Języki Timoru Wschodniego

Języki w Timorze Wschodnim

Na terenie Timoru Wschodniego funkcjonuje kilkanaście języków z grup austronezyjskiej i nieaustronezyjskiej (papuaskiej). Rolę krajowego języka wehikularnego pełni tetum, przedstawiciel rodziny austronezyjskiej ze znacznymi wpływami języka portugalskiego^[1]. Dominującym językiem eksklawy Oecusse jest język uab meto. Nieaustronezyjski język fataluku, używany na wschodzie kraju (nierzadko częściej niż tetum), jest objęty oficjalnym uznaniem konstytucji Timoru Wschodniego^[1], podobnie jak języki: bekais, bunak, uab meto (dawan), galoli, habun, idalaka, kawaimina, kemak, lovaia, makalero, makasai (makasae), mambai, tokodede i wetar^[1].

Dominacja języków lokalnych o szerszym zasięgu doprowadziła do zaniku szeregu mniejszych języków. Jednak niektóre z nich są w dalszym ciągu używane podczas rytuałów albo rozmów prowadzonych żargonem. Badanie przeprowadzone przez Aone van Engelenhovena ujawniły na przykład, że język lovaia (makuva)^[2], używany niegdyś przez plemię Makuva, wciąż funkcjonuje jako tajny język rytualny^[3].

Poszczególne języki Timoru Wschodniego wykazują także pewien stopień zróżnicowania gwarowego. Przykładowo narodowy język tetum dzieli się na cztery dialekty^[4].

W niektórych językach Timoru Wschodniego (m.in. bunak^[5], makasae^[6], fataluku^[7]) swoje publikacje wydają Świadkowie Jehowy. Niekiedy są to jedyne publikacje drukowane, jakie się w tych językach ukazują^[5].

Położenie języków

Podczas rządów portugalskich edukacja była prowadzona w języku portugalskim, który współistniał z tetum i innymi miejscowymi^[1]. Wpływ portugalski rzutował w szczególnym stopniu na dialekt tetum zwany Tetun-Prasa (Tetun-Dili), którym posługuje się ludność Dili i okolic^[1]. Dialekt ten odróżnia się od mowy Tetun-Terik, która pozostała bardziej konserwatywna. Obecnie edukacja w szkołach prowadzona jest w Tetun-Dili^[1].

Podczas indonezyjskiej okupacji językiem urzędowym na ziemiach Timoru Wschodniego był język indonezyjski^[1]. Obecnie pełni on funkcję języka roboczego^[8], wraz z językiem angielskim^[1].

Dla wielu starszych mieszkańców Timoru Wschodniego język indonezyjski przywołuje negatywne skojarzenia z reżimem Suharto^[9]. Młodsi mieszkańcy zaś wykazują niechęć do języka portugalskiego jako języka urzędowego. Postrzegany bywa bowiem jako „język kolonialny”^[10].

Rozkład języków

Spis powszechny z 2010 roku
Adabe
Atauru
Baikeno
Bekais
Bunak
Dadu’a
Fataluku
Galoli
Habun
Idalaka
Idaté
Isní
Kairui
Kemak
Lakalai
Lolein
Makalero
Makasae
Makuva
Mambai
Mideki
Nanaek
Naueti
Rahesuk
Raklungu
Resuk
Sa’ane
Tetun-Dili
Tetun-Terik
Tokodede
Waimaha

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h East Timor Languages, easttimorgovernment.com [dostęp 2020-02-15] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] .
↑ Aone van Engelenhoven. The Makuva Enigma: Locating a Hidden Language in East Timor. „Revue Roumaine de linguistique”. 80, s. 161–181, 2010. (ang.).
↑ Bruno van Wayenburg: Sprankje hoop voor talenvorsers: Nieuw ontdekte taal Rusenu alweer bijna uitgestorven. VPRO Noorderlicht, 2007-09-13. [dostęp 2012-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-19)]. (niderl.).
↑ Catharina Lumien VanC.L.V. Klinken Catharina Lumien VanC.L.V., A Grammar of the Fehan Dialect of Tetun: An Austronesian Language of West Timor, Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National Univ., 1999, s. 3, ISBN 978-0-85883-514-6 (ang.).
↑ ^a ^b Rocznik Świadków Jehowy 2016, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2016, s. 74, 75 .
↑ Watchtower, Biblioteka (j. makasae), jw.org [dostęp 2022-08-25] .
↑ Watchtower, Biblioteka (j. fataluku), jw.org [dostęp 2022-08-25] .
↑ Prosiding Kongres Antarabangsa Bahasa dan Budaya, Berakas, Negara Brunei Darussalam: Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei, Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan, 2011, s. 123–124, ISBN 978-99917-0-808-9, OCLC 808809891 (malajski).
↑ Languages in East Timor. 26 czerwca 2004.
↑ East Timor: Identity, Language and Educational Policy. 25 sierpnia 2000.

Linki zewnętrzne

East Timor, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], Dallas: SIL International [dostęp 2022-07-18] (ang.).

[easttimorgovernment.com-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h East Timor Languages, easttimorgovernment.com [dostęp 2020-02-15] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] .

[2] Aone van Engelenhoven. The Makuva Enigma: Locating a Hidden Language in East Timor. „Revue Roumaine de linguistique”. 80, s. 161–181, 2010. (ang.).

[hoop-3] Bruno van Wayenburg: Sprankje hoop voor talenvorsers: Nieuw ontdekte taal Rusenu alweer bijna uitgestorven. VPRO Noorderlicht, 2007-09-13. [dostęp 2012-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-19)]. (niderl.).

[4] Catharina Lumien VanC.L.V. Klinken Catharina Lumien VanC.L.V., A Grammar of the Fehan Dialect of Tetun: An Austronesian Language of West Timor, Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National Univ., 1999, s. 3, ISBN 978-0-85883-514-6 (ang.).

[:0-5] Rocznik Świadków Jehowy 2016, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2016, s. 74, 75 .

[makasae-6] Watchtower, Biblioteka (j. makasae), jw.org [dostęp 2022-08-25] .

[fataluku-7] Watchtower, Biblioteka (j. fataluku), jw.org [dostęp 2022-08-25] .

[8] Prosiding Kongres Antarabangsa Bahasa dan Budaya, Berakas, Negara Brunei Darussalam: Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei, Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan, 2011, s. 123–124, ISBN 978-99917-0-808-9, OCLC 808809891 (malajski).

[9] Languages in East Timor. 26 czerwca 2004.

[10] East Timor: Identity, Language and Educational Policy. 25 sierpnia 2000.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Języki urzędowe	portugalski tetum
Języki robocze	indonezyjski angielski
Języki regionalne	bekais bunak uab meto fataluku galoli habun idalaka kawaimina (kairui-midiki, waimoa, naueti) kemak makalero makasae makuva mambai rusenu tokodede wetar

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne