Język neapolitański – język z grupy romańskiej używany w południowych Włoszech, a dokładniej w rejonie Kampanii z głównym ośrodkiem w Neapolu.
Znacznie różni się od standardowego języka włoskiego, zawiera przy tym pewne cechy języka sycylijskiego. W odróżnieniu od wielu innych włoskich języków/dialektów jest wciąż popularny nawet wśród młodego pokolenia. Liczbę osób, dla których jest językiem ojczystym, szacuje się na około 4 miliony. Nie został jak dotąd oficjalnie uznany przez państwo włoskie. Nie ma postaci języka standardowego. Pierwsze pisane teksty w dialekcie neapolitańskim pochodzą z XV wieku. Literatura jest stosunkowo obfita i tworzona również obecnie.
Słynne są neapolitańskie pieśni, zwłaszcza znana na całym świecie „’O sole mio”.
Język neapolitański a język włoski
Język neapolitański nie jest jednolity. Stąd w neapolitańskiej Wikipedii znaleźć można teksty w różnych dialektach, jak też mieszaninę włoskiego z neapolitańskim.
Różnice w gramatyce
Rodzajniki
| Język włoski | Język neapolitański |
|---|
| un, uno | nu |
| una | na |
| il, lo | 'o |
| la | 'a |
| i, gli, le | 'e |
W języku neapolitańskim, rodzajniki nieokreślone są skracane przed samogłoską do n', zaś określone – do ll'.
Przyimki
| Język włoski | Język neapolitański | Znaczenie oraz uwagi |
|---|
| a | a | |
| da | 'a | |
| di | 'e, r'/d' (przed wyrazem zaczynającym się na samogłoskę) | |
| per | pe, p' (przed wyrazem zaczynającym się na samogłoskę) | |
- Przyimki włoskie z rodzajnikami:
| | il | l' | lo | la | i | gli | le |
|---|
| a | al | all' | allo | alla | ai | agli | alle |
| da | dal | dall' | dallo | dalla | dai | dagli | dalle |
| di | del | dell' | dello | della | dei | degli | delle |
| in | nel | nell' | nello | nella | nei | negli | nelle |
| su | sul | sull' | sullo | sulla | sui | sugli | sulle |
- Przyimki neapolitańskie z rodzajnikami:
- Poza tymi przypadkami, języku neapolitańskim, przed rodzajnikiem określonym zaczynającym się na samogłoskę używa się skróconej formy przyimka, przy czym stosuje się różne konwencje co do umieszczania spacji między przyimkiem a rodzajnikiem. Stąd np. wł. del – neap. r''o/d''o/r' 'o/d' 'o
Rzeczownik
- W neapolitańskim, liczba mnoga tych rzeczowników i przymiotników, które kończą się we włoskim na -i, przybiera końcówkę -e: wł. aggettivi – neap. aggettive.
Zaimki
| Język włoski | Język neapolitański | Znaczenie |
|---|
| si | se | "się" |
Spójniki
| Język włoski | Język neapolitański | Znaczenie |
|---|
| anche | pure | "także", "też" |
| se | si | "jeśli", "gdyby" |
Czasownik
Odmiana czasowników posiłkowych (niektóre formy)
| Język włoski | Język neapolitański | Forma gramatyczna |
|---|
| essere | essere | bezokolicznik |
| è | è | czas teraźniejszy, l. pojedyncza, 3. osoba |
Tworzenie niektórych form czasowników
- Końcówce -are w bezokoliczniku włoskim (I koniugacja) odpowiada w neapolitańskim końcówka -à: wł. parlare – neap. parlà.
Przysłówki
| Język włoski | Język neapolitański | Znaczenie |
|---|
| così | accusì | "tak", "w ten sposób" |
| più | cchiù | "bardziej" |
Inne różnice gramatyczne
- W neapolitańskim partykuła przecząca nun (wł. non) skraca się do nn' przed wyrazem zaczynającym się na samogłoskę albo na nieme h.
Różnice w ortografii
- Włoskie d w -nd- przechodzi w neapolitańskie n: wł. quando – neap. quanno. Nie dotyczy to jednak włoskiego d po przedrostku in-: wł. indigeni – neap. ndiggene.
- Włoskie o w pierwszej sylabie (albo w pierwszej sylabie po przedrostku) przechodzi w neapolitańskie u: wł. mondo, voce, polacco – neap. munno, vuce, pulacco
- Włoskie r w -pr- lub -tr-, które nie rozpoczynają wyrazu zostaje pominięte w neapolitańskich odpowiednikach: wł. proprio, sempre, nostre, quattro – neap. propio, sempe, noste, quatto
- Włoskie s w -ns- lub -rs- przechodzi w neapolitańskie z: wł. pensiero, persona – neap. penziero, perzona.
Przedrostki i przyrostki
Przedrostki
| Język włoski | Język neapolitański | Uwagi |
|---|
| in- | n- | |
Przyrostki
| Język włoski | Język neapolitański | Uwagi |
|---|
| -ico, -ica | -eco, -eca | Zaznacza się w neapolitańskim akcentowaną samogłoskę, np. wł. matematico – neap. matemàteco. |
| -ismo | -ìsemo | |
Zobacz też
- Łacina jest przodkiem wszystkich języków romańskich
