Języki izolowane

Języki izolowane, języki odosobnione[1][2] – języki, które ze względu na swą specyfikę, tj. strukturę gramatyczną, leksykę lub inne czynniki nie wykazują pokrewieństwa z żadnym innym istniejącym językiem. Przykładami języków izolowanych są języki japoński, koreański i baskijski, aczkolwiek snuje się przypuszczenia w kwestii ewentualnego związku tych języków z pewnymi rodzinami językowymi, np. baskijskiego z językami kaukaskimi.

Termin „języki izolowane” określa także takie języki, co do których wiadomo, że przynależą do określonej rodziny językowej, jednak wewnątrz niej nie są bliżej spokrewnione z żadnym innym językiem (np. języki albański czy ormiański w obrębie rodziny indoeuropejskiej).

Określenia „języki izolowane” nie należy mylić z typologicznym pojęciem języków izolujących.

Pochodzenie pojęcia

Wyrażeniem language isolates (w l. poj. a language isolate) odnośnie do języków „niewykazujących bliskich powiązań z żadnym innym językiem lub rodziną językową” (with no demonstrable close relationship to any other single language or family of languages) posłużyła się po raz pierwszy amerykańska lingwistka Mary Haas w 1965 r. w pracy nad językami rodzimymi Ameryki Północnej[3]. W świetle stale nieustającego postępu w badaniach i dociekaniach językoznawczych definicję tę uzupełnia zastrzeżenie dotyczące aktualnego stanu badań[4].

Języki uznawane za izolowane

Afryka

Za języki izolowane uznaje się również niektóre języki z rodziny nilo-saharyjskiej.

JęzykStatusZasięgPodobieństwa językowe i hipotezy
Hadzaponiżej 1000 użytkownikówUżywany przez Pigmejów na równinie Serengeti w TanzaniiZaliczany powszechnie do języków khoisan, jednak nie wykazuje z nimi żadnych związków
LaalZagrożony wymarciemUżywany w trzech wioskach w południowym Czadzie
SandaweUżywanyWschodnia TanzaniaZe względu na pewne podobieństwo wliczany do języków khoisan

Azja

JęzykStatusZasięgPodobieństwa językowe i hipotezy
AjnuskiWymierającyUżywany na wyspie Hokkaidō w Japonii, w przeszłości także na południowym Sachalinie, północnym Honsiu, i Kurylach. Zapisywany katakaną.Klasyfikowany często jako język paleoazjatycki
BuruszaskiUżywanyUżywany w północnym Pakistanie.Łączony czasami z językami azjanickimi, bądź z językami kartwelskimi
ElamickiWymarłyUżywany w starożytnym Elamie.Niektórzy wskazują na jego podobieństwo do języków drawidyjskich
HattyckiWymarłyUżywany w Azji Mniejszej do końca II tys. p.n.e.Wykazuje podobieństwa do większości języków Kaukazu
JapońskiUżywanyJaponia
KoreańskiUżywanyKoreaNiektórzy badacze próbują łączyć go z językami ałtajskimi
KusundaWymierającyUżywany przez kilka osób w zachodnim Nepalu
NihaliZagrożony wymarciemUżywany w stanie Maharashtra w Indiach.Język ten wykazuje silny wpływ języków mundajskich
NiwchijskiPoważnie zagrożony wymarciemSachalin i ujście AmuruZaliczany czasem do języków czukocko-kamczackich, wskazuje się też na jego podobieństwo do języka ajnuskiego. Dzieli się na dwa dialekty, które niektórzy uważają za odrębne języki
A-pucikwarNajprawdopodobniej wymarłyAndamanyZazwyczaj klasyfikowany jako język andamański, wykazuje jednak bardzo duże podobieństwo do języków papuaskich
Języki szompennieznanyUżywane przez niemającą kontaktu z cywilizacją ludność pierwotną Wielkiego NikobaruWyróżnia się wśród nich 2 lub 3 języki
SumeryjskiWymarłyUżywany w starożytnym Sumerze

Australia i Oceania

W większości są to języki Nowej Gwinei, które nie wykazują pokrewieństwa z językami transnowogwinejskimi.

JęzykStatusZasięgPodobieństwa językowe i hipotezy
AbinomnZagrożony wymarciemNowa Gwinea
AnêmZagrożony wymarciemNowa BrytaniaPrawdopodobnie spokrewniony z językami yele i pele-ata
BusaZagrożony wymarciemNowa Gwinea
EnindhilyagwaZagrożony wymarciemGroote Eylandt
IsirawaZagrożony wymarciemNowa Gwinea
KakadjuZagrożony wymarciemZiemia Arnhema w Australii
KolZagrożony wymarciemNowa Brytania
KuotZagrożony wymarciemNowa Irlandia
LaragiyaPrawdopodobnie wymarłyPółnocna Australia
MinkińskiWymarłyPółnocna AustraliaProponowano zaliczenie go do rodziny iwajdżyjskiej lub tankickiej
NgurmburPrawdopodobnie wymarłyZiemia Arnhema w Australii
Pele-ataZagrożony wymarciemNowa BrytaniaPrawdopodobnie spokrewniony z językami yele i anem
PyuZagrożony wymarciemNowa Gwinea
SulkaZagrożony wymarciemNowa Brytania
TaiapZagrożony wymarciemSepik Wschodni w Papui-Nowej Gwinei
TiwiZagrożony wymarciemWyspy Tiwi
UmbugarlaZagrożony wymarciemZiemia Arnhema w Australii
YalëZagrożony wymarciemNowa Gwinea
Języki yawaZagrożone wymarciemYapenSugerowana rodzina 2 izolowanych języków
YeleZagrożony wymarciemNowa GwineaPrawdopodobnie spokrewniony z językami anem i pele-ata
YuriZagrożony wymarciemNowa Gwinea

Europa

JęzykStatusZasięgPodobieństwa językowe i hipotezy
BaskijskiUżywanyKraj BaskówZaliczany do hipotetycznej rodziny azjanickiej. Wykazuje liczne podobieństwa do języków kaukaskich. Próbuje się też go powiązać ze starożytnym językiem iberyjskim, bądź językami berberyjskimi
EtruskiWymarłyUżywany w starożytności przez EtruskówObecnie często zaliczany, wraz z lemnijskim i retyckim, do języków tyrreńskich.

Ameryka Północna

JęzykStatusZasięgPodobieństwa językowe i hipotezy
AdaiWymarłyTeksas, Luizjana
AtakapaWymarłyTeksas, LuizjanaWskazuje się na związki z językami muskogejskimi
BeothukWymarłyNowa FundlandiaPodobieństwa z językami algonkiańskimi
ChimarikoWymarłyKalifornia
ChitimachaWymarłyLuizjanaWskazuje się na związki z językami muskogejskimi
CoahuiltecoWymarłyTeksas i północno-wschodni Meksyk
CotonameWymarłyTeksas i północno-wschodni Meksyk
CuitlatecWymarłyGuerrero
EsselenWymarłyKalifornia
HaidaZagrożony wymarciemAlaska i Kolumbia BrytyjskaMałe związki z językami na-dene
HuaveZagrożony wymarciemOaxaca
JicaqueZagrożony wymarciemHonduras
KarankawaWymarłyTeksas
KarukZagrożony wymarciemKalifornia
KutenaiZagrożony wymarciemIdaho, Montana, Kolumbia Brytyjska
NaczezWymarłyMissisipi, LuizjanaWskazuje się na związki z językami muskogejskimi
P’urhépechaUżywanyUżywany przez lud P’urhépecha w Meksyku
QuileuteZagrożony wymarciemstan WaszyngtonOstatni język z rodziny języków czimakuan
QuiniguaWymarłyPółnocno-zachodni Meksyk
SalinanWymarłyKalifornia
SeriZagrożony wymarciemSonora
SiuslawWymarłyOregonZwiązki z językami wintuańskimi
TakelmaZagrożony wymarciemOregon
TimucuaWymarłyFloryda
TonkawaWymarłyTeksas
TunicaWymarłyMissisipi, Luizjana, ArkansasWskazuje się na związki z językami muskogejskimi
WashoZagrożony wymarciemKalifornia, Nevada
XincaZagrożony wymarciemGwatemalaZwiązki z językiem lenca
YanaWymarłyKalifornia
YuchiZagrożony wymarciemGeorgia, OklahomaZwiązki z językami siouańskimi
ZuniZagrożony wymarciemNowy Meksyk

