Języki austronezyjskie

Języki austronezyjskie
Obszar

wyspy Oceanii, Azja Południowo-Wschodnia, Madagaskar

Użytkownicy

ludy austronezyjskie

Liczba mówiących

ok. 350 mln

Kody rodziny językowej
ISO 639-5map
Glottologaust1307, aust1303, aust1306, aust1308, aust1309
Występowanie
Ilustracja
Zasięg geograficzny języków austronezyjskich
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Języki austronezyjskie – rodzina języków, którymi posługuje się ok. 350 mln rdzennych mieszkańców wysp Oceanii i Azji Południowo-Wschodniej, Tajwanu oraz Madagaskaru[1]. Języki austronezyjskie używane są na Madagaskarze, w Malezji, Singapurze i Timorze Wschodnim oraz na Filipinach; ich zasięg geograficzny obejmuje też większą część Indonezji (na Nowej Gwinei oraz na wyspach Halmahera, Timor, Alor i Pantar występują liczne języki papuaskie) oraz niektóre regiony Wietnamu, Kambodży i Tajwanu. Przedstawicielami rodziny austronezyjskiej posługują się także mieszkańcy obszarów przybrzeżnych Papui-Nowej Gwinei oraz ludy Nowej Brytanii i Nowej Irlandii. Języki austronezyjskie rozprzestrzenione są również w innych regionach Melanezji (od Wysp Salomona i Vanuatu aż po Nową Kaledonię i Fidżi) oraz w całej Polinezji i Mikronezji[2].

Do najbardziej istotnych (pod względem liczby użytkowników) języków austronezyjskich należą: malajski (indonezyjski i malezyjski), jawajski oraz filipiński (tagalog)[3]. Grupa szacunkowo obejmuje ponad 1250 języków i jest drugą rodziną językową pod względem liczebności języków[4][5]. Języki wschodniej Indonezji, Papui-Nowej Gwinei i Timoru Wschodniego nienależące do rodziny austronezyjskiej określa się mianem papuaskich (nieaustronezyjskich)[2].

Dawniej rodzinę austronezyjską określano mianem malajsko-polinezyjskiej, wskazując na najdalszych poznanych jej przedstawicieli, tj. język malajski na zachodzie oraz języki polinezyjskie na wschodzie. Później stwierdzono pokrewieństwo przynależących do niej języków z językami tajwańskimi. Termin „austronezyjski” został wprowadzony w 1899 r. przez Wilhelma Schmidta i zdołał się zadomowić w terminologii językoznawczej. Współcześnie pod pojęciem języków malajsko-polinezyjskich rozumie się raczej największą gałąź rodziny austronezyjskiej[6].

Zrekonstruowano słownictwo praaustronezyjskie[7].

Klasyfikacja języków austronezyjskich

Według serwisu Ethnologue rodzina języków austronezyjskich dzieli się na następujące grupy[4]:

  • atajalskie
  • bunuńskie
  • wschodniotajwańskie (wschodnioformozańskie)
centralne
północne
południowo-zachodnie
  • północno-zachodniotajwańskie (północno-zachodnioformozańskie)
  • paiwańskie
  • puyuma
  • rukai
  • tsou
  • języki Zachodnich Równin (Western Plains)
  • języki malajsko-polinezyjskie.

Języki należące do wszystkich powyższych grup, z wyjątkiem malajsko-polinezyjskich, używane są jedynie na Tajwanie. Z tego względu często określa się je zbiorczą nazwą „języki tajwańskie”, chociaż są one między sobą bardziej zróżnicowane, niż ponad tysiąc języków należących do grupy malajsko-polinezyjskiej, używanych na ogromnych obszarach Oceanu Spokojnego i Indyjskiego. To większe zróżnicowanie wśród języków tajwańskich niż pomiędzy resztą języków austronezyjskich sugeruje pochodzenie całej rodziny języków właśnie z Tajwanu.

Porównanie słownictwa

Tabelka porównująca 12 popularnych słów 14 języków austronezyjskich (11 z Filipin, 2 z Indonezji, 1 z Hawajów).

 jedendwatrzyczteryosobadompieskokosdzieńnowymycoogień
tagalogisadalawatatloapattaobahayasoniyogarawbagotayoanoapóy
bikolskisaroduwatuloapattawoharongayamniyogaldawba-gokitaano
cebuańskiusaduhatuloupattawobalayirolubiadlawbag-okitaunsa
warajskiusaduhatuloupattawobalayayamlubiadlawbag-okitaano
tausughambuukduwatuupattaubayiru’niyugadlawba-gukitaniyuunu
kinaray-asaradarwatatloapattahobalayayamniyogadlawbag-okita, tatenano
pampangometungadwaatluapattaubaleasungungutaldobayuikatamunanu
pangasinosakeyduarataloraapatiratooabongasoniyogagewbalosikatayoanto
ilokomaysaduatallouppattaobalayasoniogaldawbarodatayoania
ivatanasadadowatatdoapattaovahaychitoniyoyarawva-yoyatenango
ibanagtaddayduatalluappa’tolaybalaykituniukaggawbagusittamanni
gaddangantetaddwatalloappattolaybalayatuayogawbawuikkanetemsanenay
tbolisotulewutlufattaugunuohulefokdawlomitekuytedu
malajskisatuduatigaempatorangrumah/balaianjingkelapa/nyiurharibarukitaapa/anuapi
jawajskisijilorotelupapatwongomah/baleasuklopodinoanyarkitoopo/anuapi
hawajskiʻekahiʻeluaʻekoluʻehākanakahaleʻīlioniuaohoukākouahaahi

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Austronesian. The Language Gulper. [dostęp 2022-03-14]. (ang.).
  2. ↑ a b Darrell T. Tryon, Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies, Walter de Gruyter, 1995, s. 5–6, ISBN 978-3-11-012729-4 (ang.).
  3. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 396.
  4. ↑ a b David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Austronesian, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 23, Dallas: SIL International, 2020 [dostęp 2020-03-01] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-01] (ang.).
  5. ↑ Robert Blust, History of the Austronesian Languages, University of Hawaii at Manoa, 2016 (ang.).
  6. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 395.
  7. ↑ Szczerbowski 2002 ↓, s. 231–236.

Bibliografia

  • Alfred Franciszek Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
  • Fay Wouk, Malcolm Ross (red.), The history and typology of western Austronesian voice systems, Australian National University, 2002.
  • Ewa Zajdler, Niechińskie języki Tajwanu, Warszawa: Dialog, 2000, ISBN 83-88238-44-2.
  • Szymon Huptyś, Języki antypodów. Współczesny stan badań nad językami papuaskimi i austronezyjskimi, Kraków: Wydawnictwo UJ, 2014, ISBN 978-83-233-3778-2.
  • Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
  • Tadeusz Szczerbowski, Kiriwina: język Wysp Trobrianda, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2002, ISBN 83-7271-165-8, (listy zrekonstruowanego słownictwa praaustronezyjskiego oraz praoceanicznego).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Langues austronésiennes.png
Autor: Christophe cagé, Licencja: CC BY-SA 3.0
Austronesian languages map.