Języki timor-alor-pantar

Języki timor-alor-pantar
Obszar

Indonezja, Timor Wschodni (wyspy Timor, Alor, Pantar)

Użytkownicy

niektórzy Timorczycy, ludy aloro-pantarskie

Liczba mówiących

ponad 200 tys.[1]

Klasyfikacja genetyczna

języki transnowogwinejskie (?)

  • języki zachodniego Bomberai (?)
    • języki timor-alor-pantar
Podział

• języki alor-pantar
• języki wschodniotimorskie
• język bunak

Kody rodziny językowej
Glottologtimo1261
Występowanie
Ilustracja
Wyspy Timor, Alor i Pantar
(na północ od Timoru – wyspa Kisar)
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Języki timor-alor-pantar – rodzina języków papuaskich używanych przede wszystkim na wyspach Timor, Alor i Pantar[2]. Obszar ich funkcjonowania obejmuje tereny należące do dwóch krajów – Indonezji i Timoru Wschodniego[3]. Według serwisu Ethnologue (wyd. 23) rodzina liczy 23 języki[3]. Encyklopedia Krugoswiet podaje, że językami tymi posługuje się ponad 200 tys. ludzi[1].

Jest to najbardziej wysunięta na zachód grupa języków papuaskich[4]. Prawdopodobnie stanowią pozostałość po pierwotnych grupach językowych wschodniej Indonezji, sprzed ekspansji ludności austronezyjskiej[5]. Są jedną z dwóch takich peryferyjnych rodzin nieaustronezyjskich (druga z nich to języki północnohalmaherskie)[5][6]. Timothy Usher, autor serwisu NewGuineaWorld, jako ich prawdopodobne źródło wskazuje półwysep Bomberai (zachodnia Nowa Gwinea)[7].

Klasyfikacja języków timor-alor-pantar stanowi przedmiot dyskusji lingwistycznej. Ze współczesnych badań językoznawczych wynika, że nie są one spokrewnione ani z językami austronezyjskimi, dominującymi w Indonezji, ani z językami północnej Halmahery. Dawniej bywały zaliczane do rodziny zachodniopapuaskiej (wraz z językami północnohalmaherskimi), nowsze źródła zaś włączają je w ramy rodziny transnowogwinejskiej[8][3][7]. Na przynależność języków timor-alor-pantar do transnowogwinejskich wskazują cechy typologii[1], jednocześnie zauważa się, że w zakresie leksyki i struktury doświadczyły one wpływu języków zachodniopapuaskich[1]. G. Holton i M. Klamer (2018) natomiast klasyfikują języki timor-alor-pantar jako odrębną rodzinę językową, nie potwierdzając ich związku z rodziną transnowogwinejską[2]. M. Donohue (2008) ponownie omawia hipotezę zachodniopapuaską, wskazując na podobieństwa w leksyce i zasobie zaimków[9][10].

Autorzy publikacji Glottolog (2.3, 4.6) rozpatrują te języki jako samodzielną rodzinę językową. Dotychczasowe poszlaki (oparte na podobieństwach w leksyce i systemach zaimków), które miałyby łączyć je z transnowogwinejskimi, uznano bowiem za niewystarczające dla stwierdzenia pokrewieństwa[11][12]. Timothy Usher umieszcza te języki pośród języków zachodniego Bomberai (West Bomberai) w ramach rodziny transnowogwinejskiej, wykazując istnienie regularnych zależności dźwiękowych. Ich najbliższymi krewnymi miałyby być zatem oddalone geograficznie języki kalamang, iha i mbahaam[7]. Glottolog (2.2, 4.6) wyróżnia języki zachodniego Bomberai jako oddzielną rodzinę językową[13][14].

Klasyfikacja

Pokrewieństwo języków timor-alor-pantar jest możliwe do wykazania na gruncie lingwistyki. O ile papuaskie języki wysp Alor i Pantar tworzą wyraźną grupę genetyczną, to klasyfikacja języków Timoru została słabiej ustalona[10][15]. W taki oto sposób przedstawia się podział wewnętrzny rodziny, w ujęciu konserwatywnym (Ross, 2005[16]; Schapper et al., 2012; Holton et al., 2012):

  • języki alor-pantar
  • języki wschodniotimorskie (grupa oirata-makasai)
  • język bunak.

Język timor-alor-pantar wykazują silne wpływy austronezyjskie, co utrudnia określenie ich wewnętrznej klasyfikacji i ewentualnego pokrewieństwa z innymi językami (przy użyciu metod leksykostatystyki)[7][10].

