leirissa, Kuntowidjojo, M. Soenjata Kartadarmadja (red.): Sejarah Sosial di Daerah Nusa Tenggara Timur. Jakarta: Proyek Inventarisasi dan Dokumentasi Kebudayaan Daerah, Direktorat Sejarah dan Nilai Tradisional, Direktorat Jenderal Kebudayaan, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1983, s. 30. OCLC 12979257. [dostęp 2022-09-10]. (indonez.).
  6. ↑ Uli Kozok: Indonesian Native Speakers – Myth and Reality. 2016. s. 2. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-19)]. (ang.).
  7. ↑ a b Adelaar i in. 1996 ↓, s. 682.
  8. ↑ a b c Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Kupang Malay. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-13)]. (ang.).
  9. ↑ Hein Steinhauer: Notes on the Malay of Kupang (Timor). W: James T. Collins (red.): Studies in Malay dialects. Cz. II. Jakarta: Universitas Atma Jaya, 1983, s. 42–64, seria: NUSA: Linguistic Studies of Indonesian and Other Languages in Indonesia 17. (indonez.).
  10. ↑ S.J. Mboek: Struktur Bahasa Melayu Kupang. Jakarta: Proyek Penelitian Bahasa dan Sastra Indonesia dan Daerah, 1984. [dostęp 2022-09-27]. (indonez.).
  11. ↑ J. Jacob, Charles E. Grimes: Kamus Pengantar Bahasa Kupang.. Wyd. 2. Kupang: Centre for Regional Studies, Universitas Kristen Artha Wacana, 2003. [dostęp 2022-09-27]. (indonez.).
  12. ↑ Grimes 2005 ↓, s. 8–9.
  13. ↑ Jacob 2014 ↓, s. 10.
  14. ↑ a b Grimes 2005 ↓, s. 4.
  15. ↑ a b Jacob i Grimes 2006 ↓, s. 2.
  16. ↑ a b Grimes 2005 ↓, s. 5.
  17. ↑ Errington 2014 ↓, s. 205.
  18. ↑ Errington 2014 ↓, s. 204.
  19. ↑ Errington 2014 ↓, s. 206–207.
  20. ↑ Errington 2014 ↓, s. 218.
  21. ↑ June Jacob, Charles E. Grimes: Aspect and directionality in Kupang Malay serial verb constructions. W: Claire Lefebvre (red.): Creoles, their Substrates, and Language Typology. Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 2011, s. 337–366, seria: Typological Studies in Language 95. DOI: 10.1075/tsl.95.20jac. ISBN 978-90-272-8743-4. (ang.).
  22. ↑ Jacob 2014 ↓, s. 14.
  23. ↑ Grimes 2005 ↓, s. 8, 11, 13–14.
  24. ↑ Jacob i Grimes 2006 ↓, s. 15–16.
  25. ↑ Jacob 2014 ↓, s. 14–15.
  26. ↑ Adelaar i in. 1996 ↓, s. 675.
  27. ↑ Jacob 2014 ↓, s. 26–32.
  28. ↑ Jacob 2014 ↓, s. 16, 20–26.
  29. ↑ Errington 2014 ↓, s. 210.
  30. ↑ Marian Klamer: The Alor-Pantar Languages: Linguistic Context, History And Typology. W: Marian Klamer (red.): The Alor-Pantar languages: History and typology. Wyd. 2. Berlin: Language Science Press, 2017, s. 1–48, seria: Studies in Diversity Linguistics 3. DOI: 10.5281/ZENODO.569386. ISBN 978-3-944675-94-7. OCLC 1030820272. [dostęp 2022-08-13]. (ang.).
  31. ↑ Jacob 2014 ↓, s. 10, 12–13.
  32. ↑ Jacob 2014 ↓, s. 32.

Bibliografia

  • K. Alexander Adelaar i inni, Malay: its history, role and spread, [w:] Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts, wyd. e-book (2011), Berlin: Walter de Gruyter, 1996 (Trends in Linguistics. Documentation [TiLDOC] 13), s. 673–693, DOI: 10.1515/9783110819724.2.673, ISBN 978-3-11-081972-4, OCLC 1013949454 [dostęp 2022-08-30] (ang.).
  • Joseph Errington, In Search of Middle Indonesian: Linguistic Dynamics in a Provincial Town, [w:] Gerry van Klinken, Ward Berenschot (red.), In Search of Middle Indonesia: Middle Classes in Provincial Towns, Leiden: Brill, 2014 (Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 292/4), s. 198–219, DOI: 10.1163/9789004263437_010, ISBN 978-90-04-26343-7, OCLC 869305261 [dostęp 2021-10-27] (ang.).
  • June Jacob, A sociolinguistic profile of Kupang Malay, a creole spoken in West Timor, Eastern Indonesia, Academia.edu, 2014 [dostęp 2022-10-31] (ang.).
  • Barbara Dix Grimes, How Bad Indonesian becomes Good Kupang Malay: Articulating Regional Autonomy in West Timor, 4th International Symposium of the journal Antropologi Indonesia – 12–15 July 2005 – Depok, Universitas Indonesia, 2005 [dostęp 2021-08-10] (ang.).
  • June Jacob, Barbara Dix Grimes, Developing a role for Kupang Malay: the contemporary politics of an eastern Indonesian creole, Tenth International Conference on Austronesian Linguistics, Puerto Princesa, Palawan, Philippines, January 2006, Linguistic Society of the Philippines / SIL International, 2006 [dostęp 2022-12-20] (ang.).
Języki kreolskie na bazie malajskiego

Media użyte na tej stronie

Incubator-notext.svg
Autor: NielsF, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wikimedia Incubator logo.