Jacek Malczewski

Jacek Malczewski

Jacek Malczewski podczas pracy (1909)
Data i miejsce urodzenia	14 lipca 1854 Radom
Data i miejsce śmierci	8 października 1929 Kraków
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	Szkoła Sztuk Pięknych w Krakowie
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	symbolizm
Ważne dzieła
Hamlet polski. Portret Aleksandra Wielopolskiego Melancholia
Odznaczenia

Jacek Malczewski

(c) GFDL, CC BY-SA 4.0 Tarnawa
Rodzina	Malczewscy herbu Tarnawa
Data i miejsce urodzenia	14 lipca 1854 Radom
Data i miejsce śmierci	8 października 1929 Kraków
Ojciec	Julian Malczewski
Matka	Maria Korwin
Żona	Maria Gralewska
Dzieci	Julia z Malczewskich Meyznerowa, Rafał Malczewski

Jacek Malczewski, autoportret (1925)

Wigilia na Syberii (1892). Muzeum Narodowe w Krakowie

Błędne koło (1895–1897). Muzeum Narodowe w Poznaniu

Chrystus w Emaus (1909) Lwowska Galeria Sztuki

Willa Pod Matką Boską na krakowskim Zwierzyńcu przy ul. Księcia Józefa 29, gdzie mieszkał i miał pracownię Jacek Malczewski.

Grobowiec Jacka Malczewskiego w Krypcie Zasłużonych na Skałce.

Jacek Malczewski herbu Tarnawa (ur. 14 lipca 1854 w Radomiu, zm. 8 października 1929 w Krakowie) – polski malarz, jeden z głównych przedstawicieli symbolizmu przełomu XIX i XX wieku.

Życiorys

Malczewski urodził się w Radomiu^[1], w starej, ale pozbawionej majątków ziemskich, rodzinie szlacheckiej. Ród Malczewskich z Malczewa wydał także sławnego niegdyś poetę Antoniego Malczewskiego (ta gałąź rodziny samowolnie zmieniła herb Tarnawa na Abdank). Jego ciotką była znana mistyczka Wanda Malczewska. Z rodziny pochodził także generał WP i minister spraw wojskowych z czasów przewrotu majowego Juliusz Tadeusz Tarnawa-Malczewski. Jacek po kądzieli spokrewniony był z Teodorem Korwin-Szymanowskim, (ojciec Teodora i dziad Jacka byli rodzeństwem), z Jadwigą Łuszczewską, Karolem Szymanowskim i Jarosławem Iwaszkiewiczem.

Do trzynastego roku życia wychowywał się pod okiem rodziców, Juliana i Marii z Korwin-Szymanowskich. Ojciec był generalnym sekretarzem Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego guberni radomskiej, matka córką b. oficera wojsk napoleońskich Aleksandra, który ku rozpaczy „towarzystwa” ożenił się z panną służebną swych rodziców imieniem Brońcia. W 1867 rodzice wysłali Jacka do majątku wuja Feliksa Karczewskiego w Wielgiem, gdzie jego opiekunem i nauczycielem był Adolf Dygasiński. Cztery lata później 17-letni Malczewski przeprowadził się do Krakowa, gdzie uczył się w gimnazjum oraz został wolnym słuchaczem Szkoły Sztuk Pięknych, a następnie (na prośbę Jana Matejki) opuścił gimnazjum i studiował tylko w SSP. W październiku 1875 wyjechał na dalsze studia do Paryża. Do pracowni Matejki powrócił jesienią 1877. W 1880 zwiedził Włochy, odwiedził Lwów, a potem Podole. W 1884 trafił do pałacu w Rozdole Karola Lanckorońskiego i wziął udział w zorganizowanej przez niego wyprawie archeologicznej do Azji Mniejszej. Z Karolem Lanckorońskim połączyła Malczewskiego wieloletnia przyjaźń.

