Języki kaukaskie

Języki kaukaskie – grupa języków używanych przez rdzenną ludność Kaukazu, uznawana przez niektórych językoznawców za rodzinę językową. Pod względem liczby użytkowników grupa języków kaukaskich nie jest zbyt liczna (zaledwie kilka milionów), lecz wewnętrznie ogromnie zróżnicowana, ponieważ według rozmaitych zestawień może obejmować nawet do 50 różnych języków. Niektórzy językoznawcy uważają jednak, że liczba ta jest znacznie przesadzona.

Wielu badaczy podaje w wątpliwość pokrewieństwo języków zaliczanych do grupy kaukaskiej^[1], uważając, iż ich bliskość jest raczej postulowana, nie faktyczna. Ze względu na swoje specyficzne, kontrastujące z otaczającymi językami indoeuropejskimi i ałtajskimi cechy, stanowią pewną wspólnotę. Te cechy to np. podział spółgłosek zwartych na trzy szeregi artykulacyjne (bezdźwięczne nieprzydechowe, inaczej abruptywne, bezdźwięczne przydechowe i dźwięczne), obecność w systemie spółgłosek laryngalnych i faryngalnych (gardłowych), odmiana czasownika przez więcej niż jedną osobę (nie tylko podmiotu, ale i dopełnienia), ergatywna konstrukcja zdania (konstruowanie zdania z punktu widzenia dopełnienia, a nie podmiotu) oraz inkorporacja. Cechy te jednak występowały w innych, starożytnych językach Bliskiego Wschodu, a do dziś występują w nowszej warstwie rdzennych języków obu Ameryk. Większość tych cech występuje w języku baskijskim, co dało podstawę do spekulacji o wspólnym pochodzeniu tego języka z kaukaskimi (tzw. ibero-kaukaska rodzina językowa). Wszystkie te wspólne cechy są widocznie dziedzictwem powszechnego stanu językowego Eurazji sprzed kilkunastu tysięcy lat.

Grupy etnolingwistyczne Kaukazu

Teza o genetycznej bliskości języków kaukaskich lansowana była głównie przez uczonych radzieckich, jednak obecnie jest ona podawana w wątpliwość i często krytykowana jako niezgodna z kryteriami ustalania bliskości genetycznej w językoznawstwie (do dzisiaj zwykle „języki kaukaskie” w sposób mechaniczny traktuje się jako rodzinę językową). Przeciwnicy tej tezy zwracają uwagę na to, iż pomiędzy językami kaukaskimi różnych grup brak podobieństw w podstawowym zakresie słownictwa (np. liczebniki i zaimki oraz morfemy). Szczególnie różnią się od siebie języki południowokaukaskie (kartwelskie) i języki północnokaukaskie. Języki kartwelskie wykazują pewne podobieństwa do indoeuropejskich i innych nostratyckich (np. zaimki osobowe). Zdaniem niektórych badaczy podobieństwo między dwiema grupami języków północnokaukaskich – grupą północno-zachodniokaukaską a grupą północno-wschodniokaukaską jest zbyt małe, aby zaliczyć je do wspólnej rodziny językowej. Nawet grupa języków północno-wschodniokaukaskich, tzn. języki nachskie (czeczeński, inguski i bacbijski) i dagestańskie jest zróżnicowana dużo bardziej, niż języki indoeuropejskie. Istnieją przesłanki skłaniające do zaliczenia języków wajnachijskich i huryckiego oraz urartyjskiego do jednej rodziny językowej, a także hatyckiego (hatti lub inaczej protohetyckiego) do wspólnej rodziny językowej z północno-zachodniokaukaskimi.

Klasyfikacja

Języki kaukaskie dzielą się na trzy główne niespokrewnione ze sobą rodziny:

• języki kartwelskie:

  język gruziński,

  język lazyjski,

  język megrelski,

  język swański,

• języki północno-zachodniokaukaskie (inne określenie to języki abchasko-adygijskie), obejmujące grupy:
  • grupa abchasko-abazyńska:

  język abchaski,

  język abazyński,

  grupa adygijska: język adygejski,

  język kabardyjski,

• języki północno-wschodniokaukaskie, obejmujące grupy:
  • nachską (nachijską), do której zaliczane są:

  języki wajnachskie (wajnachijskie)

  język czeczeński,

  język inguski,

  język bacbijski/język bacyjski,

  • dagestańską, rozpadającą się na dwa główne zespoły języków, awaro-didojski oraz samurski:
    • zespół awaro-didojski obejmuje:

    język awarski,

    języki didojskie,

    język chunzybski,

    język chwarszyjski,

    język didojski,

    język ginuchijski,

    język kapuczyński,

    języki andyjskie,

    język achwaski,

    język andyjski,

    język bagulalski,

    język botlichyjski,

    język czamalalski,

    język godoberyjski,

    język karatajski,

    język tindyjski,

    • zespół lakijsko-dargiński obejmuje:

    język lakijski,

    język dargiński/język dargwajski,

    • zespół samurski obejmuje:

    język agulski,

    język arczyński,

    język buduchyjski,

    język cachurski,

    język chinalugijski,

    język lezgiński,

    język rutulski,

    język tabasarański,

    język udyjski.

Zobacz też

• języki świata

Przypisy