Ameryka Południowa

JęzykStatusZasięgPodobieństwa językowe i hipotezy
AndoquePoważnie zagrożony wymarciemKolumbia, PeruZwiązki z językami bora-witoto
BetoiWymarłyKolumbiaZwiązki z językami paezańskimi
CamsáZagrożony wymarciemKolumbia
CanichanaUżywanyBoliwia
CayubabaWymarłyBoliwia
CofánUżywanyKolumbia, EkwadorDalekie pokrewieństwo z językami czibczańskimi
CulleWymarłyPeruZwiązki z językami colonańskimi
GamelaWymarłyMaranhão
HuamoéWymarłyPernambuco
IrantxeUżywanyMato GrossoSugerowana przynależność do języków arawakańskich
ItonamaZagrożony wymarciemBoliwiaZwiązki z językami paezańskimi
JotíZagrożony wymarciemWenezuela
KariríWymarłyCeará, Pernambuco, ParaíbaPodobieństwo do języków macro-gê
KawésqarZagrożony wymarciemzachodni Południowy Lądolód Patagoński
KukuráWymarłyMato Grosso
MapudungunUżywanyChile, Argentyna
MovimaUżywanyBoliwia
MunichiWymarłyPeru
NambiquaranZagrożony wymarciemMato Grosso
MatúWymarłyPernambuco
OmuranoWymarłyPeru
OtíWymarłySão PauloSugerowana przynależność do języków macro-gê
PankararúWymarłyPernambuco
PirahãZagrożony wymarciemAmazoniaOstatni z rodziny języków mura
PuquinaWymarłyBoliwia
SabelaZagrożony wymarciemEkwador, Peru
TaushiroUżywanyPeru
TequiracaUżywanyPeru
TicunaUżywanyKolumbia, Peru, Brazylia
TuxáWymarłyBahia, Pernambuco
WaraoZagrożony wymarciemGujana, Surinam, WenezuelaZwiązki z językami paezańskimi
XokóWymarłyAlagoas, Pernambuco
XukurúWymarłyPernambuco, Paraíba
YámanaWymarłypołudniowa część Ziemi Ognistej
YuracaréZagrożony wymarciemBoliwiaWykazuje podobieństwa do kilku rodzin językowych Ameryki Pd.
YuriWymarłyKolumbia, Brazylia
YurumanguíWymarłyKolumbia

Przypisy

  1. ↑ Jan Baudouin de Courtenay, Teksty mniej znane, Mirosław Skarżyński (red.), Mirosław Skarżyński (tłum.), [w:] Materiały do dziejów polskiego językoznawstwa II, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2016, 192 i in., ISBN 978-83-7638-691-1.
  2. ↑ John Lyons, Wstęp do językoznawstwa, Krzysztof Bogacki (tłum.), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 32.
  3. ↑ Mary R. Haas, Is Kutenai related to Algonkian?, „Canadian Journal of Linguistics/Revue canadienne de linguistique”, Volume 10, Issue 2-3, 1965, s. 77-92, DOI: 10.1017/S0008413100005569 [zarchiwizowane].
  4. ↑ Jan Henrik Holst, Die Herkunft des Buruschaski, Aachen: Shaker, 2017, ISBN 978-3-8440-5350-0 (niem.).