Język malajski amboński

Malayu Ambong
Obszar

Moluki (Indonezja)

Liczba mówiących

200 tys. (1987, Indonezja)
1,4 mln (2013, jako drugi język, Indonezja)[1]

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna

bliżej nieustalona, kreolski na bazie malajskiego lub jeden z języków (dialektów) malajskich

Status oficjalny
Ethnologue3 środek szerszej komunikacji↗
Kody języka
Kod ISO 639-3↗abs
IETFabs
Glottologambo1250
Ethnologueabs
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język malajski amboński, także amboński[2][3] – język pochodzenia austronezyjskiego używany w prowincji Moluki we wschodniej Indonezji. Bywa klasyfikowany jako język kreolski oparty na malajskim[1] albo też jako dialekt języka malajskiego/indonezyjskiego[4]. Jest językiem ojczystym dla 200 tys. osób, ale szacuje się, że ogółem ma ok. miliona użytkowników[5].

Rodzima nazwa języka to Malayu Ambong[5]. W języku indonezyjskim jest określany jako bahasa Ambon lub bahasa Melayu Ambon[6]. W tekstach anglojęzycznych przeważa termin Ambonese Malay, ale sporadycznie mowa również o języku ambońskim (Ambonese language)[3].

Został udokumentowany w literaturze. Istnieją różne publikacje poświęcone aspektom tego języka[7]. Powstały m.in. opisy gramatyki: Struktur Bahasa Melayu Ambon (1984)[8], Malayu Ambong: Phonology, Morphology, Syntax (1997)[9] oraz słowniki: Kamus bahasa Melayu Ambon-Indonesia (1998)[10], Kamus bahasa harian dialek orang Ambon (2006)[11]. W piśmie stosuje się alfabet łaciński[1].

Historia i użycie

Język malajski rozprzestrzenił się w regionie wiele stuleci temu, lecz niewiele wiadomo na temat wczesnej historii jego rozwoju. Malajski odegrał istotną rolę jako język handlowy i był wykorzystywany w szerzeniu islamu we wschodniej części archipelagu. Był znany już w XVI wieku, kiedy to na Moluki przybyli pierwsi Europejczycy. R. Blust (1988) szacuje, że na wyspie Ambon posługiwano się nim nawet tysiąc lat temu, niemniej jest to trudne do udowodnienia bez świadectw pisanych. Pierwotnie funkcjonował jako lingua franca, ale przynajmniej od początku XIX w. służy również jako język ojczysty (pierwszy)[5]. O ile malajski amboński rozwinął się niezależnie od języka indonezyjskiego (kolejnej odmiany malajskiego), to dziś nie opiera się znacznym jego wpływom[3].

Swoim zasięgiem obejmuje wyspy wchodzące w skład prowincji Moluki. Rozpowszechnił się w mieście Ambon (na wyspie o tej samej nazwie) oraz na innych wyspach południowych Moluków, takich jak Saparua, Haruku, Seram i Buru[12]. We wsiach na wyspie Ambon posługują się nim przede wszystkim grupy chrześcijańskie, które porzuciły swoje wcześniejsze języki (najprawdopodobniej na przełomie XVIII i XIX w.)[13]. Dla społeczności muzułmańskich pozostaje językiem drugim. Zależność ta nie sprawdza się w przypadku innych wysp prowincji Moluki[14]. Jego znajomość zachowują społeczności ambońskie w Holandii[6], gdzie funkcjonuje pod nazwą Melajoe Sini („tutejszy malajski”)[5]. Według danych z 1993 roku ma 45 tys. użytkowników w tym kraju[15].

W powszechnym użyciu wśród Molukańczyków jest także język indonezyjski. Oba języki tworzą pewną formę kontinuum i współistnieją ze sobą w relacji dyglosji[4][5]. O ile malajski amboński jest szeroko używany w środowisku domowym i w obrębie lokalnej społeczności, to indonezyjski dominuje w edukacji, urzędach i środkach masowego przekazu. Lokalny malajski pojawia się w nielicznych formach wypowiedzi publicznych (nagłówki gazet, komiksy, felietony, niektóre reklamy i audycje w radiu i telewizji)[5].

W toku rozwoju został przyjęty jako wyznacznik tożsamości regionalnej i etnicznej. Pod względem prestiżu zajmuje miejsce pośrednie między językiem indonezyjskim a językami lokalnymi[5]. Wypiera tradycyjne języki Moluków, które są dziś poważnie zagrożone wymarciem[16].

Cechy

Jest historycznie odrębny od indonezyjskiego języka narodowego, ten bowiem reprezentuje inny typ języka malajskiego niż regionalne odmiany z wysp wschodniej Indonezji[4][17]. Malajski amboński wywodzi się z bazarowej formy tego języka (Bazaar Malay)[2]. Według Ethnologue (wyd. 19) chodzi o pochodną malajskiego stanu Sabah[1]. Znalazł się pod wpływem lokalnych języków wyspy Ambon, częściowo je wypierając[5].

