Języki Papui Zachodniej

Mapa języków Papui Zachodniej
Papua Zachodnia na mapie Indonezji

Języki Papui Zachodniej – silnie zróżnicowane języki używane w regionie Papui Zachodniej, tj. w zachodniej (indonezyjskiej) części Nowej Gwinei oraz na pobliskich mniejszych wyspach[1]. Szacuje się, że w tym regionie geopolitycznym występuje ponad 270 języków[2]. Wiele z nich nie zostało dobrze poznanych przez lingwistów[3]. Pod względem językowym zachodnia Nowa Gwinea jest w znacznej mierze odrębna od pozostałych regionów Indonezji[4].

Języki Papui Zachodniej rozpatruje się w ramach dwóch grup: austronezyjskiej i papuaskiej (nieaustronezyjskiej)[5]. Języki austronezyjskie tworzą wielką rodzinę językową, obejmującą swoim zasięgiem ogromny obszar Oceanii i Azji Południowo-Wschodniej[6]. W rejonie Nowej Gwinei występują przede wszystkim wzdłuż wybrzeży tej wyspy[7], a także na pobliskich mniejszych wyspach (m.in. Biak, Yapen, archipelag Raja Ampat)[8]. Miejscowe języki austronezyjskie w przeważającej mierze należą do gałęzi halmahersko-zachodniowonowogwinejskiej bądź oceanicznej (na wschód od Zatoki Cenderawasih)[9].

Pod pojęcie „języków papuaskich” (nieaustronezyjskich) podkłada się te języki lokalne, których nie zaliczono do rodziny austronezyjskiej[10]. W Papui Zachodniej stanowią dużą grupę, a swoim zasięgiem obejmują także inne zakątki wschodniej Indonezji (wyspa Halmahera w archipelagu Moluków oraz wyspy Timor, Alor i Pantar w grupie Małych Wysp Sundajskich)[5]. Ich podgrupy są liczne i silnie zróżnicowane; wśród języków papuaskich zachodniej Nowej Gwinei wyróżnia się m.in. następujące rodziny – zachodniopapuaska, transnowogwinejska, języki Równiny Jezior[11][12]. Do największych języków papuaskich w Indonezji (pod względem liczby użytkowników) należą: dani zachodni (lani), dani Wielkiej Doliny, ekagi (ekari), asmat, ngalik północny[13]. Spośród austronezyjskich języków Papui duże znaczenie ma język biak, który służył niegdyś jako język handlowy[14][15].

Powszechna jest dwujęzyczność (lub wręcz wielojęzyczność). Języki lokalne współistnieją z miejscową odmianą języka malajskiego – malajskim papuaskim. Malajski papuaski rozpowszechnił się w rejonach nadbrzeżnych, a w mniejszym zakresie na górzystych terenach w głębi wyspy. Odgrywa istotną rolę jako regionalna lingua franca[2]. W użyciu jest także język indonezyjski, który ma w kraju status urzędowego[16].

