Język malajski miasta Manado

bahasa Melayu Manado
Obszar

Celebes Północny (Indonezja)

Liczba mówiących

2 mln[1]

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna

bliżej nieustalona, kreolski na bazie malajskiego lub jeden z języków (dialektów) malajskich

Status oficjalny
Ethnologue3 środek szerszej komunikacji↗
Kody języka
Kod ISO 639-3↗xmm
IETFxmm
Glottologmala1481
Ethnologuexmm
WALSmds
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język malajski miasta Manado, także malajski minahaski (indonez. bahasa Melayu Manado)[2] – język pochodzenia austronezyjskiego używany jako lingua franca w prowincjach Celebes Północny i Gorontalo w Indonezji. Według serwisu Ethnologue jest to język kreolski oparty na malajskim, ale bywa też rozpatrywany jako odmiana (bądź dialekt) języka malajskiego. Łącznie posługuje się nim ponad 2 mln ludzi[1].

Przez samych użytkowników, a czasami również w publikacjach poświęconych regionowi, bywa określany jako „język manado” (bahasa Manado)[1][3]. W literaturze anglojęzycznej używane są terminy Manado Malay i Minahasa Malay (Minahasan Malay)[4][5][6][7].

W literaturze opisano jego gramatykę i słownictwo. Powstały opracowania gramatyczne (m.in. Morfologi dan sintaksis bahasa Melayu Manado, 1981[2], The Manadonese grammar, 1993[8], Parlons manadonais, 2008[9]) i leksykograficzne (Kamus Manado-Indonesia, 1985[10], Kamus Melayu Manado-Indonesia..., 2004[11], Kamus bahasa dan budaya Manado, 2007[12]). W piśmie stosuje się alfabet łaciński. Na ten język przełożono fragmenty Biblii[13]. Jest zasadniczo językiem mówionym, pozbawionym ustandaryzowanej ortografii[4].

Historia i użycie

Język ten nie był tradycyjnie związany z ludem Minahasa i nie rozwinął się na wyspie Celebes (Sulawesi)[14]. Wywodzi się z malajskiego wyspy Ternate, który jest używany na północnych Molukach[15][16]. Odmiana ta rozprzestrzeniła się w XVII wieku ze względu na rolę Sułtanatu Ternate w handlu korzennym[17]. Świadectwem takiej jego proweniencji jest obecność stosunkowo dużej liczby pożyczek z języków ternate i portugalskiego, a jednocześnie zaskakujący brak znaczących wpływów języka hiszpańskiego i języków minahaskich[5].

Dziś stanowi lingua franca o rosnącym znaczeniu[13]. O ile wcześniej jego rodowici użytkownicy zamieszkiwali głównie miasto Manado, to od XX w. zaczął służyć jako główny język całego regionu. Jest znany mieszkańcom północnego Sulawesi, grup wysp Sangir i Talaud oraz Gorontalo. Tradycyjne języki etniczne (minahaskie i sangirskie) wciąż pozostają w użyciu, lecz nie są już znane wszystkim mieszkańcom tych terenów. Malajski miasta Manado stał się głównym środkiem komunikacji dla osób w różnych grupach wiekowych, a dla niektórych jest wręcz jedynym znanym językiem[1]. Lokalny malajski zdecydowanie wypiera autochtoniczne języki regionu, co zaobserwowano już w latach 90. XX wieku[14][18]. W użyciu jest także język indonezyjski, który dominuje w edukacji, środkach masowego przekazu i administracji. Powszechny jest code switching[1]. Malajski miasta Manado wywarł duży wpływ na języki północnego Sulawesi, a na jego kształt rzutuje natomiast język narodowy[19].

Cechy

Do jego charakterystycznych cech należą: użycie formy kita jako zaimka 1. os. lp., szyk possessor-possessum w konstrukcjach dzierżawczych (określnik dzierżawczy przed elementem określanym, wykorzystanie łącznika pe), ograniczona morfologia (konstrukcje kauzatywne z wykorzystaniem czasowników (ka)se i beking), brak ścisłego rozróżnienia między częściami mowy (wyrazy mogą pełnić różne funkcje semantyczne i składniowe), formy przeczenia nyanda i bukang[5][20]. Występuje szereg różnic fonologicznych względem języka indonezyjskiego (brak pewnych głosek w wygłosie, uproszczenie dyftongów, różne realizacje głoski szwa)[5].

Ethnologue (wyd. 19) określa go jako język kreolski na bazie malajskiego[13]. W innych publikacjach jest omawiany jako odmiana lub dialekt tego języka[5][17]. Bliższa klasyfikacja wschodnich odmian języka malajskiego (w kategorii języków kreolskich bądź dialektów) pozostaje nierozstrzygnięta[21][22].

