Język malajski papuaski

bahasa Melayu Papua
Obszar

Papua Zachodnia (Indonezja)

Liczba mówiących

1,1 mln (2014)[1]

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna

bliżej nieustalona, kreolski na bazie malajskiego lub jeden z języków (dialektów) malajskich

Status oficjalny
Ethnologue3 środek szerszej komunikacji
Kody języka
Kod ISO 639-3pmy
IETFpmy
Glottologpapu1250
Ethnologuepmy
BPS1060 1
WALSiir
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język malajski papuaski (indonez. bahasa Melayu Papua) – język kontaktowy używany w indonezyjskiej części Nowej Gwinei. Służy jako lingua franca w rejonach nadbrzeżnych, a w mniejszym zakresie – na terenach górzystych[2]. Według danych z 2014 roku posługuje się nim 1,1 mln osób[1]. Bywa rozpatrywany jako język kreolski oparty na malajskim[1][3] bądź jako odmiana (lub dialekt) języka malajskiego/indonezyjskiego[2][4]. Jest najbardziej wysuniętą na wschód formą języka malajskiego[5], a zarazem najbardziej oddaloną od pierwotnego siedliska języków malajskich[6].

Przez użytkowników bywa określany różnymi nazwami: bahasa tanah („język domowy, rodzinnych stron”), bahasa santay („język swobodny”). bahasa sehari-hari („język codzienny”), bahasa pasar („język bazarowy”), logat Papua („dialekt papuaski”)[7]. Jest pozbawiony wsparcia instytucjonalnego czy też jakiejkolwiek formy usankcjonowania. Wielu indonezyjskich Papuasów postrzega go jako odmianę języka indonezyjskiego bądź wręcz nie uznaje jego odrębności od języka narodowego[8].

W literaturze funkcjonują terminy: Papuan Malay (Melayu Papua), Irian Jaya Malay, Irian Malay (Melayu Irian)[9][10]. W latach 80. i 90. XX wieku ukazywały się pewne prace opisujące aspekty tego języka[11]. Lokalni autorzy rozpatrywali go jako dialekt języka indonezyjskiego, lecz już wtedy zwrócono uwagę na jego odrębność[12]. Powstał skrótowy opis dialektu miasta Serui[13]. Pewne nieopublikowane informacje nt. malajskiego papuaskiego zebrał M. Donohue[14]. Pełniejsze opracowanie gramatyczne sporządziła lingwistka Angela Kluge (A grammar of Papuan Malay, 2014, 2017)[15][16].

W piśmie stosuje się alfabet łaciński[1], aczkolwiek piśmiennictwo jest słabo rozwinięte[17]. Na malajski papuaski przełożono fragmenty Biblii[1].

Wśród młodszego pokolenia wypiera tradycyjne języki indonezyjskiej Papui[18].

Użycie

Jest szeroko rozpowszechniony jako lingua franca w zachodniej części Nowej Gwinei. Dla niektórych społeczności jest to język ojczysty, a dla innych służy jako środek komunikacji międzyetnicznej[19]. Rozwinął się niezależnie od języka narodowego (bahasa Indonesia), wyprzedzając wpływ państwowości indonezyjskiej[20]. W XIX wieku był używany jako język handlowy, a jego znaczenie umocniło się na początku XX wieku, za sprawą kolonialnej holenderskiej polityki językowej[21][22]. Dużymi skupiskami jego użytkowników są miasta Jayapura, Sarmi, Merauke, Timika, Fakfak, Sorong i Serui[23].

O ile wykazuje zróżnicowanie regionalne (istnieją dialekty: północnej Papui, Ptasiej Głowy, Serui i południowego wybrzeża), to wszystkie jego odmiany są wzajemnie zrozumiałe. Według A. Kluge (2017) tworzą one wewnętrznie spójny byt językowy, z minimalnymi różnicami w zakresie fonologii i leksyki[24]. Istnieje także Papuan Colloquial Indonesian (PCI), czyli rejestr pośredni między malajskim papuaskim a standardowym j. indonezyjskim. Rejestr ten jest bliższy standardowi niż miejski dialekt Dżakarty, posługują się nim m.in. mieszkańcy Jayapury[19]. Osoby bardziej wykształcone często wprowadzają do swoich wypowiedzi elementy j. indonezyjskiego, zwłaszcza w komunikacji wyższej oraz w kontaktach z przybyszami z zewnątrz[25]. M. Donohue (2003) wskazał na istnienie pewnej formy kontinuum – od lokalnego malajskiego (basilektu), przez formy mieszane aż do j. indonezyjskiego, tłumacząc to zjawisko ekspansją języka narodowego[26].

