Język standardowy

Standard języka niemieckiego kształtował się na przestrzeni wieków XVIII–XIX. Oparty został na Biblii Lutra.

Język standardowy, standard językowy, dialekt standardowy (ang. standard language, standard dialect) – odmiana języka przyjęta przez dane społeczeństwo do celów komunikacji publicznej i oficjalnej, stawiana w opozycji do pozostałych odmian (w tym zarówno terytorialnych, jak i środowiskowych)[1]. Jest świadomie rozwijana w drodze działań normatywnych, które zabiegają o stworzenie wspólnego narzędzia komunikacji, łączącego różnych użytkowników języka[2]. W pierwszej kolejności języki standardowe pełnią funkcję unifikacyjną. Są bowiem pozbawione charakteru lokalnego, tj. posługują się nimi mieszkańcy większego obszaru geograficznego[3].

Wśród charakterystycznych cech standardu, odróżniających go od innych form języka, wymienia się m.in.: szeroki zasięg geograficzny, podległość kodyfikacji, lepsze wypracowanie stylistyczne[4][5]. Język standardowy spełnia szereg funkcji w różnych sferach życia społecznego, gdzie przybiera różne formy ukształtowania[6]. W przeciwieństwie do postawy nowoczesnego językoznawstwa, które stroni od sądów wartościujących na temat różnych odmian języka[7][8], w ujęciu tradycyjnym odmiana standardowa jest uważana za bardziej poprawną i dopuszczalną niż inne odmiany[9] bądź za formę prestiżową, której stosowanie sygnalizuje poziom kultury danej osoby[7].

Według idealistycznego ujęcia język standardowy stanowi „neutralną” odmianę, w której porozumiewa się ogół użytkowników języka, bez względu na pochodzenie regionalne lub społeczne[10], choć bywa także pojmowany jako socjolekt kojarzony z warstwami wykształconymi[11][10].

Badaniem języków standardowych zajmuje się dyscyplina zwana standardologią[12].

Charakterystyka

Podstawą języków standardowych przeważnie stają się dialekty właściwe dla miejscowych ośrodków handlu i władzy[13]. Pod wpływem zjawiska zwanego przesunięciem referencyjnym (termin z dziedziny antropolingwistyki[14]) lub elaboracją funkcjonalną (termin z zakresu socjolingwistyki[15]) prestiż powiązany z ośrodkami kultury zaczyna być przypisywany również lokalnemu wariantowi języka. Wśród jego użytkowników pojawia się pogląd, że ich mowa stanowi wyższą odmianę języka bądź jego „kanoniczną” formę, tworzącą punkt odniesienia dla innych odmian językowych[16]. Dalsze działania standaryzacyjne zabiegają zwykle o skodyfikowanie normy językowej (za pośrednictwem gramatyk normatywnych i słowników), wypracowanie pewnych przepisów ortograficznych oraz akceptację tych konwencji przez ogół społeczeństwa[17][18].

W potocznym obiegu można spotkać przekonanie, jakoby standardowe formy języka były bardziej gramatyczne niż odmiany niestandardowe. Jest to założenie lingwistycznie bezpodstawne, gdyż zasadami językowymi rządzą się wszystkie odmiany języka[19][20]. Na tle innych odmian język standardowy wyróżnia się tym, że jego normy zostały wypracowane w sposób świadomy[21]. Formy niestandardowe i standardowe często pełnią różne funkcje: pierwsze sygnalizują przywiązanie do niszowego nurtu kulturowego; drugie zaś sygnalizują przynależność do szerzej rozumianego społeczeństwa, pluralistycznego i technicznego[22]. Posługiwanie się standardem bywa kojarzone z wyższym statusem socjoekonomicznym, toteż bywa on określany jako swego rodzaju socjolekt[19][10].

Terminologia

W piśmiennictwie występują również bliskoznaczne określenia: „język literacki”[23][24], „język ogólnonarodowy”, „język ogólny”[25], „język kulturalny”[26], „dialekt literacki”[23], „dialekt standardowy”[27][28], „dialekt kulturalny”[29], „narzecze ogólne”[29]. Termin „język standardowy”, pochodzący z anglojęzycznej tradycji lingwistycznej, jest szczególnie upowszechniony i uchodzi za stosunkowo „neutralny” jako określenie na instytucjonalne normy porozumiewawcze[26]. Na gruncie polskim mówi się częściej o „języku ogólnym”, „języku literackim” lub „języku kulturalnym”[30]. Miano języka ogólnego bywa jednak także odnoszone do powszechnej warstwy funkcjonalnej języka, niezwiązanej z konkretną tematyką. W takim rozumieniu język ogólny odróżnia się od szczególnych rejestrów[31], takich jak język fachowy[32][33] czy książkowy[34]. Również termin „język literacki”, używany przede wszystkim w kontekście słowiańskim[35], bywa definiowany i rozumiany na rozmaite sposoby[36][37].

