Język ternate

bahasa Ternate
Obszar

Moluki Północne (Indonezja)

Liczba mówiących

42 tys. (język ojczysty, 1981),
20 tys. (jako drugi język, 1981)[1][2]

Pismo/alfabet

łacińskie (dawniej arabskie – jawi[3])

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Ethnologue6b zagrożony↗
Kody języka
Kod ISO 639-3↗tft
IETFtft
Glottologtern1247
Ethnologuetft
BPS0791 4
WALStrt
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język ternate (indonez. bahasa Ternate)[a] – język zachodniopapuaski używany w północnej części Moluków w Indonezji, na północ od obszaru języka tidore[4]. Jest to główny język grupy etnicznej Ternate[5]. Wraz z pozostałymi językami północnohalmaherskimi (peryferyjna grupa języków papuaskich) tworzy enklawę w obszarze zdominowanym przez rodzinę języków austronezyjskich[6].

Jest rozpowszechniony w indonezyjskiej prowincji Moluki Północne, zwłaszcza na wyspach Ternate, Hiri, w grupie wysp Bacan[1], a także w niektórych zakątkach zachodniej Halmahery (m.in. miejscowości i regiony: Susupu, Jailolo, Ibu, Sidangoli)[7]. Według publikacji Ethnologue posługuje się nim 42 tys. ludzi, dla których jest językiem ojczystym, a przynajmniej 20 tys. osób zna go jako dodatkowy język[2].

Historycznie był głównym językiem Sułtanatu Ternate, regionalnej potęgi politycznej. Pełnił funkcję lingua franca północnych Moluków. Współcześnie zastępują go w tej roli niespokrewnione języki i dialekty (o pochodzeniu austronezyjskim): malajski wyspy Ternate i indonezyjski[8][9]. Uważa się, że jest zagrożony wymarciem[1], wśród młodszego pokolenia zanika jego znajomość na skutek daleko posuniętego wpływu powyższych języków[10].

Na tle języków północnohalmaherskich wyróżnia się silnymi wpływami austronezyjskimi w zakresie gramatyki, wynikającymi z wielowiekowego kontaktu językowego[11]. Z punktu widzenia typologii przypomina język malajski (szyk zdania SVO – podmiot orzeczenie dopełnienie, uproszczona fleksja)[12]. Wskutek oddziaływania z jego strony odmiana czasownika uległa uproszczeniu[13]. Formy czasowników w języku ternate nie wyrażają dopełnienia, ale nadal informują o podmiocie. Zachował się charakterystyczny dla tej rodziny szyk konstrukcji dzierżawczych (określnik dzierżawczy zajmuje miejsce przed rzeczownikiem określanym)[14]. Występuje system klas rzeczowników[15].

C.L. Voorhoeve (1988) sklasyfikował ternate i tidore jako dialekty jednego języka ternate-tidore[16]. W innej pracy (1994) wyróżnił „język ternate” z dialektami ternate i tidore[17]. Dość podobnie postąpili autorzy publikacji Peta Bahasa, zaliczając tidore do dialektów języka ternate[18].

Sytuacja językowa

Piśmiennictwo w języku ternate zostało zapoczątkowane w XV wieku (lub wcześniej). O ile historycznie wykształcił tradycję literacką na bazie pisma arabskiego (wraz z nadejściem islamu)[19][20], to współcześnie do jego zapisywania stosuje się alfabet łaciński (w ortografii indonezyjskiej)[21]. Języki ternate i tidore jako jedyne nieaustronezyjskie języki regionu (tzw. języki papuaskie) posiadały formą pisaną przed przybyciem Europejczyków[19][22]. Pozostałe języki północnohalmaherskie wypracowały piśmiennictwo dopiero po nadejściu misjonarzy chrześcijańskich, którzy poświęcili się ich badaniom i tłumaczeniu Biblii[23]. Ponadto z Sułtanatu Ternate pochodzą wczesne zabytki piśmiennictwa malajskiego, w postaci listów zaadresowanych do króla Portugalii[24]. Pod względem stylu i gramatyki teksty te wyróżniają się tym, że zawierają pewne naleciałości z języka ternate, co świadczy o niedoskonałej znajomości malajskiego wśród piszących[25].

