Jabłoń dzika

Jabłoń dzika
Ilustracja
Morfologia
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządróżowce
Rodzinaróżowate
Rodzajjabłoń
Gatunekjabłoń dzika
Nazwa systematyczna
Malus sylvestris (L.) Mill.[3]
Gard. dict. ed. 8: Malus no. 1. 1768
Synonimy
  • Malus malus (L.) Britton
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
Status none DD.svg
brak danych
© Hans Hillewaert, CC BY-SA 3.0
Owoce jabłoni dzikiej
Kwiaty

Jabłoń dzika, płonka[5] (Malus sylvestris) – gatunek jabłoni rosnący dziko w niemal całej Europie. Jest uprawiany w wielu krajach świata[6]. W Polsce występuje rzadko na niżu i w niższych położeniach górskich[7].

Inne nazwy zwyczajowe: jabłoń płonka, jabłoń leśna[8].

W wyniku skrzyżowania jabłoni dzikiej i jabłoni niskiej (Malus pumila) powstała jabłoń domowa, uprawiana obecnie w ogromnej ilości kultywarów[9].

Morfologia

Pokrój
Krzew lub małe drzewo o wysokości do 10 m[10] z cierniami na krótkopędach, zwłaszcza na młodych roślinach[7].
Liście
Ulistnienie skrętoległe, liście szerokoeliptyczne do okrągławych, do 6,5 cm długości. Przylistki wcześnie odpadające[11].
Kwiaty
Dość duże, zebrane po kilka w baldachokształtne kwiatostany. Mają 5-działkowy kielich i 5 białych z różowym zabarwieniem płatków korony, słupek złożony z 5 owocolistków i liczne pręciki z żółtymi pylnikami[10].
Owoce
Na cienkich i szypułkach dłuższych od połowy długości owocu, jabłkowate, niewielkie (do 3,5 cm średnicy), kuliste, zielone do żółtozielonych, zwykle błyszczące, na szczycie z trwałym kielichem. Są kwaśne i twarde[7].

Biologia i ekologia

Kwitnie w maju równocześnie z rozwojem liści. Kwiaty są przedsłupne i owadopylne[12]. W Polsce rośnie w zaroślach, lasach liściastych i mieszanych oraz na ich obrzeżach. Zwykle nieliczna na stanowiskach. Rośnie bardzo wolno[7]

Zastosowanie

  • Używana była dawniej na podkładki dla szlachetnych odmian jabłoni oraz jako roślina lecznicza[10].
  • Drewno było cenione ze względu na twardość i czerwone zabarwienie – wykorzystywane w snycerstwie i tokarstwie[7].
  • W Księdze Joela (1,12) jest werset: „Uschła winna latorośl i zwiędło drzewo figowe, drzewo granatowe i palma daktylowa, i jabłoń". Wskazuje on, że jabłoń uprawiana była już wówczas na Ziemi Świętej[13].
  • W Mezopotamii znano owoce dzikiej jabłoni już 5 tysięcy lat p.n.e., mimo że nie rosła tam. Jej owoce były sprowadzane z innych krajów i były cenne – świadczy o tym fakt, że złożono je jako dary ofiarne. W grobowcu królewskim w Ur odkryto nanizane na sznurek połówki jabłek jabłoni dzikiej, mówią też o tym gatunku napisane pismem klinowym gliniane tabliczki pochodzące z tego okresu. Około 4 tysięcy lat p.n.e. jabłka sprowadzane były do starożytnego Egiptu. Zwęglone, pochodzące z okresu około tysiąc lat p.n.e. owoce jabłoni znaleziono na granicy półwyspu Synaj i pustyni Negew[13].

Udział w kulturze

  • W europejskiej sztuce średniowiecza i renesansu jabłoń jest przedstawiana jako drzewo rosnące w rajskim ogrodzie. W żadnym miejscu biblijnej Księgi Rodzaju nie jest podane, o jaki gatunek drzewa chodzi, nie ma też żadnych naukowych ustaleń, że była to jabłoń. Jabłoń zresztą nie rosła dziko ani w Egipcie, ani na hipotetycznych terenach, gdzie znajdował się raj. Przyjęcie jabłoni jako drzewa rajskiego to tylko pomysł średniowiecznych artystów, którzy przedstawiając na malowidłach rajskie drzewo przyjęli, że była to jabłoń[13].
  • W Biblii sześć razy słowa oznaczającego jabłoń użyto jako nazwy miejscowości (np. w Księdze Jozuego 12,17; 15,34), jeden raz jako imię własne (1 Księga Kronik 2,43)[13].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-25] (ang.).
  3. ↑ The Plant List. [dostęp 2014-12-20].
  4. ↑ Malus sylvestris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  5. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  6. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-12-20].
  7. ↑ a b c d e Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 240. ISBN 83-01-12099-1.
  8. ↑ Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 185. ISBN 83-01-00129-1.
  9. ↑ Bolesław Sękowski: Pomologia systematyczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10859-2.
  10. ↑ a b c Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  11. ↑ W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
  12. ↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  13. ↑ a b c d Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

Media użyte na tej stronie

Malus sylvestris 002.JPG
Autor: H. Zell, Licencja: CC BY-SA 3.0
Malus sylvestris, Rosaceae, European Wild Apple, flowers; Botanical Garden KIT, Karlsruhe, Germany.
Malus sylvestris fruit, Vosseslag.jpg
© Hans Hillewaert, CC BY-SA 3.0
Apples at Vosseslag - De Haan, Belgium
Status none DD.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Pyrus malus — Flora Batava — Volume v15.jpg
Malus sylvestris (L.) Mill. (Syn. Pyrus malus L.)