Alternatywna nazwa „dialekt standardowy” (ang. standard dialect) bywa stosowana przez językoznawców, którzy chcą podkreślić lingwistyczną równoprawność zróżnicowanych dialektów i umownego standardu, argumentując, że rezerwowanie terminu „język” dla standardu może sugerować, iż to tylko on jest pełnoprawną formą języka, godną takiego miana[27][38]. Zamiennik ten uwydatnia ponadto fakt, że standard jest jedną z wielu odmian składających się na język[39]. W podobnym użyciu funkcjonuje termin „odmiana standardowa (języka)” (ang. standard variety)[40].

W rozumieniu dialektologii tradycyjnej dialekt to byt przeciwstawiany językowi standardowemu[41].

Funkcje

Paul L. Garvin, odzwierciedlając tradycję Praskiego Koła Lingwistycznego[42], wyróżnia pięć następujących funkcji języka standardowego[43]:

  • unifikacyjna – umożliwia swobodną komunikację w społeczności językowej i buduje tożsamość kulturalno-polityczną tej wspólnoty;
  • separacyjna – przeciwstawia daną społeczność językową innym, jednocześnie tworząc więzi między użytkownikami różnych odmian językowych;
  • prestiżowa – pełni rolę nośnika prestiżu społeczno-kulturowego, zarówno dla całej wspólnoty, jak i dla osoby nim operującej;
  • partycypacyjna – umożliwia użytkownikom języka czerpianie z korzyści wynikających ze znajomości standardu (mobilność społeczna, możliwość udziału w dyskursie publicznym itp.);
  • ramy odniesienia – służy jako miara dla oceny środków językowych.

Zarys ogólny

Dialekt standardowy, jako instytucjonalna norma, jest przeciwstawiany nieliterackim wariantom języka (o podłożu regionalnym i socjalnym)[19], które wykazują względem niego większą bądź mniejszą odrębność[44]. Odmiana ta nie jest jednak tworem jednorodnym, gdyż cechuje się zróżnicowaniem funkcjonalnym: w jej obrębie można wyróżnić zarówno środki językowe o charakterze swobodnym, nieformalnym, jak i elementy właściwe dla sytuacji oficjalnych[45]. Zasięg stosowania języka standardowego obejmuje organizacje rządowe, środki przekazu, instytucje oświatowe oraz komunikację międzynarodową[46]. Ponadto standard pełni funkcję ustabilizowanej normy literackiej[47] (tzw. grafolektu)[47][48], czym odróżnia się od dialektów niestandardowych, pozbawionych ugruntowanej tradycji piśmienniczej[19]. Ze względu na przypisywaną jej wartość społeczno-kulturalną standardowa forma języka bywa nieściśle utożsamiana z językiem jako całością[49], tj. zespołem rozmaitych dialektów[50], a sam czynnik normalizacji językowej wywiera istotny wpływ na współczesny sposób klasyfikacji i wydzielania języków[51].

Sporadycznie spotyka się również definicję, zgodnie z którą język standardowy to mowa, której można przypisać jedną lub więcej standardowych postaci (tj. język, który przeszedł proces standaryzacji). Termin odnosi się wówczas do całokształtu takiego języka, nie zaś do samego dialektu standardowego[52][53].

Choć język standardowy przeciwstawia się zasadniczo elementom językowym o ograniczonym zasięgu geograficznym, regionalizmy jako formy terytorialne używane przez ludność wykształconą (formy „języka kulturalnego”) uznawane są w polskiej tradycji za mieszczące się w obrębie jego warstwy użytkowej – mowa o regionalnym zróżnicowaniu języka ogólnego[54]. Standaryzacja może w różnym stopniu dosięgać różnych poziomów języka – np. w przypadku języka angielskiego silniej ujednolicone są elementy słownictwa, składni i pisowni aniżeli wymowy[3]. Normowanie standardu ma w praktyce charakter ograniczony – nie wiąże się bowiem z regulowaniem każdego aspektu komunikacji, ani też dyktowaniem jednorodnego, rygorystycznie określonego sposobu wyrażania myśli. Standaryzacja nie zakłada zatem całkowitej jednolitości językowej[55].

Proces i charakter standaryzacji

Hiszpańska Akademia Królewska – regulator języka hiszpańskiego

Język standardowy to system językowy wypracowany w sposób świadomy i celowy, którego istotną cechą jest podległość dobrze ustalonym i skodyfikowanym zasadom poprawnościowym. Standard nie rozwija się zatem w pełni naturalnie, lecz stanowi produkt kultury. Jego normy poznawane są na etapie edukacji szkolnej, za pośrednictwem gramatyk i słowników, a za ich definiowanie odpowiadają gremia objęte szczególnym autorytetem społecznym i kulturalnym na danym terytorium[56]. Choć język standardowy podlega formalnej kodyfikacji, nie jest on formą całkowicie jednolitą i niezmienną, gdyż z natury musi spełniać rozmaite funkcje w procesie komunikacji międzyludzkiej. Jako że język standardowy używany jest również ustnie, na jego kształt rzutuje także żywa mowa[56]. Ujęcie języka standardowego w ścisłe ramy oraz rozgraniczenie form standardowych od niestandardowych staje się niekiedy kłopotliwe[57][58]. Zagadnienie komplikuje fakt, że nie wszyscy autorzy wprowadzają rozróżnienie między potoczną postacią standardu (pewną warstwą stylistyczną) a środkami niestandardowymi[59].

