Język tajski

ภาษาไทย
Obszar	Tajlandia i inne
Liczba mówiących	ogółem 46–50 milionów; 20 milionów jako pierwszy język
Pismo/alfabet	tajskie
Klasyfikacja genetyczna
	Języki dajskie; Języki tajskie; Język tajski;
Status oficjalny
język urzędowy	Tajlandia
Organ regulujący	?↗
UNESCO	1 bezpieczny↗
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
Kod ISO 639-1↗	th
Kod ISO 639-2↗	tha
Kod ISO 639-3↗	tha
IETF	th
Glottolog	thai1261
Ethnologue	tha
GOST 7.75–97	таи 645
WALS	tha
SIL	THJ
	Występowanie
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Wikipedia w języku tajskim
	Słownik języka tajskiego; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

System samogłosek w języku tajskim

Schemat tonów w języku tajskim

Język tajski, syjamski – język z rodziny języków dajskich. Jest językiem urzędowym Tajlandii^[2]. Jako pierwszy język używany jest jedynie w centralnej części Tajlandii (wokół Bangkoku). Na północy, południu oraz w regionie północno-wschodnim mówi się odrębnymi językami tajskimi^[3]^[4]^[5].

System fonetyczny

System dźwiękowy (a także słowotwórstwo) języka tajskiego opiera się na sylabie o sformalizowanej budowie, składającej się z: nagłosu, śródgłosu, wygłosu (nie zawsze) i tonu. W nagłosie i wygłosie sylaby mogą znajdować się tylko spółgłoski (พยัญชนะ phayanchana), a w śródgłosie głoski z grupy sara (สระ), które to słowo tłumaczy się zazwyczaj jako „samogłoska”, choć do zakresu pojęcia „sara” należą także dyftongi (np. /ɯːa/), tryftongi oraz zbitka samogłosek ze spółgłoską /w/ – /iaw/ (/iaw/ i tryftongi, określane w literaturze anglojęzycznej jako „glide endings”, występują tylko w sylabach otwartych, czyli pozbawionych wygłosu). Tradycyjnie, do grupy „sara” zaliczano też zbitki: /am/, /ri/ i /rɯ/, które zachowały do dziś własne znaki pisma.

Głoski i ich zbitki występujące w nagłosie sylaby to: /g-/, /kh-/, /ng-/, /j-/, /ch-/, /s-/, /y-/, /d-/, /dt-/, /th-/, /n-/, /b-/, /bp-/, /ph-/, /f-/, /m-/, /r-/, /l-/, /w-/, /h-/, /kr/, /kl/, /kw/, /kʰr/, /kʰl/, /kʰw/, /pr/, /pl/, /pʰr/, /pʰl/, /tr/ oraz zwarcie krtaniowe, a w wygłosie: /-n/, /-ng/, or /-m/ (sylaby „żywe”), /-k/, /-p/, or /-t/ (sylaby „martwe”). Samogłoski tajskie to: /i ɯ u e ɤ o ɛ ɔ a/ oraz ich długie wersje (iloczas). Pozostałe dźwięki z grupy „sara” to: /aj/, /ia/, /aw/, /ua/, /ew/, /uj/, /ɯa/ (długie bądź krótkie), /ɛːw/, /ɤːj/, /ɔːj/, /o:j/, /iaw/, /uaj/, /ɯaj/ (wyłącznie długie), oraz wyłącznie krótkie /iw/.

Spółgłoski w nagłosie:

		Wargowe	Dziąsłowe	Podniebienne	Tylnojęzykowe	Krtaniowe
Nosowe		[m ] ม	[n ] ณ,น		[ŋ ] ง
Zwarte	bezdźwięczne	[p ] ป	[t ] ฏ,ต	[t ɕ ] จ	[k ] ก	[ʔ ] อ
	przydechowe	[p ʰ ] ผ,พ,ภ	[t ʰ ] ฐ,ฑ,ฒ,ถ,ท,ธ	[t ɕ ʰ ] ฉ,ช,ฌ	[k ʰ ] ข,ฃ,ค,ฅ,ฆ
	dźwięczne	[b ] บ	[d ] ฎ,ด
Szczelinowe		[f ] ฝ,ฟ	[s ] ซ,ศ,ษ,ส			[h ] ห,ฮ
Płynne		[w ] ว	[l ] ล,ฬ	[j ] ญ,ย
Drżące			[r ] ร