Znaczna część jego użytkowników posługuje się również standardowym j. indonezyjskim[1], który służy do komunikacji formalnej[19]. Oba języki współistnieją ze sobą w relacji dyglosji (są zarezerwowane dla różnych sfer użycia)[7]. Choć malajski papuaski jest pozbawiony statusu oficjalnego, to na poziomie regionalnym bywa stosowany w niektórych sytuacjach formalnych, po części także w mediach publicznych[27]. Odgrywa istotną rolę w kontaktach międzyetnicznych, jako że zachodnia Nowa Gwinea jest silnie zróżnicowana językowo[2]. Dla Papuasów ma przede wszystkim wartość sentymentalną (jako język bliskich kontaktów, mniej zdystansowany, kojarzony z tożsamością papuaską), natomiast z indonezyjskim wiążą oni znaczenie instrumentalne (jest stosowany w edukacji i kojarzony z wyższym statusem społecznym)[7].

Pochodzenie i cechy

Jego pochodzenie nie zostało dobrze ustalone. R. S. Roosman (1982) wskazał na jego pokrewieństwo z odmianą wyspy Ambon (Moluki), natomiast P. van Velzen (1995) powiązał dialekt miasta Serui z malajskim wysp Ternate i Tidore (Moluki Północne)[28]. R. B. Allen i R. Hayami-Allen (2002) twierdzą, że wywodzi się z malajskiego Moluków Północnych. Zdaniem autorów świadczy o tym mnogość zapożyczeń z etnicznego języka ternate[29]. Według A. Kluge (2017) na jego genezę rzutowały wpływy zarówno odmiany wyspy Ambon, jak i malajskiego z północnych Moluków, jako że do Papui Zachodniej sprowadzano molukańskich nauczycieli, kaznodziejów i pracowników administracji[30]. M. Donohue (2003) scharakteryzował cechy poszczególnych odmian języka, przypisując im różne związki i specyfikę językową[31]. Według tego opisu odmiany północne „wykazują wyraźny wpływ malajskiego miasta Manado bądź malajskiego Moluków Północnych”, a malajski z zachodniej Ptasiej Głowy to „zasadniczo odmiana malajskiego ambońskiego”[32].

Do charakterystycznych jego cech należą: szyk possessor-possessum w konstrukcjach dzierżawczych (określnik dzierżawczy przed elementem określanym, wykorzystanie łącznika pu/punya)[33], obecność krótkich form zaimków osobowych (np. sa – 1. os. lp., de – 3. os. lp.)[34], użycie kita jako zaimka 1. os. lp. (w zaniku)[35], zredukowana i mało produktywna morfologia (prefiksy: ter-, pe(n)-, ber-)[36], konstrukcje kauzatywne z wykorzystaniem czasowników kasi („dawać”) i biking („robić”)[37], formy przeczenia tida/tra i bukang[38]. Morfosyntaktyka malajskiego papuaskiego znacząco odróżnia go od zachodnich języków malajskich. Najpewniej odzwierciedla wpływy języków lokalnych, którymi posługiwali się pierwsi jego użytkownicy[6]. Oprócz tego występuje szereg różnic fonologicznych względem języka indonezyjskiego (brak pewnych głosek w wygłosie, uproszczenie dyftongów, różne realizacje głoski szwa)[39]. Cechy fonologii i semantyki bywają uzależnione od charakteru lokalnych języków. W nietypowej odmianie z regionu Równiny Jezior w ogóle nie występują głoski nosowe[40].