Wiele dialektów standardowych podlega formalnej regulacji, choć nie jest to absolutnym warunkiem ich istnienia – np. język angielski ma swój wypracowany standard, który nie jest przedmiotem interwencji regulacyjnych[60]. Jego kształt determinuje bowiem powszechna praktyka językowa, poważany społecznie uzus[61]. Standaryzacja językowa nie jest ponadto zjawiskiem uniwersalnym, lecz dotyczy raczej nowoczesnych wspólnot językowych (zwłaszcza na półkuli północnej)[62] i stanowi wypadkową szeregu czynników społeczno-historycznych[60][63]. Większość z ok. 7000 języków świata jest pozbawiona piśmiennictwa i oficjalnie kodyfikowanych norm[63][64], czego jednak nie można uznać za świadectwo ich niższości[65]. Dialektom standardowym przypisuje się znaczenie przede wszystkim w społeczeństwach o silnie rozwiniętych systemach edukacji i długich historiach jedności politycznej, gdzie funkcjonują w charakterze norm komunikacyjnych[66]. Języki standardowe są stosunkowo młodymi bytami, gdyż zaczęły powstawać dopiero w XIX w., natomiast do ich upowszechnienia doszło jeszcze później[67].

Język standardowy uchodzi za nośnik kultury narodowej[68]. Pełni on również rolę ważnego symbolu jedności i tożsamości narodowej, zwłaszcza dla małych nacji[69].

Standard a dialekty

Z punktu widzenia socjolingwistyki język standardowy stanowi jeden z wielu dialektów składających się na dany język (mowa o tzw. „dialekcie standardowym”). Odróżnia się on jednak od innych odmian tym, że jest akceptowany na szerszym obszarze geograficznym, spełnia więcej funkcji i ma stosunkowo trwały charakter. Dzięki swojemu szczególnemu rozpowszechnieniu umożliwia on swobodną komunikację międzyregionalną, w obrębie większej jednostki terytorialnej[68]. Dialekt standardowy reprezentuje także cały język w odniesieniu do innych języków, na przykład gdy teksty o charakterze oficjalnym są tłumaczone z jednej mowy na drugą[69]. Jest on zwykle centralnym przedmiotem opisów lingwistycznych, słowników, tekstów edukacyjnych itp. – w pierwszej kolejności pod pojęciem języka rozumie się bowiem jego formę standardową, inne dialekty zaś schodzą w praktyce na dalszy plan, przykłada się do nich mniejszą wagę deskryptywną[30]. Pojęcie języka narodowego bywa wręcz nieściśle utożsamiane z językiem standardowym[70]. Wynika to z reprezentacyjnej funkcji standardu językowego oraz społecznego postrzegania tej odmiany jako fundamentalnej formy języka[70].

Wyróżnia się dwa ujęcia istoty języka standardowego: z jednej strony standard można określić jako socjolekt pewnej warstwy społecznej, jako rzeczywisty byt, z drugiej strony zaś jako abstrakcyjny wynik procesów regulacyjnych, istniejący tylko w formie normatywnej idealizacji[71]. Jak zauważają lingwiści, pełna normalizacja języka żywego nie jest w praktyce osiągalna, toteż ustandaryzowany dialekt nie funkcjonuje jako realny twór, lecz stanowi raczej zbiór abstrakcyjnych norm, w różnym stopniu realizowanych w faktycznej mowie[63][72]. Formy zwane językami standardowymi w praktyce nie są tworami jednolitymi ani bytami poddanymi pełnej stabilizacji, zwłaszcza gdy mowa o ich ustnych realizacjach[49][73]. W realnej produkcji (przede wszystkim w języku mówionym) standard podlega personalizacji na poziomie jednostki, która operuje osobistym repertuarem językowym[74]. Z tej perspektywy amerykańska językoznawczyni Suzanne Romaine porównuje koncepcję języka standardowego do wspólnot wyobrażonych opisanych przez Benedicta Andersona[63]. Standaryzacja językowa bywa rozumiana nie jako urzeczywistniony fakt, lecz jako nieustanny, niedokończony proces socjolingwistyczny[75].

Południowoafrykański językoznawca E. B. van Wyk proponuje rozróżnienie między standardami idealnymi a standardami faktycznymi. Pod pojęciem standardu idealnego rozumie on taką formę języka, która jest promowana jako wzorcowa (np. przez instytucje regulacyjne)[57]. Standardowi idealnemu przeciwstawia on standard faktyczny, który tworzy realną normę porozumiewawczą, niekoniecznie zgodną z propagowanymi ideałami[57]. Czeski lingwista František Čermák opisuje kodyfikowany standard jako nierealizowaną idealizację, której próżno szukać w faktycznej praktyce językowej[76].