Zarówno jego gramatyka, jak i leksyka mają pochodzenie malajskie. Ze standardowym j. malajskiego dzieli większość słownictwa (pożyczki z innych języków tworzą niewielką część całego zasobu leksyki), przy czym cechy jego fonologii i morfologii uległy przekształceniu. System afiksów został zredukowany i nie ma już charakteru produktywnego[18].

Jego charakterystyczne cechy to: obecność zapożyczeń z języków europejskich i lokalnych (niderlandzkiego, portugalskiego i makasarskiego)[19], szyk possessor-possessum w konstrukcjach dzierżawczych (określnik dzierżawczy przed elementem określanym, wykorzystanie łącznika pung/punya), niezbyt rozbudowana morfologia (prefiksy: ba-, ta-, baku-), forma przeczenia seng, zredukowana fonologia (brak pewnych głosek w wygłosie oraz głoski szwa, uproszczenie dyftongów)[5]. Do tworzenia konstrukcji kauzatywnych wykorzystuje się czasowniki kasi/kase – „dawać” i bikin/biking – „robić”. Jego zasób zaimków osobowych obejmuje formy: beta – 1. os. lp., ose/ale – 2. os. lp. (ose pochodzi od portugalskiego você, a ale ma niesprecyzowany rodowód lokalny)[5]. O ile zaimek beta występuje również w standardowym j. malajskim, to tam jest zarezerwowany dla osób pochodzących z rodu królewskiego. W malajskim ambońskim ma charakter neutralny, jest używany bez względu na status społeczny mówiącego i słuchającego[20].

Bliższa klasyfikacja wschodnich odmian języka malajskiego (w kategorii języków kreolskich bądź dialektów) pozostaje nierozstrzygnięta[21]. B. D. Grimes (1991) klasyfikuje malajski amboński jako język odrębny od indonezyjskiego[22], niemniej rodzimi użytkownicy nie są przeważnie w stanie wyznaczyć wyraźnej granicy między tymi dwoma językami[5]. Sami często postrzegają go jako gorszą postać języka indonezyjskiego[5]. J. Tjia (2004) proponuje nazywać go po prostu „językiem ambońskim”, w celu podkreślenia faktu, że chodzi o pełnoprawny język regionalny[3].

J. T. Collins (1980) twierdzi, że wcale nie jest to język kreolski, tłumacząc, że charakterystyczne dla niego uproszczenia występują również w niektórych dialektach z Półwyspu Malajskiego. Stoi na stanowisku, że odmiana ta, podobnie jak malezyjski dialekt Terengganu, powstała w wyniku złożonych procesów językowych i wymyka się tradycyjnej klasyfikacji lingwistycznej[18].

Związki z innymi językami

Istnieje szereg języków bądź dialektów malajskich, które są blisko spokrewnione z malajskim ambońskim. Ich przynależność nie została dobrze ustalona. Malajski wysp Banda został opisany jako odrębny język, ale przypuszczalnie może być klasyfikowany jako jego dialekt[23]. Mieszkańcy wysp Aru (na południowy zachód od Nowej Gwinei) posługują się językiem bliskim malajskiemu ambońskiemu (Dobo Malay), ale nie identyfikują się z tą nazwą[24][25]. Bliżej niepoznane odmiany występują także na innych oddalonych wyspach, wchodzących w skład archipelagów Tanimbar, Babar i Kei[5].