Związki z innymi językami

Jest bardzo blisko spokrewniony z malajskim Moluków Północnych, dzieląc z nim wspólny rodowód. Łączą go z tą odmianą pewne cechy leksyki i gramatyki (jak np. sposób tworzenia konstrukcji dzierżawczych i zasób zaimków osobowych)[19][20]. Z odległego języka ternate pochodzą zaimki drugiej osoby: ngana – „ty”, ngoni – „wy”[19][23]. Według jednej z propozycji jego nieco dalszym krewnym jest malajski Sri Lanki, który również miałby wywodzić się ze wschodniej Indonezji[5].

Z perspektywy historycznej jest odrębny od języka narodowego Indonezji, który to stanowi pochodną literackiej formy języka malajskiego. Malajski miasta Manado ma bowiem swoje źródło w bazarowej odmianie tego języka, która przyjęła się w archipelagu indonezyjskim jako lingua franca[16][17]. Nie jest jasne, czy może być opisywany jako dialekt języka indonezyjskiego[24]. Choć bywa podkładany pod to pojęcie przez część samych użytkowników, to inni czynią wyraźne rozróżnienie między bahasa Manado a językiem indonezyjskim. W praktyce granica między nimi bywa trudna do wyznaczenia, ze względu na szeroką ekspansję obu języków i swobodne przenikanie się ich cech[1].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Asako Shiohara, Anthony Jukes: Two definite markers in Manado Malay. W: Sonja Riesberg, Asako Shiohara, Atsuko Utsumi (red.): Perspectives on information structure in Austronesian languages. Berlin: Language Science Press, 2018, s. 115–135. DOI: 10.5281/zenodo.1402541. ISBN 978-3-96110-108-5. OCLC 1065536350. [dostęp 2021-08-28]. (ang.).
  2. ↑ a b Ny. J.A. Karisoh Najoan, M.A. Liwoso, Kinajati Djojosuroto, L. Kembuan: Morfologi dan sintaksis bahasa Melayu Manado. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1981. OCLC 37331363. [dostęp 2022-09-11]. (indonez.).
  3. ↑ Dick van der Meij. Kamus bahasa dan budaya Manado (recenzja). „Wacana”. 10 (2), s. 364–365. Yayasan Obor Indonesia. DOI: 10.17510/wjhi.v10i2.205. [dostęp 2021-08-28]. (ang.). 
  4. ↑ a b Minahasas. W: James B. Minahan: Ethnic Groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia: An Encyclopedia. Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2012, s. 190–192. ISBN 978-1-59884-660-7. OCLC 819572006. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f Jack Prentice: Manado Malay: Product and agent of language change. W: Tom Dutton, Darrell T. Tryon (red.): Language Contact and Change in the Austronesian World. Wyd. e-book (2010). Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 1994, s. 411–442, seria: Trends in Linguistics. Studies and Monographs [TiLSM] 77. DOI: 10.1515/9783110883091.411. ISBN 978-3-11-088309-1. OCLC 853258768. [dostęp 2021-08-08]. (ang.).
  6. ↑ Ruben Stoel: The intonation of Manado Malay. W: Vincent J. van Heuven, Ellen van Zanten (red.): Prosody in Indonesian Languages. Utrecht: LOT, Netherlands Graduate School of Linguistics, 2007, s. 117–150, seria: LOT Occasional Series 9. ISBN 978-90-78328-44-5. OCLC 226161891. (ang.).
  7. ↑ Barbara F. Grimes, Richard Saunders Pittman, Joseph Evans Grimes: Ethnologue: Languages of the World. Wyd. 13. Dallas, Texas: Summer Institute of Linguistics, 1996, s. 662. ISBN 978-1-55671-026-1. OCLC 36787271. (ang.).
  8. ↑ Maxi Wantalangi: The Manadonese grammar. Bundoora, Victoria: LaTrobe University, 1993. OCLC 224208984. [dostęp 2022-09-18]. (ang.).
  9. ↑ Chrisvivany Lasut: Parlons manadonais: Une langue des Célèbes. Paris: L’Harmattan, 2008. ISBN 978-2-296-06651-9. OCLC 848105546. [dostęp 2022-09-18]. (fr.).
  10. ↑ Martha Salea-Warouw: Kamus Manado-Indonesia. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1985. [dostęp 2022-09-18]. (indonez.).
  11. ↑ Jan F. Menayang: Kamus Melayu Manado-Indonesia, Indonesia-Melayu Manado. Jakarta: Ipcos, 2004. ISBN 979-3811-00-5. OCLC 228734419. (indonez.).
