Język malgaski

Fiteny malagasy
Obszar

Madagaskar, Komory, Reunion, Majotta

Liczba mówiących

16 mln – wszystkie odmiany malgaskiego[1]
7,5 mln – odmiana plateau (2006)[2]

Pismo/alfabet

łacińskie (dawniej arabskie)

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowyMadagaskar
Kody języka
Kod ISO 639-1↗mg
Kod ISO 639-2↗mlg
Kod ISO 639-3↗mlg
IETFmg
Glottologmala1537
Ethnologuemlg
GOST 7.75–97млг 418
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku malgaskim
Słownik języka malgaskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język malgaski (Fiteny malagasy) – język należący do rodziny austronezyjskiej, zaliczany do grupy barito[3]. Jest najbardziej wysuniętym na zachód przedstawicielem gałęzi malajsko-polinezyjskiej. Używany jest przede wszystkim na Madagaskarze (gdzie ma status języka urzędowego) oraz przez skupiska osób pochodzenia malgaskiego na Komorach, Reunionie i Majotcie. Jest to jedyny język austronezyjski funkcjonujący w Afryce[4]. Nie jest spokrewniony z sąsiednimi językami Afryki[3].

Jego odrębność względem okolicznych języków afrykańskich została stwierdzona w 1708 r. przez holenderskiego badacza Adriaana Relanda[5]. Jest spokrewniony z językami Indonezji[6], a w szczególności z językami używanymi w indonezyjskiej części Borneo[7] (m.in. z językiem ma’anyan[2][3]). Wykazuje wpływy innych języków austronezyjskich (malajskiego i jawajskiego), a także arabskiego, sanskrytu i języków bantu[7][8].

Dialekty i piśmiennictwo

Wyróżnia się dziesięć głównych odmian języka malgaskiego, uważanych zazwyczaj za dialekty, lecz czasami klasyfikowanych jako odrębne języki. Serwis Ethnologue traktuje malgaski jako makrojęzyk obejmujący następujące etnolekty[1]:

  • Antankarana (kod ISO: xmv)
  • Betsimisaraka północny (bmm)
  • Betsimisaraka południowy (bjg)
  • Bara (bhr)
  • Masikoro (msh)
  • Plateau (plt), obejmujący dialekty merina, betsileo, sihanaka, bezanozano, tanala.
  • Sakalava (skg)
  • Tandroy-mahafaly (tdx)
  • Tanosy (txy)
  • Tsiminety (xmw)

Podstawę języka standardowego stanowi dialekt merina z centralnej części wyspy[9]. Pozostałe dialekty są słabo udokumentowane[7].

Na wyspie Majotta w archipelagu Komorów funkcjonuje dialekt bushi[10][11].

Bardzo bogata tradycja w literaturze ustnej, pod koniec XVII wieku obfituje w piśmiennictwo religijne oraz sporządzanie kronik. W XVI wieku wprowadzono do zapisu alfabet arabski (sorabe), w połowie XIX wieku zastąpiono go łacińskim. Biblię na język malgaski przetłumaczoną przez misjonarzy Londyńskiego Towarzystwa Misyjnego wydano w roku 1835. W XX wieku nastąpił rozkwit literatury w tym języku.

Gramatyka

Rzeczownik

  • Rzeczowniki są nieodmienne, nie mają też osobnej formy liczby mnogiej.

Zaimki

  • Podobnie jak w wielu innych językach austronezyjskich, zaimki dzierżawcze doczepiane są bezpośrednio do rzeczownika. Przykłady: ny bokiko „moja książka” (por. indonez. bukuku), ny bokinao „twoja książka”, ny bokiny „jego, jej, ich książka” (por. indonez. bukunya).

Przymiotnik

  • Przymiotniki są nieodmienne, występują po określanym rzeczowniku.