Przebieg standaryzacji

Standaryzacja językowa jest związana z powstawaniem państw narodowych i umotywowana koniecznością ustanowienia ponadregionalnej normy komunikacyjnej[10]. Język standardowy powstaje na gruncie pokrewnych odmian językowych – do wypracowania jego kształtu może dojść wskutek wypromowania jednego dialektu, np. mowy używanego przez ośrodek rządzący lub kulturowy; istnieje również możliwość zdefiniowania nowej odmiany, kumulującej właściwości różnych narzeczy[77]. Wraz z utworzeniem języka standardowego następuje zwykle uformowanie systemu ortograficznego, który może być skodyfikowany w formalnych wydawnictwach preskryptywnych (słowniki i gramatyki normatywne) lub zastosowany w uzgodnionym zbiorze wzorcowych tekstów[77]. Niezależnie od tego, czy publikacje te ogłaszają osoby prywatne czy też instytucje państwowe, zaczynają one pełnić funkcję standardu językowego, jeśli są traktowane przez społeczeństwo jako rama odniesienia dla formułowania ocen i poprawek językowych[78]. Unormowana forma pisana i późniejsza kodyfikacja czynią kod standardowy bardziej stabilnym i tworzą fundament dla jego dalszego rozwoju (Ausbau)[77]. Język standardowy odgrywa rolę normy języka pisanego, funkcjonuje jako środek komunikacji oficjalnej, jest stosowany przez nadawców i z zasady stanowi formę języka poznawaną przez cudzoziemców[79].

Podczas tego procesu standard językowy nabiera większego prestiżu społecznego i znaczenia funkcjonalnego niż dialekty niestandardowe[79]. Dialekty te określa się jako zależne (heteronomiczne) względem języka standardowego, ponieważ ich użytkownicy traktują standard jako normę piśmienniczą, odnoszą się do niego jako do autorytetu, używają terminologii fachowej formowanej na jego gruncie, a wszelkie tendencje standaryzacyjne w ich mowie zbliżają ją do tego standardu[80]. W przypadku niektórych języków, takich jak angielszczyzna, proces ten może przebiegać przez dłuższy czas bez interwencji zewnętrznej, w innych wypadkach zaś jest nadzorowany i ukierunkowywany przez autorytatywne gremia, takie jak Akademia Francuska, przez co następuje w znacznie szybszym tempie[79]. Funkcjonowanie języka ogólnego podtrzymuje autorytatywna preskrypcja (kodyfikacja)[10], polegająca na określaniu jego wzorców w sposób formalny. Tego rodzaju praktyka preskrypcyjna może się ostatecznie przerodzić w ideologię języka standardowego oraz preskryptywizm, marginalizujący pozostałe odmiany języka[10] bądź odrywający sam standard od realiów praktyki językowej[50]. Pojęcie ideologii języka standardowego zostało wprowadzone przez socjolingwistów w celu opisania typowych poglądów i postaw towarzyszących procesom standaryzacji językowej[81][82].

Jako że na kształtowanie standardu główny wpływ mają nie czynniki lingwistyczne, lecz panujące uwarunkowania polityczno-historyczne, języka standardowego nie należy traktować jako formy wyższej naukowo względem innych, nieskodyfikowanych bytów językowych[83][84]. Językoznawcy zwracają uwagę na arbitralność i konwencjonalność standardów, podkreślając, że ich funkcjonowanie opiera się na ogólnej akceptacji społecznej[85][86]. Jak zauważają niektórzy autorzy, stosowanie określenia „standardowy” w kontekście językowym może wprowadzać w błąd: języka żywego nie można bowiem „ustandaryzować” i ustabilizować w taki sam sposób, jak normalizuje się specyfikacje techniczne; lingwistyczny standard nie powinien ponadto być kojarzony z wyższą lub „najlepszą” formą mowy (mowa o innym rozumieniu słowa niż w wyrażeniach „standardy opieki” czy też „standardy zachowania”)[75]. W obiegu społecznym standard bywa jednak postrzegany jako „prawidłowa” forma języka, a w oparciu o jego kształt formułuje się sądy na temat poprawności językowej[87].

W piśmiennictwie językoznawczym wypracowane standardy językowe określa się także mianem dialektów[88][89].

Policentryzm językowy

W przypadku niektórych języków można wyróżnić więcej niż jedną realizację standardową; wynika to z dużego rozprzestrzenienia się danej mowy na świecie. Terminem „język policentryczny” określa się język, któremu można przypisać wiele form standardowych, używanych zwykle przez różne narody. Przykłady języków policentrycznych obejmują: angielski, francuski, portugalski, malajski, niderlandzki, niemiecki, koreański, serbsko-chorwacki, szwedzki i hiszpański[90][91]. Języki monocentryczne, takie jak polski, rosyjski czy japoński, mają tylko jedną standardową postać.