Język ternate wpłynął na leksykę kontaktowych odmian języka malajskiego i innych języków wschodniej Indonezji. Liczne pożyczki z tego języka występują nie tylko w miejscowym wariancie malajskiego, ale również w malajskim papuaskim (używanym w zachodniej części Nowej Gwinei) i malajskim miasta Manado[26]. Jako język Sułtanatu Ternate rzutował na słownictwo pozostałych języków rodziny, zwłaszcza języka sahu[23][27]. W dużej mierze ukształtował warstwę słów alus (rejestr wysoki) w austronezyjskim języku taba[28]. Wpływy języka ternate znalazły się również w językach północnego i centralnego Sulawesi[7] oraz okolic (np. w języku sangir, używanym na wyspach Sangihe[29]). Prefiks maku-, formujący czasowniki zwrotne (recyprokalne), przedostał się do prawie wszystkich odmian malajskiego we wschodniej Indonezji (w postaci baku-), a także do niektórych odmian zachodnich[30]. Jest uważany za prawdopodobny substrat, który miał udział w rozwoju jednej z odmian języka chavacano (ternateño) na Filipinach. W ternateño zachowało się jednak bardzo niewiele śladów języka ternate[31][32].

Przez grupę etniczną Tobelo jest wykorzystywany jako język rytualny, w szczególności w tradycyjnych pieśniach, magicznych formułach i podczas konsultacji małżeńskich. Jego wpływ widoczny jest także w imionach, toponimach, nazwach roślin i zwierząt oraz w nazwach związanych z techniką[33]. Podobną rolę spełnia u społeczności Sahu[34].

Język ternate jest blisko spokrewniony z sąsiednim językiem tidore i niektórzy autorzy grupują obydwa etnolekty jako dialekty jednego języka, choć nie odpowiada to uwarunkowaniom etniczno-politycznym[6][35]. Według analizy leksykostatystycznej, którą przeprowadził C.L. Voorhoeve, 80% podstawowego słownictwa tych języków stanowią formy pokrewne, a obie grupy ludności rozumieją się między sobą[16]. Rozgraniczenie języków ternate i tidore wynika, jak sugeruje John Bowden, z uwarunkowań socjopolitycznych, takich jak istnienie odrębnych sułtanatów Ternate i Tidore[35][36]. Zróżnicowanie wewnętrzne samego języka ternate (gwarowe i pokoleniowe) nie zostało bliżej zbadane, lecz odnotowano pewne różnice w zakresie cech dźwiękowych i form dzierżawczych[37].

Wyspa Ternate uległa modernizacji jako pierwsza w archipelagu Moluków, a wśród grupy etnicznej Ternate bardzo wcześnie zakorzenił się język malajski. Świadectwa historyczne sugerują, że malajski był znany za czasów Magellana (czyli na długo przed powstaniem państwowości indonezyjskiej)[38]. Został wprowadzony w wyniku kontaktów handlowych, zyskując na znaczeniu jako środek komunikacji międzyetnicznej (lingua franca)[39]. Ze względu na wielojęzyczność ludności w języku ternate zaznaczyły się wpływy malajsko-indonezyjskie, które często sięgają podstawowej warstwy słownikowej (dotyczą również liczebników czy dni tygodnia)[40]. Pożyczki malajskie występowały już w XVII wieku[41][42]. Znaczące są też zmiany gramatyczne pod wpływem malajskiego i innych języków, jak np. zanik wysoce syntetycznej morfologii czasownika[12][13]. Dodatkowo na wyspie Ternate wykształcił się bliżej nieokreślony język mieszany, który łączy rodzime słownictwo z morfosyntaktyką malajską[43]. Jest używany w pewnych sytuacjach społecznych (np. tradycyjnych obrzędach) przez młodsze osoby, które w dzieciństwie w ogóle nie przyswoiły języka ternate[44].