Czasownik

  • Czasowniki nie odmieniają się przez osoby.
  • Czasy gramatyczne wyrażane są przez odpowiedni przedrostek: miteny aho „mówię”, niteny aho „mówiłem”, hiteny aho „powiem”; matory izy „ona śpi”, natory izy „ona spała”, hatory izy „ona będzie spała”,
  • Przeczenie wyrażane jest za pomocą partykuły tsy: tsy miteny aho „nie mówię”, Tsy tiako ity „nie podoba mi się to”, tsy bokiko ito „to nie jest moja książka”

Składnia

Język malgaski charakteryzuje się rzadko występującym szykiem zdania typu VOS, czyli orzeczenie-dopełnienie-podmiot. Przykłady zdań:

Mamaky boky ny mpianatra
(dosłownie „czyta książkę student”)
„Student czyta książkę”

Nividy ronono ho an’ny zaza ny vehivavy
(„kupiła mleko dla dziecka kobieta”)
„Kobieta kupiła mleko dla dziecka”

Słownictwo

Ponad 90% podstawowego zasobu leksykalnego języka malgaskiego ma podłoże austronezyjskie, lecz większość słów związanych z hodowlą zwierząt pochodzi z języków bantu[12]. Występują również liczne zapożyczenia z francuskiego i angielskiego[13].

Minirozmówki:

PolskiMalgaskiIPA
AngielskiAnglisyãŋɡliʂ
TakEnyˈʲenj
NieTsia, tsy[14]tsi, tsʲ
Cześć!Salama!saˈlamə̥
Jak się masz?Manao ahoana?manaˈʷonə̥, manaˈonə̥
Dziękuję, dobrze.Tsara fa misaotra.ˈtsarə̥ fa mʲˈso:tʂə̥
Do widzenia!Veloma!veˈlumə̥
ProszęAzafadyazaˈfadʲ
DziękujęMisaotramʲˈsawtʂa
Nie ma za co.Tsy misy fisaorana.tsʲ ˈmisʲ fʲˈso:ranə̥
PrzepraszamMiala tsinymjala ˈtsinʲ
Kto?Iza?ˈi:za, ˈiza
Co?Inona?in:a
Kiedy?Rahoviana?roᶷˈvinə̥, rawˈvinə̥
Gdzie?Aiza?ajzə̥
Dlaczego?Fa maninona?fa manin:ə̥
Jak?Ahoana?aˈʷonə̥
Ile?Hoatrinona?ʷoˈtʂin:ə̥
Jak się nazywasz?Iza no anaranao?iza njanaraˈnaw
DlaHo an’nywan:i
PonieważSatriasaˈtʂi
Nie rozumiem.Tsy mazava lub tsy azokotsʲ mazavə̥
Tak, rozumiem.Eny, mazava (lub azoko)ʲenʲ mazavə̥
Na pomoc!Vonjeo!vunˈdzew
Czy może mi Pan(i) pomóc?Afaka manampy ahy ve ianao azafady?afaka manapʲ a ve enaw azafadʲ
Gdzie jest toaleta?Aiza ny efitrano fivoahana? (Aiza ny V.C.?)ajza njefitʂanʷ fiˈvwa:nə̥
Czy mówisz po angielsku?Miteny anglisy ve ianao?miˈtenʲ ãŋˈɡliʂ ve eˈnaw
Nie mówię po malgasku.Tsy mahay teny malagasy aho.tsʲ maaj tenʲ malaˈɡasʲ a
Nie mówię po francusku.Tsy mahay teny frantsay aho.tsʲ maaj tenʲ frantsaj a
Chce mi się pić.Mangetaheta aho.maŋɡetaˈeta
Jestem głodny.Noana aho.no:na
Jestem zmęczony.Vizaka aho.ˈvizaka
Chcę jechać do Antsirabe.Te-handeha any Antsirabe aho.teande anjantsirabea
To za drogo!Lafo be izany!lafʷˈbe zanʲ
Lubię...Tiako...tikʷ
Kocham cię.Tiako ianao.tikwenaʷ
Liczebniki
jedenisa/irayisə̥
dwaroaru
trzytelotelʷ
czteryefatraˈefatʂə̥
pięćdimyˈdimʲ
sześćeninaen:
siedemfitofitʷ
osiemvalovalʷ
dziewięćsivysivʲ
dziesięćfolofulʷ
jedenaścieiraika ambin’ny folorajkʲambefulʷ
dwanaścieroa ambin’ny folorumbefulʷ
dwadzieściaroapoloropulʷ
trzydzieścitelopolotelopulʷ
czterdzieściefapoloefapulʷ
pięćdziesiątdimampolodimapulʷ
sześćdziesiątenim-poloempulʷ
siedemdziesiątfitopolofitupulʷ
osiemdziesiątvalopolovalupulʷ
dziewięćdziesiątsivifolosivfulʷ
stozatozatʷ
dwieścieroan-jatorondzatʷ
tysiącarivoarivʷ
dziesięć tysięcyiray alinarajal
sto tysięcyiray hetsyrajetsʲ
milioniray tapitrisarajtaptʂisə̥
miliardiray lavitrisarajlavtʂisə̥