Zjawisko policentryzmu dotyczy przede wszystkim standaryzacji opartych na identycznych lub prawie identycznych podstawach materialnych[92][93]. Standardy językowe wywodzące się z dalej spokrewnionych narzeczy, wciąż przynależących do tego samego kontinuum dialektalnego, otrzymują często miano osobnych języków (np. czeski/słowacki/polski), wraz z gwarami uzależnionymi od nich użytkowo, choć nieuwzględnienie czynników polityczno-kulturowych mogłoby zadecydować o zakwalifikowaniu ich jako form jednego języka[51] (zob. Abstand- i Ausbausprachen). Procesy standaryzacyjne zachodzące w kompleksach gwarowych wpływają zatem na sposób wyodrębniania języków[94]. W obrębie kontinuum dialektalnego językiem nazywa się zespół gwar, których użytkownicy odwołują się do wspólnej normy, jaką jest dialekt standardowy[94].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Edward Finegan, Language: Its Structure and Use, Boston: Cengage Learning, 2007, s. 14, ISBN 1-4130-3055-6 (ang.).
  2. ↑ Jean Dubois, Dictionnaire de linguistique, Paryż: Larousse, 1991, s. 440–441, ISBN 978-2-03-340308-9 (fr.).
  3. ↑ a b Mark van Mol, Variation in Modern Standard Arabic in Radio News Broadcasts: A Synchronic Descriptive Investigation Into the Use of Complementary Particles, Peeters Publishers, 2003, s. 20, ISBN 978-90-429-1158-1 [dostęp 2021-08-25] (ang.).
  4. ↑ Jan Patrick Zeller, Socjolingwistyczne aspekty języka śląskiego, 19 stycznia 2019 [dostęp 2019-06-19].
  5. ↑ Mistrík 1993 ↓, s. 404.
  6. ↑ Kordić 2010 ↓, s. 70, 73–74.
  7. ↑ a b László Kálmán, Viktor Trón, Bevezetés a nyelvtudományba, wyd. 2, Budapeszt: Tinta, 2007, s. 35, ISBN 978-963-7094-65-1 [dostęp 2020-03-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-18] (węg.).
  8. ↑ David Crystal, A Dictionary of Linguistics and Phonetics, wyd. 6, Blackwell Publishing, 2008, s. 350, ISBN 978-1-4051-5296-9 (ang.).
  9. ↑ Halvor Eifring, Rolf Theil, rozdział 7, [w:] Linguistics for Students of Asian and African Languages, Uniwersytet w Oslo, 2005, s. 8–9 (ang.).
  10. ↑ a b c d e f Mate Kapović, Jezik i konzervatizam, [w:] Tvrtko Vuković, Maša Kolanović, Komparativni postsocijalizam: slavenska iskustva, Zagrzebska Szkoła Slawistyczna, 2013, s. 391–400 [dostęp 2018-11-17] (chorw.).
  11. ↑ Paul Skandera, Peter Burleigh, A Manual of English Phonetics and Phonology: Twelve Lessons with an Integrated Course in Phonetic Transcription, Gunter Narr Verlag, 2011, s. 6, ISBN 978-3-8233-6665-2 (ang.).
  12. ↑ standardològija, [w:] Hrvatski jezični portal [online], hjp.znanje.hr [dostęp 2019-12-15] (chorw.).
  13. ↑ Anne Curzan: Teaching the Politics of Standard English. „Journal of English Linguistics”, 30.4: 339-352. (ang.).
  14. ↑ Michael Silverstein, Monoglot ‘Standard’ in America: Standardization and Metaphors of Linguistic Hegemony., [w:] Donald Brennis, Ronald H.S. Macaulay (red.), The Matrix of Language, Routledge, 1996, s. 284–306 (ang.).
  15. ↑ James Milroy, Lesley Milroy, Authority in language: investigating standard English, Abingdon, Oxon: Routledge, 2012, s. 22, ISBN 978-0-415-69682-1, OCLC 741541994.
  16. ↑ Bethany Davila (2016). The Inevitability of ‘Standard’ English: Discursive Constructions of Standard Language Ideologies. „Written Communication”, 33.2: 127–148 (ang.).
  17. ↑ Ronald Carter, Standard Grammars, Spoken Grammars: Some Educational Implications, [w:] T.Bex, R.J. Watts, Standard English: The Widening Debate, Londyn: Routledge, 1999, s. 149–166 (ang.).
  18. ↑ Kordić 2010 ↓, s. 62.
  19. ↑ a b c d Karen Calteaux, STANON Research Programme, Human Sciences Research Council, Standard and non-standard African language varieties in the urban areas of South Africa: main report for the STANON Research Programme, HSRC Publishers, 1996, s. 38–39, ISBN 978-0-7969-1754-6 (ang.).