Do języków alor-pantar należą następujące języki: abui (papuna), adang, blagar (pura), deing (diang, tewa), hamap, kabola, kaera, kafoa, kamang (woisika), kiramang, klon (kelon), kui, kula (tanglapui), klamu (nedebang), reta (retta), sar (teiwa?), sawila, teiwa (tewa), wersing (kolana), pantar zachodni (lamma, tubbe, mauta, kalondama)[17]. Większość z nich to języki zagrożone wymarciem. Znajdują się pod wpływem języka malajskiego alorskiego, który – obok indonezyjskiego – jest upowszechniony jako język kontaktowy, stanowi język handlu, edukacji itp.[17] Ludność używająca tych języków zamieszkuje też wysepki pomiędzy Alor a Pantar[2]. Trudno uzgodnić liczbę wyróżnianych języków alor-pantar, jako że te nie mają powszechnie przyjętych nazw, które byłyby wspólne dla szerszego obszaru geograficznego (lokalne społeczności językowe określają się na podstawie nazw wsi bądź dominującego klanu). Zupełnie odrębnym językiem jest alorski, który należy do rodziny austronezyjskiej[18].

Na wyspie Timor funkcjonują następujące języki nieaustronezyjskie: bunak, fataluku, makalero (maklere), makasai (makasae)[17]. Spokrewniony język oirata jest używany na wyspie Kisar w indonezyjskiej prowincji Moluki (w pobliżu Timoru Wschodniego)[19]. Wykazuje bliski związek z językiem fataluku[2][20].