Według A. Kluge (2017) między regionami występują różnice fonologiczne i słownikowe, ale nie są one na tyle silne, by zakłócać komunikację. Nie dokonano dokładnej klasyfikacji jego dialektów, lecz analiza cech dźwiękowych daje podstawy do wyróżnienia dwóch hipotetycznych odmian: wschodniej i zachodniej. Wcześniej M. Dohonue (2003) wyodrębnił cztery regionalne odmiany (północnej Papui, Ptasiej Głowy, Serui i południowego wybrzeża), stwierdzając przy tym, że z pewnością nie chodzi o jednolity wariant j. malajskiego (Papuan Malay), jako że na poziomie regionalnym występują wpływy różnych obszarów językowych[41]. Pojawiła się wątpliwość, czy można mówić o ich jedności oraz na ile dają się odgraniczyć od pokrewnych odmian z Moluków[10]. A. Kluge, przeanalizowawszy sytuację językową i socjolingwistyczną, doszła do wniosku, że jak najbardziej można wydzielić taki byt językowy, jako spójny wewnętrznie i odrębny od innych języków[42]. Bez wcześniejszej styczności nie jest wzajemnie zrozumiały z pozostałymi odmianami malajskiego, zwłaszcza zachodnimi (takimi jak język narodowy Indonezji)[43].

Dzieli szereg cech wspólnych z innymi językami malajskimi ze wschodniej Indonezji[44]. O ile wyraźnie ma rodowód malajski, to nie jest bliżej spokrewniony z językiem indonezyjskim (nie stanowi jego pochodnej), toteż nazwa „malajski papuaski” wydaje się bardziej uprawniona niż mówienie o papuaskiej odmianie języka narodowego (Papuan Indonesian)[20]. Sami użytkownicy nie podkreślają jego odrębności, a co za tym idzie, nie istnieje powszechnie przyjęty termin na określenie tego języka[10]. Dokładniejsza klasyfikacja wschodnich języków malajskich (pod pojęciem języków kreolskich bądź dialektów) pozostaje nierozstrzygnięta. A. Kluge (2017) nie uznaje ich kreolskiego charakteru[45].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c d e f Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Malay, Papuan, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 21, Dallas: SIL International, 2018 [zarchiwizowane z adresu 2019-04-19] (ang.).
  2. a b c Sonja Riesberg, Janina Kalbertodt, Stefan Baumann: On the perception of prosodic prominences and boundaries in Papuan Malay. W: Sonja Riesberg, Asako Shiohara, Atsuko Utsumi (red.): Perspectives on information structure in Austronesian languages. Berlin: Language Science Press, 2018, s. 389–414. DOI: 10.5281/zenodo.1402559. ISBN 978-3-96110-108-5. OCLC 1065536350. (ang.).
  3. Kluge 2017 ↓, s. 4–8.
  4. Kluge 2017 ↓, s. 2–10, 47–48.
  5. A grammar of Papuan Malay, Stichting Papua Cultureel Erfgoed (PACE) [dostęp 2020-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-06], Cytat: ‘Papuan Malay’ refers to the easternmost varieties of Malay (Austronesian). They are spoken in the coastal areas of West Papua, the western part of the island of New Guinea. The variety described here is spoken along West Papua’s northeast coast. (ang.).
  6. a b Mark Donohue: Papuan Malay of New Guinea: Melanesian influence on verb and clause structure. W: Claire Lefebvre (red.): Creoles, their Substrates, and Language Typology. Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 2011, s. 413–435, seria: Typological Studies in Language 95. DOI: 10.1075/tsl.95.24don. ISBN 978-90-272-8743-4. OCLC 1291770011. (ang.).
  7. a b c Kluge 2017 ↓, s. 19.
  8. Kluge 2017 ↓, s. 21.
  9. Adelaar i in. 1996 ↓, s. 682.