  20. ↑ Starčević, Kapović i Sarić 2019 ↓, s. 115–119.
  21. ↑ Anna A. Jászó, A magyar nyelv könyve, wyd. 9, Budapeszt: Trezor Kiadó, 2007, s. 55, ISBN 978-963-8144-19-5, OCLC 978115907 (węg.).
  22. ↑ James Paul Gee, Social Linguistics and Literacies: Ideology in Discourses, Taylor & Francis, 1996, s. 10, ISBN 978-0-7484-0500-8 (ang.).
  23. ↑ a b Bogusław Dunaj, Język mieszkańców Krakowa, część I, Warszawa-Kraków 1989, s. 134.
  24. ↑ Mate Kapović, Čiji je jezik, wyd. 1, Zagrzeb: Algoritam, 2010, s. 55–74, ISBN 978-953-316-282-9 (chorw.).
  25. ↑ Mirosław Bańko, pierw – wpierw – najpierw, [w:] Poradnia językowa PWN [online], sjp.pwn.pl, 12 września 2005 [dostęp 2018-11-17].
  26. ↑ a b Ulrich Ammon i inni, Sociolinguistics / Soziolinguistik, Walter de Gruyter, 2008, s. 3291, ISBN 978-3-11-019987-1 (ang.).
  27. ↑ a b Anđel Starčević, Govorimo hrvatski ili ’hrvatski’: standardni dijalekt i jezične ideologije u institucionalnom diskursu, „Suvremena lingvistika”, Uniwersytet w Zagrzebiu, 2016, s. 68 (chorw.).
  28. ↑ Regionalne warianty języka angielskiego, usosweb.uw.edu.pl.
  29. ↑ a b Kazimierz Ożóg, Ustna odmiana języka ogólnego – Współczesny język polski, [w:] Jerzy Bartmiński (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, wyd. 2, Wrocław 1993, s. 87.
  30. ↑ a b Maciej Rataj, Attitudes to Standard British English and Standard Polish: a Study in Normative Linguistics and Comparative Sociolinguistics., Frankfurt: Peter Lang GmbH, Internationaler Verlag der Wissenschaften, 2016, s. 11–13, ISBN 978-3-653-05404-0, OCLC 953657257 (ang.).
  31. ↑ Sambor Grucza, Lingwistyka języków specjalistycznych, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Komunikacji Specjalistycznej i Interkulturowej, 2013 (Studi@ Naukowe), s. 30, ISBN 978-83-64020-02-5.
  32. ↑ Marek Maziarz, Język raportów ewaluacyjnych, Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej, 2012, s. 16, ISBN 978-83-7610-382-2, OCLC 823776209.
  33. ↑ Beata Jarosz, O (nie)tożsamości pojęć JĘZYK SPECJALISTYCZNY, JĘZYK SPECJALNY, JĘZYK FACHOWY, JĘZYK PROFESJONALNY, JĘZYK ZAWODOWY, PROFESJOLEKT, TECHNOLEKT, „Polonica”, 38, 2018, s. 6–7, DOI: 10.17651/POLON.38.12.
  34. ↑ Reiner Arntz, Heribert Picht, Einführung in die Terminologiearbeit, Hildesheim–Zurych–Nowy Jork: Olms, 1991, s. 16, ISBN 978-3-487-07235-7, OCLC 439290193 (niem.).
  35. ↑ Keith Langston, Anita Peti-Stantić, Language Planning and National Identity in Croatia, Springer, 2014, s. 26, ISBN 978-1-137-39060-8 (ang.).
  36. ↑ Ewa Siatkowska, Standaryzacja po kurpiowsku, „Polonica”, 37, 2017, s. 5, DOI: 10.17651/polon.37.12, ISSN 0137-9712.
  37. ↑ Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. II, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 271, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 (pol.).
  38. ↑ István Lanstyák, Maďarčina na Slovensku – štúdia z variačnej sociolingvistiky / Hungarian in Slovakia – A Study in Variational Sociolinguistics, „Sociologický Časopis / Czech Sociological Review”, 38 (4), 2002, s. 418, ISSN 0038-0288, JSTOR: 41131826 (słow.).
  39. ↑ Mladi lingvisti: Govorite hrvatski opušteno, a ne po teroru jezikodavitelja, Večernji.hr, 12 listopada 2019 [dostęp 2019-11-12] (chorw.).
  40. ↑ Ulrike Vogl, Multilingualism in a standard language culture, [w:] Matthias Hüning, Ulrike Vogl, Olivier Moliner, Standard Languages and Multilingualism in European History, t. 1, John Benjamins Publishing, 2012 (Multilingualism and diversity management), s. 15, ISBN 978-90-272-0055-6 (ang.).
  41. ↑ Jenny Cheshire, Dialect and Education: Some European Perspectives, Multilingual Matters, 1989, s. 4, ISBN 978-1-85359-035-1 (ang.).
  42. ↑ Dovalil 2017 ↓.
  43. ↑ Garvin 1993 ↓, s. 37–54.
  44. ↑ Kapović, Starčević i Sarić 2016 ↓, s. 56.
