Języki malajskie
| Obszar | |
|---|---|
| Klasyfikacja genetyczna |
|
| Kody rodziny językowej | |
| Glottolog | mala1538 |
| Występowanie | |
 Zasięg geograficzny języków malajskich | |
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode. | |
Języki malajskie – grupa bliżej spokrewnionych języków austronezyjskich używanych przede wszystkim w Indonezji, Malezji, południowej Tajlandii oraz w Brunei i Singapurze. Poza standardowym językiem malajskim (i indonezyjskim) obejmuje szereg lokalnych języków rozpowszechnionych na terenie tych krajów. W niektórych regionach mają charakter autochtoniczny (są językami społeczności malajskich), a niektóre z nich rozwinęły się wskutek kontaktów handlowych[1].
Tradycyjne siedlisko języków malajskich obejmuje obszary lądowe wokół Morza Południowochińskiego, a konkretniej wyspę Sumatra, zachodnie Borneo i zachodnią Malezję (Półwysep Malajski)[2]. O ile zachodnie Borneo bywa uznawane za źródło całej podgrupy malajskiej, to niektórzy badacze określają południową Sumatrę jako kolebkę języka i cywilizacji malajskiej[2][3].
Wewnętrzny podział języków malajskich stanowi przedmiot dyskusji lingwistycznej[2]. W toku badań językoznawczych wypracowano różne hipotezy dotyczące ich pochodzenia i klasyfikacji[2]. Ponadto nie istnieje ścisłe rozróżnienie między językami malajskimi (odrębnymi językami austronezyjskimi) a dialektami języka malajskiego (właściwego)[3][4][5]. Część spośród języków malajskich jest blisko spokrewniona z malajskim właściwym – należą tutaj m.in. kerinci i minangkabau[a], inne zaś są wyraźnie od niego oddalone (np. iban czy kanayatn)[6]. Języki malajskie ze wschodniej Indonezji, o słabo określonej proweniencji, bywają rozpatrywane jako języki kreolskie[7].
Lokalne formy języka malajskiego (bądź języki malajskie) wykazują znacznie większe zróżnicowanie wewnętrzne niż standardy narodowe z Indonezji, Malezji i Brunei[8]. Standard kodów językowych ISO 639-3 odnotowuje istnienie tzw. makrojęzyka malajskiego (kod: msa), w ramach którego grupuje szereg języków malajskich[9].
Lingwistyczne ujęcie języków malajskich nie obejmuje wszystkich języków Malezji ani Indonezji. W granicach tych krajów funkcjonuje wiele języków o dalekim pokrewieństwie z malajskimi czy też całkowicie z nimi niespokrewnionych[10][11].
Najbliższymi krewnymi języków malajskich są języki czamskie (w tym język aceh). Stosunkowo bliskie związki genetyczne łączą je z językami sundajskim i madurskim. W dalszej kolejności są spokrewnione m.in. z językiem jawajskim[12].
Podział socjolingwistyczny
- Odmiany literackie (standardowe)[13][6]. Należą do nich m.in.:
- standardowy język indonezyjski[b]
- standardowy język malezyjski
- standardowy język malajski z Brunei[c]
- Odmiany handlowe lub pidżynowe – pochodne pidżynizowanej formy malajskiego, występujące licznie we wschodniej Indonezji (ale używane też w Dżakarcie, Singapurze, Malezji oraz na Sri Lance i Wyspach Kokosowych). Powstały w charakterze języków handlowych i środków komunikacji międzyetnicznej, lecz z czasem duża ich część przyjęła się w roli języków ojczystych[13]. Należą do nich m.in.:
- malajski bazarowy[13]
- malajski amboński[13][14]
- malajski betawi (dżakarcki)[14]
- malajski Kupangu[15]
- malajski miasta Manado[13]
- malajski papuaski[14]
- malajski Moluków Północnych[14]
- malajski Sri Lanki[13]
- malajski Wysp Kokosowych[13]
- malajski baba (Baba Malay)[16]
- Do częstych cech tych odmian należą: uproszczona fonologia[17], zredukowana morfologia (mniejszy zasób afiksów malajskich, obfite użycie czasowników posiłkowych)[18][19], obecność prefiksu baku- (pożyczka z języka ternate)[20], szyk possessor-possessum i łącznik punya („mieć”) w konstrukcjach dzierżawczych[19], tworzenie liczby mnogiej zaimków osobowych przy użyciu słowa orang („osoba”), wyrażanie aspektu ciągłego przy użyciu ada[18]. Odmiany ze wschodniej Indonezji, ze względu na mnogość wspólnych cech, stanowią wyraźnie odrębną grupę (Eastern Indonesian Malay)[21]. Mimo to historyczne ich korzenie i uwarunkowania ich rozwoju nie zostały bliżej ustalone[7].