  10. a b c Donohue 2003 ↓, s. 4.
  11. Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Papuan Malay. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-13)]. (ang.).
  12. Kluge 2017 ↓, s. 48.
  13. Paul van Velzen: Some notes on the variety of Malay used in Serui and vicinity. W: Connie Baak, Mary Bakker, Dick van der Maij (red.): Tales from a concave world : liber amicorum Bert Voorhoeve. Leiden: Department of Languages and Cultures of South-East Asia and Oceania, Leiden University, 1995, s. 311–343. ISBN 90-73006-06-6. OCLC 33827245. (ang.).
  14. Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Mark Donohue 2008. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-13)]. (ang.).
  15. Kluge 2014 ↓.
  16. Kluge 2017 ↓.
  17. Kluge 2017 ↓, s. 51.
  18. I Wayan Arka. Kompleksitas Pemertahanan Dan Revitalisasi Bahasa Minoritas Di Indonesia: Pengalaman Proyek Dokumentasi Rongga, Flores. „Masyarakat Indonesia”. 37 (1), s. 35–56, 2011. DOI: 10.14203/jmi.v37i1.599. ISSN 0125-9989. (indonez.). 
  19. a b c Phil Fields, Papuan Colloquial Indonesian, SIL International, 2010 (SIL Electronic Working Papers 2010-005) [zarchiwizowane z adresu 2022-07-17] (ang.).
  20. a b Donohue 2003 ↓, s. 1.
  21. Kluge 2017 ↓, s. 42–47.
  22. Roosman 1982 ↓, s. 95.
  23. Kluge 2017 ↓, s. 2.
  24. Kluge 2017 ↓, s. 10–12, 46.
  25. Kluge 2017 ↓, s. 16–17.
  26. Donohue 2003 ↓, s. 4–5.
  27. Kluge 2017 ↓, s. 1.
  28. Kluge 2017 ↓, s. 46–47.
  29. Robert B. Allen, Rika Hayami-Allen: Orientation in the Spice Islands. W: Marlys Macken (red.): Papers from the Tenth Annual Meeting of the Southeast Asian Linguistics Society, 2000. Tempe, Arizona: Arizona State University, Program for Southeast Asian Studies, Monograph Series Press, 2002, s. 21–24. ISBN 978-1-881044-29-1. OCLC 50506465. (ang.).
  30. Kluge 2017 ↓, s. 46.
  31. Kluge 2017 ↓, s. 11.
  32. Donohue 2003 ↓, s. 1–2.
  33. Kluge 2017 ↓, s. 427–429.
  34. Kluge 2017 ↓, s. 326.
  35. Donohue 2003 ↓, s. 7–8.
  36. Kluge 2017 ↓, s. 34.
  37. Kluge 2017 ↓, s. 255–257.
  38. Kluge 2017 ↓, s. 27.
  39. Donohue 2003 ↓, s. 5–7.
  40. Donohue 2003 ↓, s. 2–3.
  41. Kluge 2017 ↓, s. 10–12.
  42. Kluge 2017 ↓, s. 8–10, 12.
  43. Kluge 2017 ↓, s. 9.
  44. Kluge 2017 ↓, s. 33–37.
  45. Kluge 2017 ↓, s. 2–10.

Bibliografia

  • Angela Johanna Helene Kluge, A grammar of Papuan Malay, Utrecht: LOT, 2014 (LOT Dissertation Series 361), ISBN 978-94-6093-143-7, OCLC 879432112 [dostęp 2022-09-11] (ang.).
  • Angela Kluge, A grammar of Papuan Malay, Berlin: Language Science Press, 2017 (Studies in Diversity Linguistics 11), DOI10.5281/zenodo.376415, ISBN 978-3-944675-86-2, OCLC 1030818290 [dostęp 2022-08-19] (ang.).
  • Mark Donohue, Papuan Malay, Singapore: National University of Singapore, 2003 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-12] (ang.).
  • K. Alexander Adelaar i inni, Malay: its history, role and spread, [w:] Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996 (Trends in Linguistics. Documentation 13), s. 673–693, DOI10.1515/9783110819724.2.673, ISBN 978-3-11-081972-4, OCLC 1013949454 (ang.).
  • Raden S. Roosman, Pidgin Malay as spoken in Irian Jaya, „The Indonesian Quarterly”, 10, 1982, s. 95–104, ISSN 0304-2170, OCLC 773779200 (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Incubator-notext.svg
Autor: NielsF, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wikimedia Incubator logo.