Jabłonkowanie

Mapa gwar polskich. Gwary z jabłonkowaniem zaznaczone na      pomarańczowo[1].

Jabłonkowanie (sziakanie[2], siakanie[3]) – zjawisko polegające na pomieszaniu lub spłynięciu się spółgłosek dziąsłowych (szumiących: [ʂ, tʂ, ʐ, dʐ] tj. sz, cz, ż, dż) z palatalnymi (ciszące: [ɕ, tɕ, ʑ, dʑ] tj. ś, ć, ź, dź) w pośredni szereg – [ʃʲ, ʲ, ʒʲ, ʲ] tj. śz, ćz, źż, dźż, np. śzćzekaćzszczekać i ściekać, śzare śzano, ćzarne ćziele. Występuje w dialekcie śląskim w gwarze jabłonkowskiej (w pobliżu Jabłonkowa – stąd nazwa), w okręgu opawskim[4] i w gwarach czadeckich oraz w dialekcie mazowieckim w gwarach malborsko-lubawskich, ostródzkich i warmińskich[2]. Jest wynikiem dążenia do ograniczenia liczby spółgłosek palatalnych, które w innych gwarach polskich wyraziło się mazurzeniem, kaszubieniem lub, jak w języku literackim, depalatalizacją szeregów Š´ i C´[3].

Siakanie może również oznaczać mającą charakter ogólnodialektalny wymowę ś zamiast sz, głównie w wyrazach obcych, np. śpagat, śnurek, śklonka zamiast szpagat, sznurek, szklanka[5].

Zobacz też

Przypisy

  1. Mapa według Stanisław Urbańczyk: Zarys dialektologii polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.; z drobnymi poprawkami według Kazimierz Nitsch: Pisma dialektologiczne. Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1958.
  2. a b Jabłonkowanie. W: Stanisław Dubisz, Halina Karaś, Nijola Kolis: Dialekty i gwary polskie. Wyd. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995, s. 62. ISBN 83-2140989-X.
  3. a b § 48. Dyspalatalizacje – uwagi ogólne. W: Stanisław Rospond: Gramatyka historyczna języka polskiego z ćwiczeniami. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 72. ISBN 83-01-13992-7.
  4. § 2, § 22-23, § 25, § 77. W: Arnošt Lamprecht: Středoopavské nářečí. Praga: Státní pedagogické nakladatelství, 1953, s. 12, 16–17, 32. (cz.).
  5. Siakanie. W: Stanisław Dubisz, Halina Karaś, Nijola Kolis: Dialekty i gwary polskie. Wyd. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995, s. 118. ISBN 83-2140989-X.

Media użyte na tej stronie

Sybilanty w polskich gwarach wg Urbańczyka.png
Autor: MichaelTheSlav, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa przedstawia gwarową wymowę trzech serii sybilantów w języku polski. Pokazane są trzy ważne cechy dialektowe: mazurzenie, jabłonkowanie oraz kaszubienie. Mapa według Urbańczyka (1972), a drobne korekty według Nitscha (1923).

Pokazano ciągły zakres języka polskiego taki jak w międzywojniu. Zawarcie gwar kaszubskich i śląskich nie ma znaczenia dla tego, czy się je traktuje jako osobne języki czy nie.

 
Wymowa literacka (rozróżnienie /s.../–/ʃ.../–/ɕ.../)
 
Mazurzenie (zlanie /s.../–/ʃ.../
 
Jabłonkowanie (zlanie /ʃ.../–/ɕ.../)
 
Kaszubienie (zlanie /s.../–/ɕ.../)