  45. ↑ Jeremy Smith, An Historical Study of English: Function, Form and Change, Londyn: Routledge, 1996 (ang.).
  46. ↑ Standard and non-standard language – English Grammar Today – Cambridge Dictionary, dictionary.cambridge.org [dostęp 2019-09-05] (ang.).
  47. ↑ a b Heng, M.: Three Dimensions of Information Technology Applications: A Historical Perspective. Vrije Universiteit. Amsterdam (1993) (ang.).
  48. ↑ Walter J. Ong, Technologizace slova: mluvená a psaná řeč, vyd. české 1, Praga: Karolinum, 2006, s. 18, ISBN 80-246-1124-4, OCLC 85715882 (cz.).
  49. ↑ a b James Milroy, The ideology of the standard language, [w:] Carmen Llamas, Louise Mullany, Peter Stockwell (red.), The Routledge Companion to Sociolinguistics, Londyn: Routledge, 2007, s. 133–136, ISBN 0-203-44149-4, OCLC 76969042 (ang.).
  50. ↑ a b Kapović, Starčević i Sarić 2016 ↓, s. 45.
  51. ↑ a b Peter Trudgill, Glocalisation and the Ausbau sociolinguistics of modern Europe, [w:] Anna Duszak, Urszula Okulska, Speaking from the Margin: Global English from a European Perspective, Frankfurt: Peter Lang, 2004, s. 35–49 [zarchiwizowane z adresu 2018-09-29] (ang.).
  52. ↑ Словарь социолингвистических терминов, Moskwa: Российская академия наук. Институт языкознания. Российская академия лингвистических наук, 2006, s. 217 (ros.).
  53. ↑ Florian Coulmas, An Introduction to Multilingualism: Language in a Changing World, Oxford University Press, 2017, s. 48, ISBN 978-0-19-879110-2 (ang.).
  54. ↑ Halina Karaś, Regionalizm, [w:] Dialektologia polska [online], dialektologia.uw.edu.pl [dostęp 2018-11-17].
  55. ↑ Starčević, Kapović i Sarić 2019 ↓, s. 37.
  56. ↑ a b Sajavaara 2000 ↓, s. 81.
  57. ↑ a b c Karen Calteaux, Standard and non-standard African language varieties in the urban areas of South Africa: main report for the STANON Research Programme, HSRC Publishers, 1996, s. 36, ISBN 978-0-7969-1754-6 (ang.).
  58. ↑ Mirosław Pawlak, Jakub Bielak, New Perspectives in Language, Discourse and Translation Studies, Springer Science & Business Media, 2011, s. 207, ISBN 978-3-642-20083-0 (ang.).
  59. ↑ Danko Šipka, Exclusion Labels in Slavic Monolingual Dictionaries: Lexicographic Construal of Non-Standardness, „Colloquium: New Philologies”, 1 (1), 2016, s. 3–5, DOI: 10.23963/cnp.2016.1.1, ISSN 2520-3355 (ang.).
  60. ↑ a b Suzanne Romaine, Language in Society: An Introduction to Sociolinguistics, Oxford University Press, 1994, s. 85, ISBN 978-0-19-875133-5 (ang.).
  61. ↑ John Algeo, What Makes Good English Good?, [w:] L. Miller Cleary, M.D. Lin (red.), Linguistics for Teachers, Nowy Jork: McGraw, 1993, s. 473–482 (ang.).
  62. ↑ Juan Manuel Hernández Campoy, Juan Camilo Conde Silvestre, The Handbook of Historical Sociolinguistics, Chichester, West Sussex, UK: Wiley-Blackwell, 2012, s. 90, ISBN 978-1-118-25725-8, OCLC 777375415.
  63. ↑ a b c d Suzanne Romaine, Linguistic diversity and language standardization, [w:] Marlis Hellinger, Anne Pauwels (red.), Handbook of Language and Communication: Diversity and Change, Walter de Gruyter, 2008, s. 685, ISBN 978-3-11-019853-9 (ang.).
  64. ↑ Richard Hudson, Some issues on which linguists can agree, „Journal of Linguistics”, 17 (2), 1981, s. 333–343, DOI: 10.1017/S0022226700007052, ISSN 0022-2267 (ang.).
  65. ↑ Kapović, Starčević i Sarić 2016 ↓, s. 57.
  66. ↑ Stephen Pit Corder, Introducing applied linguistics, Penguin Education, 1973, s. 58 (ang.).
  67. ↑ International Journal of the Sociology of Language, Mouton, 2000, s. 8 (ang.).
  68. ↑ a b Sajavaara 2000 ↓, s. 82.
  69. ↑ a b Sajavaara 2000 ↓, s. 83.
  70. ↑ a b Ján Kačala, Jazykovopolitický kontext pojmu spisovný jazyk, „Kultúra slova”, 20 (3), 1986, s. 73 (słow.).
  71. ↑ Mark van Mol, Variation in Modern Standard Arabic in Radio News Broadcasts: A Synchronic Descriptive Investigation Into the Use of Complementary Particles, Peeters Publishers, 2003, s. 11, ISBN 978-90-429-1158-1 (ang.).
