Języki satem

Podział współczesnych języków indoeuropejskich
na grupy kentum/satem
Języki kentum i satem na początku I tysiąclecia n.e. Kolor niebieski – języki kentum, czerwony – języki satem. Ciemnoczerwonym kolorem zaznaczono hipotetyczne centrum palatalizacji indoeuropejskiej.

Języki satem, języki satemowe (od słowa satem „sto” w awestyjskim[1]) – grupa języków indoeuropejskich, w których palatalizacja indoeuropejska zmieniła miękkie [k] w [s], niekiedy też w [ɕ] (sanskryt) lub [ʃ] (bałtyckie).

Należą do niej języki słowiańskie (w tym polski), języki bałtyckie, języki indoirańskie[2], język ormiański[3] i język albański[4][5][6][7].

Ponieważ innowacja satemowa zaszła jeszcze przed ostatecznym rozdzieleniem się powyższych grup językowych, część językoznawców uważa, że stanowią one – w odróżnieniu od języków kentumowych – grupę genetyczną[2]. Języki kentumowe nazywa się peryferyjnymi, a satemowe centralnymi[8] (zobacz mapka obok)[2].

Przykładem różnicy pomiędzy językami satemowymi a kentumowymi jest polskie słowo „serce”. Pochodzi ono bezpośrednio od prasłowiańskiego rdzenia srd- (z r sonantycznym), który z kolei wywodzi się z praindoeuropejskiego k’rd (również z r sylabotwórczym), w łacinie poświadczonego w wyrazie cor, cordis („serce”)[2].

W nowszej indoeuropeistyce zamiast dwóch grup, satemowej i kentumowej, wprowadza się podział na języki wschodnie i zachodnie[7].

Przypisy

  1. ↑ Józef Reczek: Pochodzenie języka polskiego, w: Encyklopedia wiedzy o języku polskim pod redakcją Stanisława Urbańczyka. Wrocław: Ossolineum, 1978, s. 246.
  2. ↑ a b c d Agnieszka Krygier-Łączkowska: Europejczycy, Słowianie, Polacy. Na czym polega pokrewieństwo językowe? (propozycja rozdziału podręcznika do nauczania treści historycznojęzykowych na studiach I stopnia). kwartjez.amu.edu.pl, 2011. s. 103. [dostęp 2017-07-28]. (pol.).
  3. ↑ Andrzej Pisowicz: Gramatyka ormiańska. Grabar. Aszharabar. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2014, s. 31. ISBN 83-7188-489-3.
  4. ↑ Zbigniew Gołąb, Adam Heinz, Kazimierz Polański: Słownik terminologii jezykoznawczej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968, s. 506.
  5. ↑ Indo-European languages - Characteristic developments of Indo-European languages, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2017-07-28] (ang.).
  6. ↑ G. S. Lowman: The Phonetics of Albanian. jstor.org, 1932. [dostęp 2017-07-28]. (ang.).
  7. ↑ a b satemové jazyky, [w:] Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 376, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  8. ↑ Leszek Bednarczuk: Początki i pogranicza polszczyzny. Kraków: LEXIS, 2018, s. 23. ISBN 978-83-89425-96-6.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Centum Satem map.png
Autor: Dbachmann, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Języki kentum i satem w połowie I tysiąclecia p.n.e.
 
języki kentum
 
języki satem
 
hipotetyczne centrum palatalizacji indoeuropejskiej
Centum-Satem modern.png
Autor: Dbachmann, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Geograficzny podział kentum–satem w czasach współczesnych (języki kentumowe po lewej stronie czerwonej linii).