Pomimo pewnego pokrewieństwa nie jest dobrze wzajemnie zrozumiały z indonezyjskim i malajskim Moluków Północnych (malajskim wyspy Ternate)[1][2][15].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Malay, Ambonese, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-09-13] (ang.).
  2. ↑ a b c James Minahan: Encyclopedia of the Stateless Nations: Ethnic and National Groups Around the World A–Z (4 Volumes). Westport, Connecticut: Greenwood Press, 2002, s. 98. ISBN 978-0-313-07696-1. OCLC 56100378. [dostęp 2022-08-18]. (ang.).
  3. ↑ a b c d Johnny Tjia: The development of possessive and passive-like constructions in Ambonese language. W: Bambang Kaswanti Purwo (red.): Studies in Malay Dialects. Cz. 4. Jakarta: Badan Penyelenggara Seri NUSA, Universitas Atma Jaya, 2004, s. 51–62, seria: NUSA: Linguistic studies of Indonesian and other languages in Indonesia 53. (ang.).
  4. ↑ a b c Don van Minde, Malayu Ambong: Phonology, Morphology, Syntax, Leiden: Research School CNWS, 1997, s. 19, ISBN 978-90-73782-94-5, OCLC 38075818 (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m Scott Paauw: Ambon Malay. W: Susanne Maria Michaelis, Philippe Maurer, Martin Haspelmath, Magnus Huber, Melanie Revis (red.): The survey of pidgin and creole languages. T. 3. Oxford: Oxford University Press, 2013, s. 94–104. ISBN 978-0-19-969143-2. OCLC 813856192. (ang.).
  6. ↑ a b Zulyani Hidayah: Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia. Wyd. 2. Jakarta: Yayasan Pustaka Obor Indonesia, 2015, s. 20. ISBN 978-979-461-929-2. OCLC 913647590. [dostęp 2021-08-14]. (indonez.).
  7. ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Ambonese Malay. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-12)]. (ang.).
  8. ↑ J. Tetelepta, E. Wattimury, C. Pieter, C.C. Seumahu: Struktur bahasa Melayu Ambon. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1984. OCLC 26219486. [dostęp 2022-09-24]. (indonez.).
  9. ↑ Don van Minde: Malayu Ambong: Phonology, Morphology, Syntax. Leiden: Research School CNWS, 1997. ISBN 90-73782-94-5. OCLC 38075818. [dostęp 2022-09-24]. (ang.).
  10. ↑ D. Takaria, C. Pieter, M. Muis: Kamus bahasa Melayu Ambon-Indonesia. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1998. ISBN 979-459-847-X. OCLC 40126749. [dostęp 2022-09-24]. (indonez.).
  11. ↑ Jan Piet Mailoa: Kamus bahasa harian dialek orang Ambon. Jakarta: Kulibia Printing, 2006. OCLC 244166543. [dostęp 2022-09-24]. (indonez.).
  12. ↑ Dayat Suryana: Provinsi-Provinsi di Indonesia. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2012, s. 408. ISBN 978-1-4801-2226-0. [dostęp 2021-08-14]. (indonez.).
  13. ↑ James T. Collins: Asilulu-English dictionary. Jakarta: Badan Penyelenggaraan Seri Nusa, Universitas Katolik Indonesia Atma Jaya, 2003, s. xix, seria: NUSA: Linguistic studies of Indonesian and other languages in Indonesia 51–52. OCLC 186552960. [dostęp 2022-12-22]. (ang.).
  14. ↑ Charles E. Grimes: Digging for the Roots of Language Death in Eastern Indonesia: The Cases of Kayeli and Hukumina. W: Margaret Florey (red.): Endangered Languages of Austronesia. Oxford: Oxford University Press, 2009, s. 73–89. DOI: 10.1093/acprof:oso/9780199544547.003.0004. ISBN 978-0-19-157121-3. OCLC 507435850. [dostęp 2022-08-01].
  15. ↑ a b Barbara F. Grimes, Richard Saunders Pittman, Joseph Evans Grimes: Ethnologue: Languages of the World. Wyd. 13. Dallas, Texas: Summer Institute of Linguistics, 1996, s. 642. ISBN 978-1-55671-026-1. OCLC 36787271. (ang.).
  16. ↑ Margaret Florey: Community Initiatives towards Language Renewal among Moluccan Migrants in the Netherlands. W: David Bradley, Maya Bradley (red.): Language Endangerment and Language Maintenance. London: Routledge, 2013, s. 257–271. DOI: 10.4324/9781315028811. ISBN 978-1-136-85271-8. OCLC 1290081641. [dostęp 2022-08-26]. (ang.).
  17. ↑ John Bowden. Local languages, local Malay, and Bahasa Indonesia: A case study from North Maluku. „Wacana”. 14 (2), s. 313–332, 2012. DOI: 10.17510/24076899-01402006. ISSN 1411-2272. OCLC 7180538621. [zarchiwizowane z adresu 2020-02-27]. (ang.). 
  18. ↑ a b Robert Blust: The Austronesian languages. Canberra: Asia-Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University, 2013, s. 165. ISBN 978-1-922185-07-5. OCLC 851066712. [dostęp 2022-09-12]. (ang.).
  19. ↑ K. Alexander Adelaar, David J. Prentice, Cornells D. Grijns, Hein Steinhauer, Aone van Engelenhoven: Malay: its history, role and spread. W: Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.): Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts. Wyd. e-book (2011). Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996, s. 673–693, seria: Trends in Linguistics. Documentation [TiLDOC] 13. DOI: 10.1515/9783110819724.2.673. ISBN 978-3-11-081972-4. OCLC 1013949454. (ang.).
  20. ↑ Tadeusz Szczerbowski: Kultura malajska = Kebudayaan Melayu. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, 2015, s. 84. ISBN 978-83-7271-970-6. OCLC 1054352754. [dostęp 2022-09-13].
  21. ↑ Angela Kluge: A grammar of Papuan Malay. Berlin: Language Science Press, 2017, s. 2–10, seria: Studies in Diversity Linguistics 11. DOI: 10.5281/zenodo.376415. ISBN 978-3-944675-86-2. OCLC 1030818290. [dostęp 2022-08-19]. (ang.).
  22. ↑ James Sneddon, Diglossia in Indonesian, „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”, 159 (4), 2003, s. 519–549, ISSN 0006-2294, JSTOR: 27868068 (ang.).
  23. ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Malay, Banda, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2021-08-14] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
  24. ↑ Dialects - Ambon, Dobo, Aru, and others. Ethnologue, 2017-03-10. [dostęp 2022-07-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-07-24)]. (ang.).
  25. ↑ Benjamin T. Daigle: A grammar sketch of Batuley: An Austronesian language of Aru, eastern Indonesia. LOT (Leiden University), 2015, s. 2. OCLC 6892945325. [dostęp 2022-07-24]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Języki kreolskie na bazie malajskiego

Media użyte na tej stronie

Incubator-notext.svg
Autor: NielsF, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wikimedia Incubator logo.