Niegdyś język ternate funkcjonował jako regionalna lingua franca, obok malajskiego. Był rozumiany przez grupy ludności, które znajdowały się pod wpływem Sułtanatu Ternate, a niektóre z nich przejęły go w związku z konwersją na islam[9][45]. Na przełomie XIX i XX w. przyczynił się do zaniku etnolektu ibu, jednego z języków Halmahery[34]. Pod koniec lat 50. XX w. wciąż służył jako główny język miasta Ternate, z wyłączeniem społeczności migranckich[7]. Wraz ze zmianami w demografii doszło jednak do redukcji przekazu międzypokoleniowego i obniżenia znaczenia tego języka. Miasto Ternate, jako ośrodek handlu i edukacji, przyciągnęło bowiem migrantów z różnych zakątków kraju i środowisk językowych, a co za tym idzie – wzrosła rola malajskiego, który zdominował wszelkie sfery życia[46]. Autochtoniczny język ternate został zepchnięty do roli języka ustnego, o niskiej randze społecznej[6][47]. Nie wywiera już silnego nacisku na inne języki północnych Moluków[48]. Przestał występować w mediach masowych (radiu i telewizji), a jego obecność w nieformalnej komunikacji pisanej (w tym internetowej) jest ograniczona[49]. Choć pozostaje w użyciu na terenach wiejskich, to ludność miasta Ternate komunikuje się przede wszystkim w lokalnym malajskim[5] (który wykazuje znaczne wpływy rodzimego języka[50] i bywa opisywany jako język kreolski[51]). W południowej części wyspy przeważa ludność napływowa, która na co dzień nie używa języka ternate[52]. W edukacji szkolnej wykorzystywany jest narodowy język indonezyjski[6][53].

Literatura lingwistyczna

Język ternate nie został dobrze udokumentowany[54]. Istnieje jednak kilka opisów jego gramatyki i słownictwa:

  • (1917) Kitab arti logat Ternate; Woordenlijst van het Ternatesch (met Maleisch-Nederlandsche verklaringen)[55]
  • (1983) Struktur bahasa Ternate[56]
  • (1991) The Ternate Language[57]
  • (1994) Struktur bahasa Ternate[58]
  • (2001) A Descriptive Study of the Language of Ternate, the Northern Moluccas, Indonesia[59]
  • (2009) Kamus Ternate-Indonesia[60]

Spis słów zawiera także publikacja:

  • (1890) Bijdragen tot de kennis der residentie Ternate[61]

Zebrano pewne teksty w języku ternate:

  • (1930) Ternate’sche teksten[62]

System dźwiękowy

Podano za Hayami-Allen 2001 ↓, s. 23–27.

Spółgłoski
Fonemy spółgłoskowe języka ternate
wargowedziąsłowepodniebienno-
dziąsłowe		podniebiennemiękko-
podniebienne		krtaniowe
nosowemnɲŋ
zwarte
zwarto-szczelinowe		bezdźwięcznepttʃk
dźwięcznebddʒɡ
szczelinowebezdźwięcznefs
dźwięczne
aproksymantycentralnewjh
bocznel
uderzenioweɾ
Samogłoski
Fonemy samogłoskowe języka ternate
przedniecentralnetylne
przymknięteiu
średnieeo
otwartea

System zaimków

Podano za Hayami-Allen 2001 ↓, s. 218.

niezależnedzierżawczeklityki
1. os. lp.ngoriri-to-
2. os. lp.nganani-no-
3. os. lp. m.unai-o-
3. os. lp. ż.minami-mo-
3. os. lp. n.enama-i-
1. os. lmn. (inclusivus)ngonena-, nga-fo-
1. os. lmn. (exclusivus)ngommi-mi-
2. os. lmn.ngonna-ni-
3. os. lmn. (ludzie)anana-, nga-i-
3. os. lmn. (rzeczy, zwierzęta)enama-i-

Formy ngana i ngoni (starsza forma ngon) zostały zapożyczone przez język malajski Moluków Północnych. W języku ternate funkcjonują także formy wyrażające szacunek do odbiorcy: fangare (1. os. lp. m.), fajaru (1. os. lp. ż.), ngon (2. os. lp.)[63]. Formy fangare i fajaru można łączyć z zaimkiem ngom. Zaimek ana występuje również jako forma liczby pojedynczej: grzecznościowa lub neutralna pod względem płci[64].

Przykładowe zdania z wykorzystaniem powyższych zaimków osobowych[65]:

Kitab ne fangare tohaka se mina – „Dałem jej tę książkę”,
Kitab ne fajaru tohaka se mina – „Dałam jej tę książkę”,
Kitab ne ngana nohaka se mina – „Dałeś(-aś) jej tę książkę”.

W zdaniu zaimek można pominąć[65]:

Kitab ne tohaka se mina – „Dałem(-am) jej tę książkę”,
Kitab ne nohaka se mina – „Dałeś(-aś) jej tę książkę”.

Możliwe są także konstrukcje, w których czasownik występuje w formie podstawowej[66]:

Fangare waro ua – „Nie wiem” (forma męska),
Fangare lefo raima – „Już napisałem”.

Porównanie leksykalne

Porównanie podstawowego słownictwa w językach północnohalmaherskich (Rahman 2018 ↓, s. 123):

polskiindonezyjskiternatelolodagalelatobelo
królrajakolanokolanokolanokolano
noshidungngunngunungungunungunungu
włosyrambuthutuutuhutuutu
jeśćmakanohoojomoodoodomo
umrzećmatisonesonengesonehonenge
uchotelingangaungaukungaungauku
pięćlimaromtohamotoamotohamotoa
człowiekmanusiamancianyawanyawanyawa
dużybesarlamolamolamoiyamoko
piesanjingkasokasokasokaho
dziewięćsembilansiosiosiohio

Porównanie leksykalne języka ternate i języka tidore (Hayami-Allen 2001 ↓, s. 217, 221):

polskiternatetidore
tynganangona
onianaona
wnętrzedahadoya
okolakolao
dwaromdidimalofo
przyjacieldagimoidagilom
jajkoborogosi
pytaćginadoyam

Uwagi

  1. ↑ Czasami określany jako bahasa Ternate asli – „prawdziwy język ternate”. Nazwa „język ternate” (bahasa Ternate) odnosi się również do odmiany języka malajskiego (względnie języka kreolskiego) (Litamahuputty 2012 ↓, s. 3, Velupillai 2015 ↓, s. 236).