- Malajski Sri Lanki jest prawdopodobnie spokrewniony z malajskim miasta Manado (i innymi odmianami wschodnimi). Jego typologia została jednak silnie przekształcona pod wpływem języka tamilskiego[22]. Odznacza się nietypowym dla zachodnich języków austronezyjskich szykiem zdania SOV (Subject Object Verb)[16]. Malajski betawi (dżakarcki) rozwinął się jako język kontaktowy[14], ale jego przynależność jest niejasna, jako że wykazuje również cechy autochtonicznych języków malajskich[13]. Dał początek wysoce ekspansywnej dżakarckiej odmianie języka indonezyjskiego[14].
- Odmiany macierzyste (autochtoniczne) – liczne formy malajskiego (bądź języki malajskie) używane w tradycyjnych społecznościach malajskojęzycznych (na Półwyspie Malajskim, Sumatrze, Borneo i wyspach Morza Południowochińskiego); są regularnymi pochodnymi języka pramalajskiego[13]. Należą do nich m.in.:
- minangkabau[13][a]
- iban[13]
- kerinci[15]
- kendayan[13] (kanayatn)[6]
- malajski stanu Kelantan[13]
- malajski Larantuki[15]
- malajski miasta Palembang[15]
Podział ten nie jest ścisły i nie pozwala adekwatnie sklasyfikować każdego języka malajskiego; nie ma też charakteru klasyfikacji genetycznej. Odmiany handlowe wykazują wpływy odmian tradycyjnych, a wiele spośród nich przyjęło się w roli języków macierzystych. Zarówno odmiany tradycyjne, jak i handlowe zostały poddane wpływom literackiego języka malajskiego, uznawanego za normę komunikacji oficjalnej[13].
Kwestia bliższego umiejscowienia odmian ze wschodniej Indonezji (w kategorii języków kreolskich bądź dialektów/języków malajskich) pozostaje nierozstrzygnięta. Wątpliwości budzi m.in. to, czy pierwotny język handlowy faktycznie był pidżynem, a także zasadność tłumaczenia uproszczeń strukturalnych zjawiskiem kreolizacji (jako że przywoływane cechy występują też w pewnych dialektach zachodnich)[23].
Uwagi
- ↑ a b Bywa określany jako dialekt języka malajskiego (Anwar 1976 ↓, s. 77).
- ↑ Pod pojęcie „języka indonezyjskiego” podkłada się także szereg zróżnicowanych dialektów regionalnych (por. Tadmor 2009 ↓, s. 791). Na poziomie form standardowych indonezyjski i malezyjski stanowią zasadniczo ten sam język, z pewnymi różnicami na płaszczyźnie słownictwa, wymowy i walencji morfologicznej (Adelaar 2018 ↓, s. 573).
- ↑ Bardzo bliski odmianie malezyjskiej (Adelaar 2018 ↓, s. 573). Nie mylić z językiem malajskim Brunei, który jest najpewniej bliżej spokrewniony z językami banjar (Kalimantan) i malajskim wyspy Bacan (Moluki Północne) (Adelaar 2005a ↓, s. 202).
Przypisy
- ↑ Adelaar 2005a ↓, s. 202–204.
- ↑ a b c d Adelaar 2005a ↓, s. 202.
- ↑ a b Tadmor 2009 ↓, s. 793.
- ↑ Tadmor 2007 ↓, s. 198.
- ↑ Adelaar 2005a ↓, s. 205.
- ↑ a b c Adelaar 2018 ↓, s. 571.
- ↑ a b Hein Steinhauer: Malay in east Indonesia: the case of Larantuka (Flores). W: Hein Steinhauer (red.): Papers in Austronesian Linguistics No. 1. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1991, s. 177–195, seria: Pacific Linguistics A-81. DOI: 10.15144/PL-A81.177. ISBN 0-85883-402-2. OCLC 646958819. (ang.).
- ↑ Adelaar 2018 ↓.
- ↑ msa. ISO 639-3. [dostęp 2020-06-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-20)]. (ang.).
- ↑ Genzor 2015 ↓, s. 385.