	Rysunki Jacka Malczewskiego 15 grudnia 2020
Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Od 1884, po śmierci ojca^[2], w malarstwie Malczewskiego pojawił się powracający motyw śmierci. W 1885 wyjechał do Monachium, a w 1887 ożenił się z córką krakowskiego aptekarza Marią Gralewską. Z tego związku na świat przyszły dzieci: w 1888 córka Julia, a 24 października 1892 syn Rafał (później także malarz). W latach 1894–1897 zaczął tworzyć obrazy symbolistyczne. Był artystą znanym, cenionym i nagradzanym. Angażował się w działalność pedagogiczną w SSP i na kursach im. Baranieckiego, ucząc malarstwa kobiety, które wówczas nie miały prawa studiować w SSP. W 1897 został jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” (obok Teodora Axentowicza, Józefa Mehoffera, Stanisława Wyspiańskiego). W 1898 bardzo głęboko przeżył śmierć matki, a w 1900 po konflikcie z Julianem Fałatem opuścił krakowską ASP. Poza uczelnią pozostawał 10 lat, organizując w tym czasie wiele wystaw swoich prac (Lwów, 1903), podróżując między innymi ponownie do Włoch.

W 1908 otrzymał tytuł profesora^[3]. W 1910 rektorem ASP został Teodor Axentowicz; Malczewski powrócił na stanowisko profesora, aby w 1912 zostać rektorem ASP. Funkcję tę pełnił do wybuchu I wojny światowej. Początek wojny spędził w Wiedniu. Do Krakowa powrócił w 1916. Od 1918 zaczął zdawać sobie sprawę, że jego malarskie wizje należą do przeszłości. Rozpoczął obrachunek z własnym życiem. Powstał wówczas wzruszający cykl obrazów „Moje Życie”, coraz częściej malował autoportrety. W 1921 ustąpił z funkcji profesora ASP. Jubileusz 70-lecia życia i 50-lecia pracy malarskiej obchodził, organizując wystawy swoich obrazów w Krakowie, Lwowie, Warszawie i Poznaniu. W latach 1923–1926 mieszkał w XIX-wiecznym dworze w Lusławicach, założył tam szkółkę malarską dla utalentowanych dzieci wiejskich. W 1923 namalował tryptyk „Mój pogrzeb”. Na początku lat 20. był prezesem honorowym Związku Polskich Artystów Plastyków w Krakowie^[4]. W 1927 otrzymał nagrodę artystyczną miasta Warszawy, w październiku 1928 został wybrany członkiem czeskiej Akademii Nauki i Sztuki^[5], a w 1929 uhonorowany został Wielkim Złotym Medalem na Wystawie Krajowej w Poznaniu. Pod koniec życia artysta stracił wzrok. W Krypcie Zasłużonych na Skałce pochowano go zgodnie z ostatnim życzeniem we franciszkańskim habicie tercjarskim.

Wywód genealogiczny

Twórczość

Jacek Malczewski stworzył liczne szkice i rysunki oraz około 2000 obrazów, z których współcześnie zachowało się 1200^[6]. Znaczna kolekcja dzieł malarza (68 obrazów i szkiców oraz 18 rysunków i akwarel), obejmująca wszystkie okresy jego twórczości, znajduje się w Galerii Sztuki we Lwowie.

