Języki Timoru Wschodniego

Języki w Timorze Wschodnim

Na terenie Timoru Wschodniego funkcjonuje kilkanaście języków z grup austronezyjskiej i nieaustronezyjskiej (papuaskiej). Rolę krajowego języka wehikularnego pełni tetum, przedstawiciel rodziny austronezyjskiej ze znacznymi wpływami języka portugalskiego[1]. Dominującym językiem eksklawy Oecusse jest język uab meto. Nieaustronezyjski język fataluku, używany na wschodzie kraju (nierzadko częściej niż tetum), jest objęty oficjalnym uznaniem konstytucji Timoru Wschodniego[1], podobnie jak języki: bekais, bunak, uab meto (dawan), galoli, habun, idalaka, kawaimina, kemak, lovaia, makalero, makasai (makasae), mambai, tokodede i wetar[1].

Dominacja języków lokalnych o szerszym zasięgu doprowadziła do zaniku szeregu mniejszych języków. Jednak niektóre z nich są w dalszym ciągu używane podczas rytuałów albo rozmów prowadzonych żargonem. Badanie przeprowadzone przez Aone van Engelenhovena ujawniły na przykład, że język lovaia (makuva)[2], używany niegdyś przez plemię Makuva, wciąż funkcjonuje jako tajny język rytualny[3].

Poszczególne języki Timoru Wschodniego wykazują także pewien stopień zróżnicowania gwarowego. Przykładowo narodowy język tetum dzieli się na cztery dialekty[4].

W niektórych językach Timoru Wschodniego (m.in. bunak[5], makasae[6], fataluku[7]) swoje publikacje wydają Świadkowie Jehowy. Niekiedy są to jedyne publikacje drukowane, jakie się w tych językach ukazują[5].

Położenie języków

Podczas rządów portugalskich edukacja była prowadzona w języku portugalskim, który współistniał z tetum i innymi miejscowymi[1]. Wpływ portugalski rzutował w szczególnym stopniu na dialekt tetum zwany Tetun-Prasa (Tetun-Dili), którym posługuje się ludność Dili i okolic[1]. Dialekt ten odróżnia się od mowy Tetun-Terik, która pozostała bardziej konserwatywna. Obecnie edukacja w szkołach prowadzona jest w Tetun-Dili[1].

Podczas indonezyjskiej okupacji językiem urzędowym na ziemiach Timoru Wschodniego był język indonezyjski[1]. Obecnie pełni on funkcję języka roboczego[8], wraz z językiem angielskim[1].

Dla wielu starszych mieszkańców Timoru Wschodniego język indonezyjski przywołuje negatywne skojarzenia z reżimem Suharto[9]. Młodsi mieszkańcy zaś wykazują niechęć do języka portugalskiego jako języka urzędowego. Postrzegany bywa bowiem jako „język kolonialny”[10].

Rozkład języków

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c d e f g h East Timor Languages, easttimorgovernment.com [dostęp 2020-02-15] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  2. Aone van Engelenhoven. The Makuva Enigma: Locating a Hidden Language in East Timor. „Revue Roumaine de linguistique”. 80, s. 161–181, 2010. (ang.). 
  3. Bruno van Wayenburg: Sprankje hoop voor talenvorsers: Nieuw ontdekte taal Rusenu alweer bijna uitgestorven. VPRO Noorderlicht, 2007-09-13. [dostęp 2012-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-19)]. (niderl.).
  4. Catharina Lumien Van Klinken, A Grammar of the Fehan Dialect of Tetun: An Austronesian Language of West Timor, Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National Univ., 1999, s. 3, ISBN 978-0-85883-514-6 (ang.).
  5. a b Rocznik Świadków Jehowy 2016, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2016, s. 74, 75.
  6. Watchtower, Biblioteka (j. makasae), jw.org [dostęp 2022-08-25].
  7. Watchtower, Biblioteka (j. fataluku), jw.org [dostęp 2022-08-25].
  8. Prosiding Kongres Antarabangsa Bahasa dan Budaya, Berakas, Negara Brunei Darussalam: Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei, Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan, 2011, s. 123–124, ISBN 978-99917-0-808-9, OCLC 808809891 (malajski).
  9. Languages in East Timor. 26 czerwca 2004.
  10. East Timor: Identity, Language and Educational Policy. 25 sierpnia 2000.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Habun.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Habun as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Makuva.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Makuva as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Sprachen Osttimors-en.png
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Major language groups in East Timor, according to the October 2010 census (English)
Sa ane.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Sa'ane as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Fataluku.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Fataluku as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Idaté.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Idaté as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Galoli.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Galoli as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Tetum Terik.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Tetum Terik as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Mambai.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Mambai as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Bunak.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Bunak as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Makasae.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Makasae as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Raklungu.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Raklungu as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Atauru.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Atauru as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Bekais.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Bekais as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Isní.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Isní as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Nanaek.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Nanaek as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Kemak.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Kemak as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Mideki.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Midiki as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Baikeno.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Baikeno as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Lolein.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Lolein as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Idalaka.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Idalaka as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Makalero.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Makalero as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Tokodede.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Tokodede as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Dadua.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Dadu'a as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Tetum Prasa.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Tetum Prasa as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Resuk.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Resuk as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Lakalai.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Lakalai as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Naueti.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Naueti as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Waimaha.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Waimaha as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Adabe.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Adabe as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Kairui.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Kairui as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010
Rahesuk.png
Autor: J. Patrick Fischer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Percentage of people using Rahesuk as mother tongue in sucos of East Timor (Timor-Leste), according census 2010