Zalążki informacji słownikowych nt. języków zachodniej Nowej Gwinei zostały zebrane przez podróżników (jednym z najwcześniej poznanych stał się język kamoro). Rozwój szerzej zakrojonych badań nad językami ludności papuaskiej w Indonezji przypadł dopiero na początek XX wieku (z wyłączeniem papuaskich języków Moluków, które zaczęto opisywać jeszcze w XIX wieku). Pierwotnie próby opisu miejscowych języków były związane z działalnością zachodnich misjonarzy, ale swój udział w ich dokumentacji mieli również lingwiści i antropolodzy[17]. Znaczna część języków Papui Zachodniej znajduje się dziś na skraju wymarcia[10].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Stephen A. Wurm: The language situation and language endangerment in the Greater Pacific area. W: Mark Janse, Sijmen Tol (red.): Language Death and Language Maintenance: Theoretical, practical and descriptive approaches. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, 2003, s. 15–47, seria: Current Issues in Linguistic Theory 240. DOI: 10.1075/cilt.240.04wur. ISBN 978-90-272-4752-0. OCLC 772222789. (ang.).
  2. ↑ a b Riesberg i in. 2018 ↓, s. 390.
  3. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 428.
  4. ↑ Voegelin i Voegelin 1965 ↓, s. 2. But national Indonesia also includes aboriginal languages which are not Indonesian linguistically; these non-Indonesian languages do not even belong to the Austronesian language family – e.g. North Halmahera, Alor, and a half hundred or more Papuan languages in West New Guinea.
  5. ↑ a b Ajchenwald i Stebbins 2007 ↓, s. 239, 242.
  6. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 395.
  7. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 423.
  8. ↑ Foley 2000 ↓, s. 362.
  9. ↑ Foley 2000 ↓, s. 360–362.
  10. ↑ a b Ajchenwald i Stebbins 2007 ↓, s. 242.
  11. ↑ Foley 2000 ↓, s. 362–363.
  12. ↑ Foley 2000 ↓, s. 364.
  13. ↑ Papuasskije jazyki, Encykłopiedija Krugoswiet [dostęp 2020-06-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-06] (ros.).
  14. ↑ Warnk 2010 ↓, s. 112.
  15. ↑ Adelaar 1996 ↓, s. 707.
  16. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 431.
  17. ↑ Clemens L. Voorhoeve: A Hundred Years of Papuan Linguistic Research: Western New Guinea Area. W: Stephen A. Wurm (red.): New Guinea area languages and language study, Vol. 1, Papuan languages and the New Guinea linguistic scene. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1975, s. 117–144, seria: Pacific Linguistics C-38. DOI: 10.15144/PL-C38.117. ISBN 978-0-85883-131-5. OCLC 37096514. (ang.).

Bibliografia

  • Aleksandra Ajchenwald, Tonya Stebbins, Languages of New Guinea, [w:] Osahito Miyaoka, Osamu Sakiyama, Michael E. Krauss (red.), The Vanishing Voices of the Pacific Rim, Oxford: Oxford University Press, 2007, s. 239–266, ISBN 978-0-19-926662-3, OCLC 252684427 (ang.).
  • William A. Foley, The Languages of New Guinea, „Annual Review of Anthropology”, 29, 2000, s. 357–404, ISSN 0084-6570, JSTOR: 223425 (ang.).
  • Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
  • Sonja Riesberg i inni, On The Perception Of Prosodic Prominences And Boundaries In Papuan Malay, [w:] Sonja Riesberg, Asako Shiohara, Atsuko Utsumi (red.), Perspectives on information structure in Austronesian languages, Berlin: Language Science Press, 2018, s. 389–414, DOI: 10.5281/zenodo.1402559, ISBN 978-3-96110-108-5, OCLC 1065536350 (ang.).
  • K. Alexander Adelaar, Contact languages in Indonesia and Malaysia other than Malay, [w:] Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts, wyd. e-book (2011), Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996 (Trends in Linguistics. Documentation [TiLDOC] 13), s. 695–711, DOI: 10.1515/9783110819724.2.695, ISBN 978-3-11-081972-4, OCLC 1013949454 [dostęp 2022-08-30] (ang.).
  • Holger Warnk, The coming of Islam and Moluccan-Malay culture to New Guinea c.1500–1920, „Indonesia and the Malay World”, 38 (110), 2010, s. 109–134, DOI: 10.1080/13639811003665454, ISSN 1363-9811, OCLC 4839504188 (ang.).
  • C.F. Voegelin, F.M. Voegelin, Languages of the World: Indo-Pacific Fascicle Four, „Anthropological Linguistics”, 7 (2), 1965, s. 1–297, ISSN 0003-5483, OCLC 5547207734, JSTOR: 30022490 [dostęp 2022-11-08] (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

LocationWestPapua.svg
Autor: Mandavi, Licencja: CC-BY-SA-3.0
  • (de) Westneuguinea
  • (en) Western New Guinea
West Papua linguistic map.png
Autor: Original maps from page 66 to 76 (10 hand-drawn maps parts and 1 index) by authors Peter J. Silzer and Heljä Heikkinen, Licencja: CC BY-SA 3.0
Accompaniment map of INDEX OF IRIAN JAYA LANGUAGES (Peter J. Silzer and Heljä Heikkinen, 1984), stitched together from 10 map parts