Przypisy

  1. ↑ a b c Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Ternate, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 21, Dallas: SIL International, 2018 [dostęp 2018-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-18] (ang.).
  2. ↑ a b Barbara F. Grimes, Richard Saunders Pittman, Joseph Evans Grimes: Ethnologue: Languages of the World. Wyd. 13. Dallas, Texas: Summer Institute of Linguistics, 1996, s. 647. ISBN 978-1-55671-026-1. OCLC 36787271. (ang.).
  3. ↑ Oman Fathurahman: Filologi Indonesia: Teori dan Metode. Jakarta: Prenada Media, 2015, s. 128. ISBN 978-623-218-153-3. OCLC 1001307264. [dostęp 2022-09-07]. (indonez.).
  4. ↑ Christopher J. Moseley, Ronald E. Asher: Atlas of the world’s languages. Wyd. 2. London: Routledge, 2007, s. 147. ISBN 978-0-415-31074-1. OCLC 163566751. [dostęp 2022-09-18]. (ang.).
  5. ↑ a b Betty Litamahuputty, Description of Ternate Malay, Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, 2007 [zarchiwizowane z adresu 2007-06-10] (ang.).
  6. ↑ a b c d Ch. F. van Fraassen: Ternatan/Tidorese. [w:] Encyclopedia of World Cultures [on-line]. Encyclopedia.com. [dostęp 2018-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-19)]. (ang.).
  7. ↑ a b c Watuseke 1991 ↓, s. 224.
  8. ↑ Ahmad i in. 2016 ↓.
  9. ↑ a b Adelaar 1996 ↓, s. 707.
  10. ↑ Maricar i Duwila 2017 ↓.
  11. ↑ Peter Bellwood: The Northern Spice Islands in prehistory, from 40,000 years ago to the recent past. W: Peter Bellwood (red.): The Spice Islands in Prehistory: Archaeology in the Northern Moluccas, Indonesia. Canberra: ANU Press, 2019, s. 211–221, seria: Terra Australis 50. DOI: 10.22459/TA50.2019.13. ISBN 978-1-76046-291-8. OCLC 1107600632. (ang.).
  12. ↑ a b Hayami-Allen 2001 ↓, s. iv.
  13. ↑ a b Taylor 1988 ↓, s. 430. (As a result of Malay influence, Ternatese and Tidorese have lost the complex verb conjugations of the highly synthetic mainland North Halmaheran languages, including Tobelo.)
  14. ↑ Voorhoeve 1994 ↓, s. 655–659.
  15. ↑ Watuseke 1991 ↓, s. 241.
  16. ↑ a b Voorhoeve 1988 ↓, s. 183.
  17. ↑ Voorhoeve 1994 ↓, s. 651.
  18. ↑ Bahasa Ternate. [w:] Peta Bahasa [on-line]. Badan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa, Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-19)]. (indonez.).
  19. ↑ a b Taylor 1988 ↓, s. 430. By at least the late 15th century, these West Papuan languages, Ternatese and Tidorese, were being written with a modified Arabic-based script, which was already fully developed when the Portuguese reached Ternate in 1512. (These were thus the only indigenously written Papuan languages at the time of European contact.)
  20. ↑ Clercq 1890 ↓, s. 193.
  21. ↑ Hayami-Allen 2001 ↓, s. 7.
  22. ↑ Warnk 2010 ↓, s. 112.
  23. ↑ a b Andrew Dalby: Dictionary of Languages: The definitive reference to more than 400 languages. London: A & C Black, 2004, s. 620. ISBN 978-1-4081-0214-5. OCLC 842286334. [dostęp 2022-09-27]. (ang.).
  24. ↑ James N. Sneddon: The Indonesian Language: Its History and Role in Modern Society. Sydney, NSW: UNSW Press, 2003, s. 62. ISBN 978-0-86840-598-8. OCLC 54106302. (ang.).
  25. ↑ Rafferty 1984 ↓, s. 253.
  26. ↑ Robert B. Allen, Rika Hayami-Allen: Orientation in the Spice Islands. W: Marlys Macken (red.): Papers from the Tenth Annual Meeting of the Southeast Asian Linguistics Society, 2000. Tempe, Arizona: Arizona State University, Program for Southeast Asian Studies, Monograph Series Press, 2002, s. 21–24. ISBN 978-1-881044-29-1. OCLC 50506465. (ang.).
  27. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 623–624.
  28. ↑ John Bowden: Taba. W: K. Alexander Adelaar, Nikolaus P. Himmelmann: The Austronesian languages of Asia and Madagascar. London: Routledge, 2005, s. 769–792. DOI: 10.4324/9780203821121. ISBN 0-7007-1286-0. OCLC 53814161. (ang.).
  29. ↑ Michaił Anatoljewicz Czlenow: Sangircy. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 468. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. (ros.).
  30. ↑ Scott H. Paauw, The Malay contact varieties of eastern Indonesia: A typological comparison, The State University of New York at Buffalo, 2009, s. 237–238, 244, OCLC 6002898562 [dostęp 2021-08-08] (ang.).
  31. ↑ Eeva Sippola: Ternate Chabacano. W: Susanne Maria Michaelis, Philippe Maurer, Martin Haspelmath, Magnus Huber (red.): The survey of pidgin and creole languages. T. 2. Oxford: Oxford University Press, 2013, s. 143–148. ISBN 978-0-19-969141-8. OCLC 813856192. (ang.).
  32. ↑ Velupillai 2015 ↓, s. 236.
  33. ↑ Paul Michael Taylor: The Folk Biology of the Tobelo People: A Study in Folk Classification. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press, 1990, s. 14, seria: Smithsonian Contributions to Anthropology 34. DOI: 10.5479/si.00810223.34.1. ISBN 978-0-8357-4325-9. OCLC 490529608. [dostęp 2022-08-07]. (ang.).
  34. ↑ a b Leontine E. Visser, Clemens L. Voorhoeve: Sahu-Indonesian-English dictionary and Sahu grammar sketch. Dordrecht: Foris Publications, 1987, s. 3–11, seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 126. DOI: 10.1163/9789004487574. ISBN 90-6765-222-9. OCLC 17209362. (ang.).
  35. ↑ a b John Bowden, Emic and etic classifications of languages in the North Maluku region, Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology [zarchiwizowane z adresu 2019-10-20] (ang.).
  36. ↑ Bowden 2005 ↓, s. 139.
  37. ↑ Hayami-Allen 2001 ↓, s. 221–226.
  38. ↑ Yoshida 1980 ↓, s. 46.
  39. ↑ Apituley i in. 1983 ↓, s. 1.
  40. ↑ Hayami-Allen 2001 ↓, s. 226–228.
  41. ↑ Voorhoeve 1994 ↓, s. 669.
  42. ↑ Hayami-Allen 2001 ↓, s. 226–227.
  43. ↑ Bart Jacobs: Origins of a Creole: The History of Papiamentu and Its African Ties. Boston–Berlin: Walter de Gruyter, 2012, s. 334, seria: Language Contact and Bilingualism 3. DOI: 10.1515/9781614511076. ISBN 978-1-61451-107-6. OCLC 808342279. (ang.).
  44. ↑ Sarah Thomason: Language Contact. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2001, s. 213–214. ISBN 0-7486-0719-6. OCLC 47041712. (ang.).
  45. ↑ Voorhoeve 1988 ↓, s. 183–184.
  46. ↑ Ahmad i in. 2016 ↓, s. 466–467.
  47. ↑ Ahmad i in. 2016 ↓, s. 472.
  48. ↑ Maricar i Duwila 2017 ↓, s. 137.
  49. ↑ Maricar i Duwila 2017 ↓, s. 145.
  50. ↑ Noerwidi 2019 ↓, s. 196.
  51. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), North Moluccan Malay, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-08-14] (ang.).
  52. ↑ Kiem 1993 ↓, s. 122–123.
  53. ↑ Hayami-Allen 2001 ↓, s. 227.
  54. ↑ Ahmad i in. 2016 ↓, s. 467.
  55. ↑ J. Fortgens, Kitab arti logat Ternate; Woordenlijst van het Ternatesch (met Maleisch-Nederlandsche verklaringen), Semarang: G.C.T van Dorp & Co., 1917, OCLC 1308804807 (malajski • niderl.).
  56. ↑ Apituley i in. 1983 ↓.
  57. ↑ Watuseke 1991 ↓.
  58. ↑ Jusuf Abdulrahman, Carolus Djawa, Ahmad Kabir, Rainnanur Latif, Udin Saubas, Abdul Hamid Hasan: Struktur bahasa Ternate. Ternate: Lembaga Kebudayaan Moloku Kie Raha / Universitas Khairun, 1994. (indonez.).
  59. ↑ Hayami-Allen 2001 ↓.
  60. ↑ Rusli Andi Atjo: Kamus Ternate-Indonesia. Jakarta: Cikoro Add, 2009. ISBN 978-979-99071-5-8. OCLC 646721130. (indonez.).
  61. ↑ Clercq 1890 ↓.
  62. ↑ J. Fortgens. Ternate’sche teksten. „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”. 86, s. 216–301, 1930. DOI: 10.1163/22134379-90001470. ISSN 0006-2294. OCLC 27986763. (niderl.). 
  63. ↑ Hayami-Allen 2001 ↓, s. 43, 44.
  64. ↑ Hayami-Allen 2001 ↓, s. 45.
  65. ↑ a b Watuseke 1991 ↓, s. 235.
  66. ↑ Watuseke 1991 ↓, s. 240.

