Język samoański

Gagana Sāmoa
Gagana faʻa Sāmoa
Obszar

Samoa, Samoa Amerykańskie

Liczba mówiących

415 tys.[1]

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowySamoa, Samoa Amerykańskie
Ethnologue1 narodowy↗
Kody języka
Kod ISO 639-1↗sm
Kod ISO 639-2↗smo
Kod ISO 639-3↗smo
IETFsm
Glottologsamo1305
Ethnologuesmo
GOST 7.75–97смо 578
WALSsam
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku samoańskim
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język samoański (samoański Gagana Sāmoa) – język z grupy języków polinezyjskich z wielkiej rodziny austronezyjskiej, używany przez ok. 415 tys. Samoańczyków[1], przede wszystkim na pacyficznych wyspach Samoa i Samoa Amerykańskiego, gdzie ma status języka urzędowego. Wiele tysięcy Samoańczyków zamieszkuje również Nową Zelandię (zwłaszcza Auckland), Australię i Hawaje, w większości zachowując swój język.

Język samoański nie wykazuje znaczącego zróżnicowania dialektalnego, lecz istnieją pewne różnice w wymowie i słownictwie pomiędzy odmianą formalną a potoczną. Najważniejsza różnica fonetyczna dotyczy regularnych odpowiedników głosek „t” (styl formalny) i „k” (styl potoczny) oraz „n” (styl formalny) i „g” (wymowa /ŋ/ – styl potoczny). Przykładowo: „matka”: styl formalny tinā, styl potoczny kigā. W piśmie tradycyjnie stosuje się styl formalny[2].

Jest zapisywany alfabetem łacińskim[1].

System fonetyczny i ortografia

Aa, ĀāEe, ĒēIi, ĪīOo, ŌōUu, ŪūFfGgLlMmNnPpSsTtVv(Hh)(Kk)(Rr)‘
/a/, /aː//ɛ/, /eː//iː//o/, /ɔː//ʊ/, /uː//f//ŋ//l, ɾ//m//n/, /ŋ//p//s//t//v/(/h/)(/k/)(/ɾ/)/ʔ/

Gramatyka

Rodzajnik

W języku samoańskim występuje zarówno rodzajnik określony, le (np. ‘o le Atua „Bóg”), jak i nieokreślony – se. W liczbie mnogiej nie używa się rodzajnika. Przykłady: ‘o le tagata „człowiek”; ‘o tagata „ludzie”.

Rzeczownik

Zasadniczo rzeczowniki są nieodmienne. Nie istnieje rodzaj jako kategoria gramatyczna, liczbę mnogą rozpoznaje się po braku rodzajnika. Relacje przypadkowe realizowane są poprzez kilka typowych przyimków.

Zaimki osobowe

Podobnie jak inne języki austronezyjskie, samoański rozróżnia między pierwszą osobą liczby mnogiej inkluzywną (tzn. obejmującą również rozmówcę/-ów) i ekskluzywną (nie obejmującą rozmówcę/-ów):

liczba pojedynczaliczba podwójnaliczba mnoga
Pierwsza osoba ekskluzywnaa‘u, ‘oumā‘ua, māmātou
Pierwsza osoba inkluzywnatātā‘ua, tātātou
Druga osoba‘oe, ‘e‘oulua‘outou, tou
Trzecia osobaia / nalā‘ualātou

Czasownik

Liczbę mnogą czasowników tworzy się najczęściej przez reduplikację pierwszej sylaby.

Słownictwo

Zasób leksykalny samoańskiego jest w przeważającym stopniu austronezyjski, z pewną liczbą zapożyczeń z języka angielskiego. Przykłady podstawowych słów:

PolskiSamoańskiPrzybliżona wymowa
Tak‘ioe[ʔi.jo.ɛ]
NieLeai[lɛ.ɑ.i]
ProszęFa‘amolemole[fɑ.ʔɑ.mo.lɛ.mo.lɛ]
DziękujęFa‘afetai[fɑ.ʔɑ.fɛ.taɪ]
W porządku‘Ua lelei[ʔu.wɑ lɛ.lɛɪ]
duży – małytele – la‘itiiti[tɛ.lɛ] – [lɑ.ʔi.tiː.ti]
szybki – powolnyvave/tope – gese[vɑ.vɛ] [to-bɛ] – [ŋɛ.sɛ]
wcześnie – późnovave – tuai[vɑ.vɛ] – [tu.waɪ]
tani – drogitaugōfie – taugatā[tɑ.u.ŋoː.fi.ɛ] – [tɑ.u.ŋɑ.tɑː]
blisko – dalekolatalata – mamao[lɑ.tɑ.lɑ.tɑ] – [mɑ.mɑ.ɔ]
gorący – zimnyvevela – malulū[vɛ.vɛ.lɑ] – [mɑ.lu.luː]
pełny – pustytumu – gaogao[tu.mu] – [ŋɑ.o.ŋɑ.o]
łatwy – trudnyfaigōfie – faigatā[fɑ.i.ŋoː.fi.ɛ] – [fɑ.i.ŋɑ.tɑː]
ciężki – lekkimamafa – māma[mɑ.mɑ.fɑ] – [mɑː.mɑ]
otwarty – zamkniętytatala – tapuni[tɑ.tɑ.lɑ] – [tɑ.bu.ni]
prawidłowy – błędnysa‘o – sesē[sɑ.ʔɔ] – [sɛ.seː]
stary – nowytuai – fou[tu.waɪ] – [fɔʊ]
stary – młodymatua – talavou[mɑ.tu.wə] – [tɑ.lɑ.vo.u]
piękny – brzydkiʻaulelei / ʻauleaga[ʔɑʊ.lɛ.leɪ] – [ʔɑʊ.lɛ.ɑ.ŋɑ]
dobry – złylelei – leaga[lɛ.leɪ] – [lɛ.ɑ.ŋɑ]
lepszy – gorszyfeoloolo – leaga tele[fɛ.ɔ.loː.lo] – [lɛ.ɑ.ŋɑ.tɛ.lɛ]
JedenTasi[tɑ.si]
DwaLua[lu.ɑ]
TrzyTolu[to.lu]
CzteryFa[fɑ]
PięćLima[li.mɑ]
SześćOno[ɔ.no]
SiedemFitu[fi.tʌ]
OsiemValu[vɑ.lʌ]
DziewięćIva[i.vɑ]
DziesięćSefulu[sɛ.fʌ.lʌ]

Przypisy

  1. ↑ a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Samoan, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
  2. ↑ Galumalemana Afeleti L. Hunkin: Gagana Samoa. A Samoan Language Coursebook. Wyd. 2. Auckland: Pasifika Press, 1997, s. 20–21. ISBN 0-908597-04-5. (ang.).

Bibliografia

  • G.B. Milner 1993, 1966. Samoan Dictionary. Polynesian Press. ISBN 0-908597-12-6 (ang.).
  • Ulrike Mosel, Even Hovdhaugen, 1992. Samoan reference grammar. Oslo: Scandinavian University Press/Institute for Comparative Research in Human Culture (ang.).
  • La’i Ulrike Mosel, Ainslie So’o. Say it in Samoan. Pacific Linguistics D88. Canberra: ANU (ang.).
  • Thomas Edward Payne, Describing morphosyntax: a guide for field linguists., Cambridge: Cambridge University Press, 1997, ISBN 0-521-58224-5, OCLC 38044501 (ang.).

Linki zewnętrzne