Tony

Tonów w języku tajskim jest pięć – trzy rejestrowe (niski, pośredni, wysoki) i dwa konturowe (opadający i rosnący)^[2]. Tony są elementem alfabetu języka tajskiego, posiadają funkcję dystynktywną. Przykład sylab o identycznych głoskach, ale różnych tonach i znaczeniach:

Ton tajski	Zapis	Wymowa	Znaczenie
Pośredni สามัญ	นา	/n āː/	pole ryżowe
Niski เอก	หน่า	/n àː/	(popularny pseudonim)
Opadający โท	หน้า	/n âː/	twarz
Wysoki ตรี	น้า	/n áː/	młodsze rodzeństwo matki
Rosnący จัตวา	หนา	/n ǎː/	gruby, gęsty

Nie jest przyjęta za standard żadna transkrypcja ani transliteracja pisma tajskiego na alfabet łaciński. Najczęściej używa się (także w niniejszym artykule) Royal Thai General System of Transcription (RTGS), który jest jednak systemem przybliżonym (stworzonym na użytek znaków informacyjnych dla turystów), gdyż nie odtwarza tonów i iloczasu.

Morfologia i składnia

Jest to język typu SVO (subject-verb-object), czyli o szyku zdania zbliżonym do języków europejskich. Wyrazy są nieodmienne, z tego względu pozycja wyrazu w zdaniu określa relacje znaczeniowe (język izolujący).

Pismo tajskie

Pismo tajskie jest alfabetem sylabicznym, spokrewnionym z alfabetami indyjskimi. Składa się z 44 liter podstawowych spółgłoskowych oraz 14 niesamodzielnych znaków służących do zaznaczania samogłosek (do zapisu niektórych dźwięków „sara” używa się też znaków spółgłoskowych). W piśmie tajskim nie rozróżnia się wielkich i małych liter. Między wyrazami brak odstępów (z bardzo nielicznymi wyjątkami). Odstępem oddziela się zdania. Sylaby pisze się od lewej do prawej, ale kolejność stawiania liter w ramach sylaby określają odrębne zasady ortografii.

Spółgłoski można podzielić na trzy klasy tonalne: niskie, średnie i wysokie:

Niskie: ค, ฅ, ฆ, ง, ช, ซ, ฌ, ญ, ฑ, ฒ, ณ, ท, ธ, น, พ, ฟ, ภ, ม, ย, ร, ล, ว, ฬ, ฮ
Średnie: ก, จ, ฎ, ฏ, ด, ต, บ, ป, อ
Wysokie: ข, ฃ, ฉ, ฐ, ถ, ผ, ฝ, ศ, ษ, ส, ห

Znajomość klasy spółgłoski, typu sylaby („żywa” lub „martwa”) oraz długości samogłoski w sylabie pozwala określić, jaki ton ma być użyty przy wypowiadaniu sylaby. Dodatkowo ton może być modyfikowany odpowiednim markerem.

Zobacz też

język północnotajski
język południowotajski

Przypisy

↑ Ethnologue report for language code: tha.
↑ ^a ^b Thai language, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2017-06-04] (ang.).
↑ Ethnologue report for language code: tts.
↑ Kam-Tai, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], Dallas: SIL International [dostęp 2022-08-29] (ang.).
↑ Ethnologue report for language code: nod.

Linki zewnętrzne

[1] Ethnologue report for language code: tha.

[Encyclopaedia_Britannica-2] Thai language, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2017-06-04] (ang.).

[3] Ethnologue report for language code: tts.

[4] Kam-Tai, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], Dallas: SIL International [dostęp 2022-08-29] (ang.).

[5] Ethnologue report for language code: nod.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne