J.-H. Rosny (starszy)

J.-H. Rosny (starszy), właśc. Joseph Henri Honoré Boex (ur. 17 lutego 1856 w Brukseli, zm. 15 lutego 1940 w Paryżu) – francuski pisarz pochodzenia belgijskiego, jeden z uznanych twórców współczesnej powieści science-fiction.

Zarys biografii

Po dzieciństwie spędzonym w Brukseli, odbył w Bordeaux we Francji studia w zakresie fizyko-chemii oraz nauk przyrodniczo-matematycznych. W 1874 wyjechał do Londynu, gdzie znalazł zatrudnienie w przedsiębiorstwie telegraficznym i ożenił się z Gertrudą Holmes. W 1885 osiadł w Paryżu. Tam podjął działalność literacką, wraz z młodszym bratem występując pod wspólnym pseudonimem twórczym J.-H. Rosny. W spółce autorskiej od początku odgrywał dominującą rolę, nadając ton stylistyce i podejmowanej tematyce, która z obyczajowej wkrótce przesunęła się na historyczno-fantastyczną o charakterze przygodowym.

W 1897 za wspólną twórczość odznaczony został krzyżem kawalerskim orderu Legii Honorowej. W tymże roku (po rozwodzie z pierwszą żoną) poślubił Marię Borel[a]. Bliski braciom Goncourt, od 1900 należał wraz z bratem do ich kręgu literackiego, zwanego Akademią Goncourtów, będąc jej przewodniczącym od 1926 roku. Zasiadał też w jury pierwszej Nagrody Goncourtów (1903). W 1908 (lub 1909) zakończył twórczą współdziałalność z młodszym bratem i występował pod osobnym pseudonimem literackim. Pozostał wierny przede wszystkim gatunkowi powieści fantastycznej, którą kontynuował i doskonalił także w latach międzywojennych.

Uchodzi za jednego z twórczych inicjatorów kierunku science-fiction, swymi powieściami katastroficznymi poprzedzając np. Herberta G. Wellsa. W powieściach Lot w nieskończoność (Les Navigateurs de l'infini) i Astronauci (Les Astronautes) wprowadził do powszechnego słownictwa termin „astronautyka”. Jako pierwszy w literaturze przekonująco ukazał skutki działania na ludzkość energii elektromagnetycznej z kosmosu (Le Cataclysme) czy zjawiska związane z klonowaniem organizmów żywych (L'Énigme de givreuse). Twórczością swą wywarł wpływ m.in. na Arthura Conana Doyle’a, który wątek jego powieści Tajemnicza siła (La Force mystérieuse) powtórzył w swym Trującym pasmie (The Poison Belt, 1913). Jego ujęcie istoty wampiryzmu jako dziedzicznego zjawiska genetycznego powielił z kolei amerykański pisarz Richard Matheson w powieści Jestem legendą (I Am Legend, 1954).

Podejmował też szerszą problematykę, będąc autorem np. La Vie amoreuse de Balzac (Paris 1930) oraz Au temps du roi Léopold (pośmiertnie – Bruxelles 1944). Ogłosił również wspomnienia Mémoires de la vie littéraire (Paris 1927). W tematyce opieki społecznej za granicą poświęcił polskim sierocińcom pracę Les Foyers pour orphelins polonais (Paris 1913). Na wniosek Polskiej Akademii Literatury został uhonorowany 5 listopada 1938 przyznaniem Złotego Wawrzynu Akademickiego „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej za granicą”[1].

Zmarł w wieku 83 lat niedługo przed wybuchem działań wojennych. Jego imię nosi nagroda literacka (Prix Rosny-Aîné) przyznawana od 1980 r. za twórczość w dziedzinie fantastyki naukowej.

Twórczość beletrystyczna (indywidualnie)[b]

  • Marthe Baraquin (1909)
  • Le Trésor dans la neige (1910)
  • La Vague rouge (1910)[c]
  • La Mort de la Terre (1910)
  • Vers la Toison d'or (1911)
  • Les Rafales (1912)
  • La Force mystérieuse (1913)
  • Le Coffre fort (1914)
  • L'Aube du futur (1917)
  • L'Énigme de givreuse (1917)
  • Le Félin géant (1918)[d]
  • L'Appel du bonheur (1919)
  • L'Amoreuse aventure (1920)
  • Le Jeune vampire (1920)
  • La Grande énigme (1920)
  • La Comtesse Ghislaine (1920)
  • L'Étonnant voyage d'Hareton Ironcastle (1922)
  • Les Autres vies, les autres mondes (1924)
  • L'Assasin surnaturel (1924)
  • L'Amour d'abord (1924)
  • Les Navigateurs de l'infini (1925)
  • La Terre noire (1925)
  • Les Femmes des autres (1925)
  • Le Trésor lointain (1926)
  • La Femme disparue (1926)
  • Les Pécheresses (1928)
  • Carillons et sirènes du Nord (1928)
  • Les Conquérants du feu (1929)
  • Les Hommes-sangliers (1929)
  • Helgvor de Fleuve bleu (1929)
  • Au Château des Loups Rouges (1929)
  • L'Initiation de Diane (1930)
  • Les Femmes de Setnê (1931)
  • Ambor le loup (1932)
  • La Sauvage aventure (1932)
  • Tabubu – roman égyptien (1932)
  • Un Voleur (1932)
  • Les Compagnons de l'univers (1934)
  • Le Vampire de Bethnal Green (1935)
  • Dans le monde des variants (1939)
  • Les Instincts (1939)
  • Les Astronautes (pośmiertnie, 1960)

Uwagi

  1. ↑ Pod nazwiskiem J.-H. Boex-Borel wydał Le Pluraliste – essai sur le discontinuité et hétérogénéité des phénomènes (Grand Larousse encyclopédique, dz. cyt., t. 9, s. 380).
  2. ↑ Datowanie niektórych utworów i ich autorstwo (tj. Rosny'ego Starszego) może wzbudzać kontrowersje ze względu na rozbieżności istniejące w źródłach. Wśród wczesnych (wspólnych) utworów przypisywany Rosny'emu Starszemu bywa np. Le Chemin d'amour (1901), podobnie jak umieszczona tu powieść Marthe Baraquin (1909). Niejasne może być autorstwo nieumiejscowionych chronologicznie: À la Recherche du trésor, Aiguille d'or czy Dans les rues, jak również wątpliwe w przypadku Les Femmes de Setnê czy powieści Tabubu datowanej także na 1893 rok.
  3. ↑ Przypisywane wspólne autorstwo z młodszym bratem, podobnie jak w przypadku Dans les rues (Littérature française, Éd. Larousse, Paris 1949, t. II, s. 375).
  4. ↑ W źródłach rozbieżne daty publikacji: najczęstsza 1918, lecz też zarówno 1917, jak i 1920 (The Oxford Companion to French Literature, Oxford 1959, s. 638).

Przypisy

  1. ↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 606.

Zobacz też

Bibliografia

  • Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2004, t. 23, s. 511
  • Grand Larousse encyclopédique, Paris 1964, t. 9, s. 380
  • Dictionnaire encyclopédique Quillet, Paris 1965, s. 5066
  • Enciclopedia Italiana di scienze, lettere ed arti, Roma 1936, t. XXX, s. 127
  • The Oxford Companion to French Literature, Clarendon Press, Oxford 1959, s. 638

Literatura

  • M. Bulliard, L'enjeu des origines – les romans préhistoriques de J.-H. Rosny aîné, Lausanne: Éd. Archipel, 2001
  • G. Casella, Les Célébrites d'aujourdhui – J. H. Rosny. Biographie critique, Paris 1907
  • M. Del Pizzo, L'opera di J.H. Rosny Aîné – dal realismo al naturalismo, dal fantastico alla fantascienza, Fasano: Schena, 1995
  • Michel Desbruyères, J. H. Rosny aîné [w] La France fantastique, Paris: Éditions Phébus, 1978
  • Birgit Krämer, Abenteuer Steinzeit und Mythos Evolution. Die „romans préhistoriques” von J.-H. Rosny Aîné, Frankfurt/Main-New York: Lang, 2003
  • J. Sageret, La révolution philosophique et la science: Bergson, Einstein, Le Dantec, J.-H. Rosny Aîné, Paris: F. Alcan éd., 1924

Linki zewnętrzne