Odosobniony język tambora z wyspy Sumbawa (ponad 500 km na zachód) mógł być genetycznie powiązany z tą rodziną, ale zebrane materiały leksykalne nie pozwalają dobrze ustalić jego klasyfikacji (jedyne znane podobieństwo występuje w słowie taintu – „ręka”). Ustalono jednak, że najpewniej nie był językiem austronezyjskim, ani też nie był spokrewniony z językami Półwyspu Indochińskiego, na co wskazują elementy słownictwa i cechy fonologii[21].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d Papuasskije jazyki. Encykłopiedija Krugoswiet. [dostęp 2020-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-06)]. (ros.).
  2. ↑ a b c d Gary Holton, Marian Klamer: The Papuan languages of East Nusantara and the Bird’s Head. W: Bill Palmer (red.): The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide. Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2018, s. 569–640, seria: The World of Linguistics 4. DOI: 10.1515/9783110295252-005. ISBN 978-3-11-028642-7. OCLC 1041880153. (ang.).
  3. ↑ a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Timor-Alor-Pantar, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 23, Dallas: SIL International, 2020 [dostęp 2020-02-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-29] (ang.).
  4. ↑ Antoinette Schapper, Juliette Huber, State-of-the-art in the documentation of the Papuan languages of Timor, Alor, Pantar, and Kisar; A bibliography, „Wacana: Journal of the Humanities of Indonesia”, 14 (2), 2012, s. 370–404, DOI: 10.17510/wjhi.v14i2.67 [dostęp 2020-03-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-25] (ang.).
  5. ↑ a b Simon Musgrave: Language Shift and Language Maintenance in Indonesia. W: P. Sercombe, R. Tupas (red.): Language, Education and Nation-building: Assimilation and Shift in Southeast Asia. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2014, s. 87–105. DOI: 10.1057/9781137455536_5. ISBN 978-1-137-45553-6. OCLC 888035738. [dostęp 2022-08-31]. (ang.).
  6. ↑ Gary Holton i inni, The Historical Relations of the Papuan Languages of Alor and Pantar, „Oceanic Linguistics”, 51 (1), 2012, s. 86–122, DOI: 10.1353/ol.2012.0001, ISSN 1527-9421, JSTOR: 23321848 [dostęp 2022-11-23], Cytat: The first proposals for wider genetic affiliations beyond the geographically immediate region compared Timor-Alor-Pantar (TAP: that is, AP plus the Timor-Kisar languages) to the languages of North Halmahera, the only other Papuan outlier languages spoken in the eastern Indonesian archipelago at a distance from the New Guinea mainland. (ang.).
  7. ↑ a b c d Timothy Usher: West Bomberai. NewGuineaWorld. [dostęp 2020-02-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-29)]. (ang.).
  8. ↑ Mark Donohue: Bound pronominals in the West Papuan languages. W: Claire Bowern, Bethwyn Evans, Luisa Miceli (red.): Morphology and Language History: In honour of Harold Koch. Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 2008, s. 43–58, seria: Current Issues in Linguistic Theory 298. DOI: 10.1075/cilt.298.06don. ISBN 978-90-272-9096-0. OCLC 277090439. (ang.).
  9. ↑ Gary Holton, Laura C. Robinson: The Linguistic Position Of The Timor-Alor-Pantar Languages. W: Marian Klamer (red.): The Alor-Pantar languages: History and typology. Wyd. 2. Berlin: Language Science Press, 2017, s. 147–190, seria: Studies in Diversity Linguistics 3. DOI: 10.5281/zenodo.569391. ISBN 978-3-944675-94-7. OCLC 1030820272. (ang.).
  10. ↑ a b c Antoinette Schapper, Juliette Huber, Aone van Engelenhoven: The historical relation of the Papuan languages of Timor and Kisar. W: Harald Hammarström, Wilco van der Heuvel (red.): History, Contact and Classification of Papuan Languages. Port Moresby: Linguistic Society of Papua New Guinea, 2012, s. 194–242, seria: Language and Linguistics in Melanesia, Special Issue: On the History, Contact & Classification of Papuan Languages – Part I. (ang.).
  11. ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Timor-Alor-Pantar. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-04)]. (ang.).
  12. ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Nordhoff: Timor-Alor-Pantar. Glottolog 2.3. [dostęp 2015-01-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-21)]. (ang.).
  13. ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: West Bomberai. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-27)]. (ang.).
  14. ↑ Sebastian Nordhoff, Harald Hammarström, Robert Harald, Martin Haspelmath: West Bomberai. Glottolog 2.2. [dostęp 2014-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-25)]. (ang.).
  15. ↑ Gary Holton i inni, The historical relation of the Papuan languages of Alor and Pantar, „Oceanic Linguistics”, 51 (1), 2012, s. 87–122, DOI: 10.1353/ol.2012.0001, hdl: 1887/18594 (ang.).
  16. ↑ Malcolm Ross: Pronouns as a preliminary diagnostic for grouping Papuan languages. W: Andrew Pawley, Robert Attenborough, Robin Hide, Jack Golson (red.): Papuan pasts: cultural, linguistic and biological histories of Papuan-speaking peoples. Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2005, s. 15–66, seria: Pacific Linguistics 572. ISBN 0-85883-562-2. OCLC 67292782. [dostęp 2022-09-20]. (ang.).
  17. ↑ a b c Marian Klamer: The Alor-Pantar Languages: Linguistic Context, History And Typology. W: Marian Klamer (red.): The Alor-Pantar languages: History and typology. Wyd. 2. Berlin: Language Science Press, 2017, s. 1–48, seria: Studies in Diversity Linguistics 3. DOI: 10.5281/ZENODO.569386. ISBN 978-3-944675-94-7. OCLC 1030820272. (ang.).
  18. ↑ Marian Klamer: A short grammar of Alorese (Austronesian). München: Lincom Europa, 2011, s. 16–17, seria: Languages of the World / Materials 486. ISBN 978-3-86288-172-7. OCLC 760922643. [dostęp 2019-12-19]. (ang.).
  19. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Oirata, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-03-01] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-01] (ang.).
  20. ↑ Nazarudin. The Use of Local Malay and Woirata in Social Media. „NUSA: Linguistic studies of languages in and around Indonesia”. 71, s. 41–55, 2021. DOI: 10.15026/116870. OCLC 9627567702. [dostęp 2022-11-01]. (ang.). 
  21. ↑ Mark Donohue. The Papuan Language of Tambora. „Oceanic Linguistics”. 46 (2), s. 520–537, 2007. DOI: 10.1353/ol.2008.0014. ISSN 1527-9421. [dostęp 2022-08-13]. (ang.). 

Linki zewnętrzne

Języki timor-alor-pantar
Języki wschodniotimorskie
(Języki oirata-makasai)
  • fataluku
  • makalero (maklere)
  • makasae (makasai)
  • oirata
  • rusenu
Języki alor-pantar
  • abui (papuna)
  • adang
  • blagar (pura)
  • kafoa
  • kamang (woisika)
  • klon (kelon)
  • kui
  • kula (tanglapui)
  • reta (retta)
  • sawila
  • wersing
  • kaera
  • nedebang (klamu)
  • teiwa (tewa)
  • pantar zachodni (lamma, tubbe, mauta, kalondama)
Inne
  • bunak

Media użyte na tej stronie

Timor-Alor-Pantar.png
Autor: Davius, Licencja: CC BY-SA 3.0
Timor, Alor and Pantar Island