Wybrane obrazy

• Niedziela w kopalni, 1882
• Śmierć Ellenai, 1883
• Śmierć na etapie, 1891
• Autoportret z paletą, 1892
• Wigilia na Syberii, 1892
• Melancholia, 1890–1894
• W tumanie, 1893–1894
• Błędne koło, 1895–1897
• Natchnienie malarza, 1897
• Moje modele, 1897
• Thanatos, cykl obrazów (od 1898 do 1899)
• Wytchnienie, 1899
• Don Kichot i Sancho Pansa, 1895–1900
• Meduza, 1900
• Portret Tadeusza Błotnickiego z Meduzą, 1902
• Nieznana nuta. Portret Stanisława Bryniarskiego, 1902
• Śmierć, 1902
• Hamlet polski. Portret Aleksandra Wielopolskiego, 1903
• Portret Feliksa Jasieńskiego, 1903
• Portret Jana Kasprowicza, 1903
• Portret Małgorzaty i Karola Lanckorońskich, 1905
• Portret Władysława Reymonta, 1905
• cykl Zatruta studnia, 1905–1906
• Autoportret w jakuckiej czapce, 1907
• Bachantka, 1907
• Tobiasz z aniołami, ok. 1908
• Chrystus w Emaus, 1909
• Chrystus i Samarytanka, 1909
• Tobiasz i Parki 1912
• Autoportret w zbroi, 1914
• Autoportret w białym stroju, 1914
• Śmierć, 1917
• cykl Polonia, 1914–1918
• Portret mężczyzny na tle pejzażu, 1920
• Przed burzą, przed 1911
• Rzeczywistość, przed 1926

Część obrazów Malczewskiego przedstawia świat polskiej wsi z dworkami ziemiańskimi, gdzie pojawiają się elementy z mitologii greckiej i rzymskiej. Jacek Kaczmarski interpretuje to jako wyrażenie potrzeby stworzenia wewnętrznego wyimaginowanego świata, który będzie trwał i do którego może uciec pokonany człowiek. Motywy te stały się inspiracją do powstania jego utworu „Powrót z Syberii”. Inny utwór Kaczmarskiego, „Wigilia na Syberii”, jest inspirowany konkretnym obrazem Malczewskiego o tym tytule^[7]. Piosenka „Zatruta studnia” nawiązuje do cyklu obrazów pod tym tytułem, najbardziej odpowiadając obrazowi z numerem piątym^[8]. Na płycie Muzeum znajduje się jeszcze jeden utwór inspirowany obrazem Malczewskiego – „Zesłanie studentów^[9]”.

Odznaczenia i nagrody

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (30 czerwca 1927)^[10][11]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – za zasługi, położone dla Rzeczypospolitej Polskiej na polu malarstwa (13 lipca 1921, jako jeden z pierwszych 15 osób odznaczonych Orderem "Odrodzenia Polski")^[12][13]
• Nagroda Akademii Umiejętności z fundacji Probusa Barczewskiego za obraz (tryptyk) Grosz czynszowy (1909)^[14]

Zobacz też

• Ulica Jacka Malczewskiego w Radomiu
• Pomnik Jacka Malczewskiego w Radomiu
• Dom Jacka Malczewskiego w Radomiu

Przypisy

Bibliografia

• A. Heydel, Jacek Malczewski. Człowiek i artysta, Kraków 1933.
• A. Jakimowicz, Jacek Malczewski i jego epoka, Warszawa 1970.
• A. Jakimowicz, Jacek Malczewski, Warszawa 1974.
• S. Krzysztofowicz-Kozakowska, Jacek Malczewski, Wrocław 2005.
• D. Kudelska, Dukt Pisma i pędzla. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego, Lublin 2008.
• A. Ławniczakowa, Jacek Malczewski, Warszawa 1976.
• Muzyka w obrazach Jacka Malczewskiego, red. T. Grzybkowska, Warszawa 2005.
• J. Puciata-Pawłowska, Jacek Malczewski, Warszawa 2005.
• K. Wyka, Thanatos i Polska, czyli o Jacku Malczewskim, Kraków 1971.

Linki zewnętrzne

• Cykl syberyjski w malarstwie Jacka Malczewskiego
• Obrazy Jacka Malczewskiego
• O wystawie dzieł Jacka Malczewskiego w Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie. pgs.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-11-26)]. (dostępne w archiwum stron www)
• Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu
• Dzieła Jacka Malczewskiego w serwisie Wolne Lektury
• Materiały dotyczące Jacka Malczewskiego w bibliotece Polona