  72. ↑ Anđel Starčević, Govorimo hrvatski ili ’hrvatski’: standardni dijalekt i jezične ideologije u institucionalnom diskursu, „Suvremena lingvistika”, Uniwersytet w Zagrzebiu, 2016, s. 71 (chorw.).
  73. ↑ Starčević, Kapović i Sarić 2019 ↓, s. 21.
  74. ↑ Starčević, Kapović i Sarić 2019 ↓, s. 38.
  75. ↑ a b Standards, [w:] Raymond Williams, Keywords: A Vocabulary of Culture and Society, wyd. 2, Oxford UP, 1983, s. 296–299 (ang.).
  76. ↑ František Čermák, Preskriptivismus: variabilita versus stabilita, faktory a problémy, [w:] Hana Gladkova, Václav Cvrček (red.), Sociální aspekty spisovných jazyků slovanských, Praga: Wydział Filozoficzny UK, Euroslavica, s. 36–45 (cz.).
  77. ↑ a b c Ammon 2004 ↓, s. 275.
  78. ↑ Ammon 2004 ↓, s. 276.
  79. ↑ a b c Trudgill 2006 ↓, s. 119.
  80. ↑ Chambers i Trudgill 1998 ↓, s. 9.
  81. ↑ Annabelle Mooney, Betsy Evans, Language, Society and Power: An Introduction, Routledge, 2018, ISBN 978-0-429-82339-8 (ang.).
  82. ↑ Li Wei, The nature of linguistic norms, [w:] Madalena Cruz-Ferreira, Betsy Evans, Multilingual Norms, Peter Lang, 2010, s. 397–399, ISBN 978-3-631-59637-1 (ang.).
  83. ↑ Rajend Mesthrie, Standardisation and variation in South African English, 1994, s. 181–201 [dostęp 2018-10-06] (ang.).
  84. ↑ Natalie Schilling-Estes, Dialect variation, [w:] Ralph Fasold, Jeffrey Connor-Linton, An Introduction to Language and Linguistics, Cambridge University Press, 2006, s. 312–319, ISBN 978-0-521-84768-1 (ang.).
  85. ↑ Jacquetta Megarry, Stanley Nisbet, Eric Hoyle, World Yearbook of Education: Education of Minorities, Taylor & Francis, 2005, s. 42–45, ISBN 0-415-39297-7 (ang.).
  86. ↑ Ralph Fasold, The politics of language, [w:] Ralph Fasold, Jeffrey Connor-Linton, An Introduction to Language and Linguistics, Cambridge University Press, 2006, s. 371–400, ISBN 978-0-521-84768-1 (ang.).
  87. ↑ Sanja Orlandić, prikaz knjige „Jeziku je svejedno”, „Lingua Montenegrina”, god. XII/2, br. 24, Cetinje 2019 (serb.-chorw.).
  88. ↑ Peter Trudgill, Standard English: what it isn’t, [w:] T.Bex, R.J. Watts, Standard English: The Widening Debate, Londyn: Routledge, 1999, s. 117–128 (ang.).
  89. ↑ William McGregor, Linguistics: An Introduction, A&C Black, 2009, s. 160, ISBN 978-1-84706-367-0 (ang.).
  90. ↑ Michael G. Clyne, Pluricentric Languages: Differing Norms in Different Nations, Walter de Gruyter, 1992, s. 1–3, ISBN 3-11-012855-1 (ang.).
  91. ↑ La langue croate, serbe, bosniaque et monténégrine, [w:] Snježana Kordić, Au sud de l’Est, t. 3, Paryż: Non Lieu, 2007, s. 71–78, ISBN 978-2-35270-036-4, OCLC 182916790 (fr.).
  92. ↑ Heinz Kloss, Abstandsprachen und Ausbausprachen, [w:] Joachim Göschel, Norbert Nail, Gaston van der Elst, Zur Theorie des Dialekts: Aufsätze aus 100 Jahren Forschung, Wiesbaden: F. Steiner, 1976 (Zeitschrift fur Dialektologie and Linguistik, Beihefte, n.F., Heft 16), s. 310, 312, OCLC 2598722 (niem.).
  93. ↑ Dalibor Brozović, The Yugoslav Model of Language Planning: A Confrontation with Other Multilingual Models, [w:] Ranko Bugarski, Celia Hewkesworth, Language Planning in Yugoslavia, Columbus, Ohio: Slavica Publishers, 1992, s. 72–79, OCLC 26860931 (ang.).
  94. ↑ a b Zeinab Ibrahim, Sanaa A.M. Makhlouf, Linguistics in an Age of Globalization: Perspectives on Arabic Language and Teaching, American Univ in Cairo Press, 2008, s. 42, ISBN 978-977-416-149-0 (ang.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Add more text icon.svg
Icon of articles which need more text
Luther-Bible-frontispiece-1541.jpg
Lucas Cranach the Younger: Title woodcut for the 1541 of Martin Luther's German Bible
Real Academia Española, Madrid - view 2.JPG
Real Academia Española building, Madrid, Spain.