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Malagasy, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 17, Dallas: SIL International, 2013–2014 [dostęp 2021-08-15] [zarchiwizowane z adresu 2014-09-26] (ang.).
  2. ↑ a b M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Malagasy, Plateau, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 17, Dallas: SIL International, 2013–2014 [dostęp 2021-08-15] [zarchiwizowane z adresu 2014-09-25] (ang.).
  3. ↑ a b c Peter Austin (red.): One Thousand Languages: Living, Endangered, and Lost. Berkeley: University of California Press, 2008, s. 92. ISBN 978-0-520-25560-9. OCLC 192134487. (ang.).
  4. ↑ Harry van der Hulst, Rob Goedemans, Ellen van Zanten, A Survey of Word Accentual Patterns in the Languages of the World, Walter de Gruyter, 2010, s. 396, ISBN 978-3-11-019896-6 (ang.).
  5. ↑ Roger Blench. New Palaeozoogeographical Evidence for the Settlement of Madagascar. „Azania: Archaeological Research in Africa”. 42 (1), s. 69–82, 2007. DOI: 10.1080/00672700709480451. [zarchiwizowane z adresu 2011-07-21]. (ang.). 
  6. ↑ Muḥammad Jamāl al-Dīn Mukhtār, G. Mokhtar: Ancient Civilizations of Africa. Currey, s. 373. ISBN 978-0-85255-092-2. OCLC 20219037. (ang.).
  7. ↑ a b c K. A. Adelaar, P. Vérin: Malagasy. W: Darrell T. Tryon (red.): Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies. Berlin: Walter de Gruyter, 1995, s. 393–406. DOI: 10.1515/9783110884012.1.393. ISBN 978-3-11-088401-2. (ang.).
  8. ↑ R. Kikusawa: Malagasy. W: E. K. Brown, Sarah Ogilvie (red.): Concise Encyclopedia of Languages of the World. Amsterdam: Elsevier, 2009, s. 674–677. ISBN 978-0-08-087775-4. OCLC 318247422. (ang.).
  9. ↑ Alexander Adelaar: Loanwords in Malagasy. W: Martin Haspelmath, Uri Tadmor (red.): Loanwords in the World’s Languages: A Comparative Handbook. Berlin: Walter de Gruyter, 2009, s. 717–746. DOI: 10.1515/9783110218442.717. ISBN 978-3-11-021843-5. OCLC 642692803. [dostęp 2021-08-19]. (ang.).
  10. ↑ E. K. Brown (red.): The Encyclopedia of Language and Linguistics: Leb-Mei. Wyd. 2. T. 7. Amsterdam: Elsevier, 2006, s. 554. ISBN 0-08-044299-4. OCLC 771916896. [dostęp 2021-08-20]. Cytat: Mainly in the western and southern part of Mayotte, a Sakalava (Bushi) dialect of Malagasy, the national language of Madagascar, is spoken in some towns and villages. These people are descendants of immigrants from Madagascar who arrived on Mayotte in the 19th century. (ang.).
  11. ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Bushi, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2021-08-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
  12. ↑ Malagasy, the language of Madagascar, wildmadagascar.org [dostęp 2017-11-24] (ang.).
  13. ↑ K. Alexander Adelaar, Nikolaus Himmelmann: The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. Routledge, 2004, s. 31. DOI: 10.4324/9780203821121. ISBN 978-0-429-23642-6. (ang.).
  14. ↑ Przed czasownikiem.

Bibliografia

  • Alfred Franciszek Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
  • African Phrasebook, Berlitz Publishing, Singapur 2005 (ang.).
  • Helena Voahangirina Odendahl, Madagassisch Wort fuer Wort, Reise Know-How Verlag, Bielefeld 2011, ISBN 978-3-89416-016-6 (niem.).
  • Helena Ravoson Voahanginirina, Le malgache de poche, Assimil 2010, ISBN 978-2-7005-0494-1 (fr.)
  • Janie Rasoloson, Malagasy-English English-Malagasy Dictionary and Phrasebook, Nowy Jork: Hippocrene Books, 2001, ISBN 978-0-7818-0843-9, OCLC 46456350, ASIN 078180843X (ang.).

Linki zewnętrzne