Bibliografia

  • Rika Hayami-Allen, A Descriptive Study of the Language of Ternate, the Northern Moluccas, Indonesia, University of Pittsburgh, 2001, OCLC 903635866 (ang.).
  • F.S. Watuseke, The Ternate Language, [w:] Tom Dutton (red.), Papers in Papuan Linguistics No. 1, tłum. z jęz. indonez., Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1991 (Pacific Linguistics A-73), s. 223–244, DOI: 10.15144/PL-A73.223, ISBN 0-85883-393-X, OCLC 24406501 [dostęp 2022-09-20] (ang.).
  • Bathseba Helena Johanna Litamahuputty, Ternate Malay: Grammar and Texts, Utrecht: LOT, 2012 (LOT Dissertation Series 306), ISBN 978-94-6093-088-1, OCLC 1113499129 [dostęp 2022-09-12] (ang.).
  • Viveka Velupillai, Pidgins, Creoles and Mixed Languages: An Introduction, Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 2015 (Creole Language Library 48), DOI: 10.1075/cll.48, ISBN 978-90-272-6884-6, OCLC 900333013 [dostęp 2022-07-16] (ang.).
  • Paul Michael Taylor, From mantra to mataráa: Opacity and Transparency in the Language of Tobelo Magic and Medicine (Halmahera Island, Indonesia), „Social Science & Medicine”, 27 (5), 1988, s. 425–436, DOI: 10.1016/0277-9536(88)90365-6, ISSN 0277-9536/88, OCLC 115847538 (ang.).
  • Shuji Yoshida, Folk Orientation in Halmahera with Special Reference to Insular Southeast Asia, „Senri Ethnological Studies”, 7, 1980, s. 19–88, DOI: 10.15021/00003412, ISSN 1340-6787 [dostęp 2022-10-19] [zarchiwizowane z adresu 2022-10-19] (ang.).
  • Gary Holton, Marian Klamer, The Papuan languages of East Nusantara and the Bird’s Head, [w:] Bill Palmer (red.), The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide, Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2018 (The World of Linguistics 4), s. 569–640, DOI: 10.1515/9783110295252-005, ISBN 978-3-11-029525-2, OCLC 1041880153 (ang.).
  • Ellen Rafferty, Languages of the Chinese of Java—An Historical Review, „The Journal of Asian Studies”, 43 (2), 1984, s. 247–272, DOI: 10.2307/2055313, ISSN 1752-0401, OCLC 6015449359, JSTOR: 2055313 [dostęp 2022-11-26] (ang.).
  • Holger Warnk, The coming of Islam and Moluccan-Malay culture to New Guinea c.1500–1920, „Indonesia and the Malay World”, 38 (110), 2010, s. 109–134, DOI: 10.1080/13639811003665454, ISSN 1363-9811, OCLC 4839504188 (ang.).
  • K. Alexander Adelaar, Contact languages in Indonesia and Malaysia other than Malay, [w:] Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts, wyd. e-book (2011), Berlin–New York: Mouton de Gruyter, 1996 (Trends in Linguistics: Documentation 13), s. 695–711, DOI: 10.1515/9783110819724.2.695, ISBN 978-3-11-081972-4, OCLC 1013949454 (ang.).
  • Farida Maricar, Ety Duwila, Vitalitas bahasa Ternate di Pulau Ternate, „Jurnal Etnohistori: Jurnal Ilmiah Kebudayaan dan Kesejarahan”, 4 (2), 2017, s. 136–151 [dostęp 2020-06-02] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-03] (indonez.).
  • Mahdi Ahmad i inni, Pemertahanan bahasa Ternate pada masyarakat multilingual, „International Seminar Prasasti III: Current Research in Linguistics”, 2016, s. 466–473, DOI: 10.20961/pras.v0i0.1574 (indonez.).