  12. ↑ Remy Sylado: Kamus bahasa dan budaya Manado. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama, 2007. ISBN 978-979-22-2501-3. OCLC 225671992. (indonez.).
  13. ↑ a b c M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Malay, Manado, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-08-13] (ang.).
  14. ↑ a b David Henley: Nationalism and regionalism in a colonial context: Minahasa in the Dutch East Indies. Leiden: KITLV Press, 1996, s. 86. ISBN 978-90-6718-080-1. OCLC 35113123. Cytat: It is perhaps significant that the most obvious cultural marker of the orang Manado as a group, the peculiar form of the Malay language known as Manado Malay, has no special connection with Minahasa. Derived from a Moluccan trade dialect and still rich in Ternate vocabulary, Manado Malay has borrowed remarkably little from the Minahasan languages which it is still in the process of displacing. (ang.).
  15. ↑ Robert B. Allen, Rika Hayami-Allen: Orientation in the Spice Islands. W: Marlys Macken (red.): Papers from the Tenth Annual Meeting of the Southeast Asian Linguistics Society, 2000. Tempe, Arizona: Arizona State University, Program for Southeast Asian Studies, Monograph Series Press, 2002, s. 21–24. ISBN 978-1-881044-29-1. OCLC 50506465. (ang.).
  16. ↑ a b John Bowden, Local languages, local Malay, and Bahasa Indonesia: A case study from North Maluku, „Wacana”, 14 (2), 2012, s. 313–332, DOI: 10.17510/wjhi.v14i2.65, ISSN 1411-2272 [dostęp 2022-09-04] (ang.).
  17. ↑ a b c John Bowden, Language Contact and Metatypic Restructuring in the Directional System of North Maluku Malay, „Concentric: Studies in Linguistics”, 31 (2), 2005, s. 133–158, DOI: 10.6241/concentric.ling.200512_31(2).0006, OCLC 1291812763 [dostęp 2021-08-06] (ang.).
  18. ↑ Geraldine Y. J. Manoppo Watupongoh: Struktur bahasa Tondano. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1992, s. 2. ISBN 978-979-459-184-0. OCLC 28097354. [dostęp 2022-09-17]. (indonez.).
  19. ↑ a b c K. Alexander Adelaar, David J. Prentice, Cornells D. Grijns, Hein Steinhauer, Aone van Engelenhoven: Malay: its history, role and spread. W: Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.): Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts. Wyd. e-book (2011). Berlin: Walter de Gruyter, 1996, s. 673–693, seria: Trends in Linguistics. Documentation [TiLDOC] 13. DOI: 10.1515/9783110819724.2.673. ISBN 978-3-11-081972-4. OCLC 1013949454. (ang.).
  20. ↑ a b Betty Litamahuputty: Poco-poco: sing, swing, and sweat!. W: Shin Chong, Karim Harun, Yabit Alas (red.): Essays in Honour of Professor James T. Collins: Reflections in Southeast Asian seas. Pontianak: STAIN Pontianak Press, 2006, s. 155–178. ISBN 978-979-24-8444-1. OCLC 156994792. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  21. ↑ Angela Kluge: A grammar of Papuan Malay. Berlin: Language Science Press, 2017, s. 2–10, seria: Studies in Diversity Linguistics 11. DOI: 10.5281/zenodo.376415. ISBN 978-3-944675-86-2. OCLC 1030818290. [dostęp 2022-08-19]. (ang.).
  22. ↑ H. Steinhauer: Malay in east Indonesia: the case of Larantuka (Flores). W: H. Steinhauer (red.): Papers in Austronesian Linguistics No. 1. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1991, s. 177–195, seria: Pacific Linguistics A-81. DOI: 10.15144/PL-A81.177. ISBN 0-85883-402-2. OCLC 646958819. (ang.).
  23. ↑ Timothy C. Brickell: Language contact in North Sulawesi: Preliminary observations. W: Thomas J. Conners, Atsuko Utsumi (red.): Aspects of regional varieties of Malay. 2020, s. 159–190, seria: NUSA 68. DOI: 10.15026/94893. OCLC 8682619226. (ang.).
  24. ↑ James Sneddon, Diglossia in Indonesian, „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”, 159 (4), 2003, s. 519–549, ISSN 0006-2294, JSTOR: 27868068 (ang.).
Języki kreolskie na bazie malajskiego

Media użyte na tej stronie

Incubator-notext.svg
Autor: NielsF, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wikimedia Incubator logo.