- ↑ Genzor 2015 ↓, s. 617–618.
- ↑ K. Alexander Adelaar, Malay: A short history, „Oriente Moderno”, 19 (80) (2), 2000, s. 225–242, ISSN 0030-5472, JSTOR: 25817713 [dostęp 2021-08-09] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Adelaar 2005a ↓, s. 204.
- ↑ a b c d e f Adelaar 2005b ↓, s. 33.
- ↑ a b c d Adelaar 2005a ↓, s. 203.
- ↑ a b Adelaar 2005a ↓, s. 212.
- ↑ Adelaar 2005a ↓, s. 206.
- ↑ a b Adelaar 2005a ↓, s. 212–217.
- ↑ a b Paauw 2009 ↓, s. 296–297.
- ↑ Paauw 2009 ↓, s. 237–238.
- ↑ Miriam van Staden: Possessive clauses in East Nusantara, the case of Tidore. W: William B. McGregor (red.): The Expression of Possession. Berlin–New York: De Gruyter Mouton, 2010, s. 293–342, seria: The Expression of Cognitive Categories (ECC) 2. DOI: 10.1515/9783110213232. ISBN 978-3-11-021323-2. OCLC 613192849. (ang.).
- ↑ Jack Prentice: Manado Malay: Product and agent of language change. W: Tom Dutton, Darrell T. Tryon (red.): Language Contact and Change in the Austronesian World. Wyd. e-book (2010). Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 1994, s. 411–442, seria: Trends in Linguistics. Studies and Monographs [TiLSM] 77. DOI: 10.1515/9783110883091.411. ISBN 978-3-11-088309-1. OCLC 853258768. (ang.).
- ↑ Angela Kluge: A grammar of Papuan Malay. Berlin: Language Science Press, 2017, s. 2–10, seria: Studies in Diversity Linguistics 11. DOI: 10.5281/zenodo.376415. ISBN 978-3-944675-86-2. OCLC 1030818290. [dostęp 2022-11-04]. (ang.).
Bibliografia
- Alexander Adelaar, Structural diversity in the Malayic subgroup, [w:] Alexander Adelaar, Nikolaus P. Himmelmann (red.), The Austronesian languages of Asia and Madagascar, Abingdon–New York: Routledge, 2005a, s. 202–226, DOI: 10.4324/9780203821121, ISBN 0-7007-1286-0, OCLC 53814161 (ang.).
- Alexander Adelaar, The Austronesian languages of Asia and Madagascar: a historical perspective, [w:] Alexander Adelaar, Nikolaus P. Himmelmann (red.), The Austronesian languages of Asia and Madagascar, Abingdon–New York: Routledge, 2005b, s. 1–42, DOI: 10.4324/9780203821121, ISBN 0-7007-1286-0, OCLC 53814161 (ang.).
- Uri Tadmor, Kontroversi asal-usul bahasa Melayu-Indonesia, [w:] Yassir Nasanius (red.), PELBBA 18: Pertemuan Linguistik Pusat Kajian Bahasa dan Budaya Atma Jaya Kedelapan Belas, Jakarta: Yayasan Obor Indonesia, 2007, s. 195–232, ISBN 978-979-461-673-4, OCLC 254961104 (indonez.).
- Uri Tadmor, Malay-Indonesian, [w:] Bernard Comrie (red.), The World’s Major Languages, wyd. 2, Abingdon–New York: Routledge, 2009, s. 791–818, DOI: 10.4324/9780203301524, ISBN 978-1-134-26156-7, OCLC 282550660 (ang.).
- Alexander Adelaar, Dialects of Malay/Indonesian, [w:] Charles Boberg, John Nerbonne, Dominic Watt (red.), The Handbook of Dialectology, Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, 2018, s. 571–579, ISBN 978-1-118-82759-8, OCLC 1022117457 (ang.).
- Khaidir Anwar, Minangkabau, Background of the main pioneers of modern standard Malay in Indonesia, „Archipel”, 12 (1), 1976, s. 77–93, DOI: 10.3406/arch.1976.1296 (ang.).
- Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
- Scott H. Paauw, The Malay contact varieties of eastern Indonesia: A typological comparison, The State University of New York at Buffalo, 2009, OCLC 6002898562 [dostęp 2021-08-10] [zarchiwizowane z adresu 2022-09-03] (ang.).
Media użyte na tej stronie
Autor: Kwamikagami, Licencja: CC BY-SA 4.0
Countries where Malay language is spoken