  • C. Apituley i inni, Struktur bahasa Ternate, Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1983, OCLC 1027431538 [dostęp 2022-08-16] (indonez.).
  • Frederik Sigismund Alexander de Clercq, Bijdragen tot de kennis der residentie Ternate, Leiden: E.J. Brill, 1890, OCLC 8628354 (niderl.).
  • Clemens L. Voorhoeve, The languages of the North Halmaheran stock, [w:] Papers in New Guinea linguistics. No. 26, Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1988 (Pacific Linguistics A-76), s. 181–209, DOI: 10.15144/PL-A76.181, ISBN 0-85883-370-0, OCLC 220535054 [dostęp 2022-08-08] (ang.).
  • Clemens L. Voorhoeve, Contact-induced change in the non-Austronesian languages in the north Moluccas, Indonesia, [w:] Tom Dutton, Darrell T. Tryon (red.), Language Contact and Change in the Austronesian World, wyd. reprint 2010, Berlin–New York: Mouton de Gruyter, 1994 (Trends in Linguistics: Studies and Monographs 77), s. 649–674, DOI: 10.1515/9783110883091.649, ISBN 978-3-11-088309-1, OCLC 853258768 (ang.).
  • John Bowden, Language Contact and Metatypic Restructuring in the Directional System of North Maluku Malay, „Concentric: Studies in Linguistics”, 31 (2), 2005, s. 133–158, DOI: 10.6241/concentric.ling.200512_31(2).0006, OCLC 1291812763 (ang.).
  • Sofwan Noerwidi, Proses migrasi-kolonisasi manusia pada masa prasejarah di Maluku Utara, [w:] Harry Widianto (red.), Jejak Austronesia Di Indonesia, Yogyakarta: UGM Press, 2019, s. 194–223, ISBN 978-602-386-158-3, OCLC 974014027 (indonez.).
  • Abd. Rahman, Unveiling Loloda Historiography on the West Coast of Halmahera Through an Approach to the Non-Austronesian Local Languages of the Twentieth Century, [w:] Mohd Rohaizat i inni red., Selected topics on archaeology, history and culture in the Malay world, Singapore: Springer, 2018, s. 117–129, DOI: 10.1007/978-981-10-5669-7_9, ISBN 978-981-10-5669-7, OCLC 1028552382 (ang.).
  • Christian Kiem, Re-lslamization among Muslim Youth in Ternate Town, Eastern Indonesia, „Sojourn: Journal of Social Issues in Southeast Asia”, 8 (1), luty 1993, s. 92–127, ISSN 0217-9520, OCLC 6015360249, JSTOR: 41035729 (ang.).

Linki zewnętrzne

Języki zachodniopapuaskie
Języki zachodniej Ptasiej Głowy
  • kalabra
  • kuwani
  • moi
  • moraid
  • seget
  • tehit
Języki północnohalmaherskie
Języki sahu
(język sahu)
  • gamkonora
  • kao
  • sahu
  • waioli
  • ibu
  • tiana?
Języki galela-loloda
(język północno-
wschodniohalmaherski)
  • galela
  • loloda
  • modole
  • pagu (kao?)
  • tabaru
  • tobelo
Języki ternate-tidore
(język ternate-tidore)
Inne
Języki yawa (yapen)
(rozszerzona rodzina języków zachodniopapuaskich)
  • saweru
  • yawa
Języki wschodniej Ptasiej Głowy i sentani
(rozszerzona rodzina języków zachodniopapuaskich)
Języki wschodniej Ptasiej Głowy
  • meyah-moskona
  • sougb
Języki sentani i demta
  • demta
  • sentani
  • nafri
  • tabla
Inne
  • burmeso
Inne
(nieustalona przynależność)
  • abun
  • maybrat
  • hatam-mansim
  • mpur
  • tause

Media użyte na tej stronie

Incubator-notext.svg
Autor: NielsF, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wikimedia Incubator logo.