Jadłoszyn

Jadłoszyn
Ilustracja
Prosopis juliflora
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządbobowce
Rodzinabobowate
Podrodzinabrezylkowe
Rodzajjadłoszyn
Nazwa systematyczna
Prosopis Linnaeus
Mant. 10. 15-31 Oct 1767; Syst. Nat. ed. 12. 2: 282, 293. 15-31 Oct 1767[3]
Typ nomenklatoryczny

P. spicigera Linnaeus[3]

Prosopis juliflora

Jadłoszyn[4] (Prosopis L.) – rodzaj rośliny z rodziny bobowatych (podrodzina brezylkowe, dawniej w mimozowych). Obejmuje 44 gatunki[5][6]. W większości rosną one w Nowym Świecie – na obszarze od Stanów Zjednoczonych na północy po Patagonię na południu, przy czym najbardziej zróżnicowane są w Argentynie[6]. W Ameryce Środkowej rośnie tylko jeden gatunek[6][7]. Nieliczne gatunki rosną poza tym w południowo-zachodniej części Azji oraz w Afryce[5][6]. Niektóre gatunki są inwazyjne, np. w Afryce, Australii i na Hawajach[5].

Są to drzewa i krzewy rosnące często na siedliskach suchych[5], na wydmach, w ciernistych zaroślach, ale też w lasach liściastych i w zaroślach nadrzecznych, a nawet w namorzynach[6]. P. tamarugo jest jedynym drzewem rosnącym na pustynnych solniskach w północnym Chile, gdzie opady roczne wynoszą 70 mm, glebę przykrywa półmetrowa warstwa soli, a poziom wód gruntowych znajduje się 20 m pod poziomem gruntu[5].

Ze względu na często niewielkie wymagania ekologiczne rośliny z tego rodzaju odgrywają znaczącą rolę jako źródło drewna i paszy na terenach rolniczych w klimacie suchym[5]. Często też dostarczają jadalnych owoców (np. P. chilensis, P. cineraria, P. juliflora, P. pallida, P. velutina) i są miododajne[5]. Jadłoszyn baziowaty był na suchych terenach dzisiejszych południowo-zachodnich Stanów Zjednoczonych i Meksyku jedną z podstawowych roślin jadalnych (a przed udomowieniem kukurydzy – podstawową). Z jego strąków wyrabiano mąkę i wypiekano z niej placki i pieczywo[8]. Z gatunku tego uzyskuje się także substancję kleistą o właściwościach zbliżonych do gumy arabskiej[4]. Niektóre gatunki (np. P. velutina) wykorzystywane są także jako lecznicze[5].

Morfologia

Prosopis velutina
Prosopis caldenia
Strąki Prosopis farcta
Pokrój
Rośliny bardzo zmienne[5], stąd często problematyczne jest dokładne oznaczenie gatunku[7]. Drzewa i krzewy o pędach pokrytych cierniami, także z ciernistymi przylistkami[9] lub, rzadziej, bez cierni[7].
Liście
Podwójnie pierzaste – z listkami pierzastymi, składającymi się z kilku do wielu listków drugiego rzędu[9][7]. Poszczególne listki drobne, zwykle nagie, rzadziej owłosione[7]. Przylistki zmodyfikowane jako ciernie, czasem drobne lub brak ich zupełnie[9].
Kwiaty
Bardzo drobne i liczne, zebrane w wyrastające w kątach liści kwiatostany główkowate, kłosokształtne lub groniaste[7]. U Prosopis velutina liczba kwiatów na jednym drzewie może osiągać milion[5]. Kwiaty motylkowe siedzące lub krótkoszypułkowe, o płatkach korony zwykle białych lub żółtych, nagich, lub wewnątrz owłosionych. Pręcików jest 10, wystają poza koronę i zwykle zakończone są relatywnie dużymi pylnikami. Słupek tęgi, zwieńczony drobnym znamieniem[7].
Owoce
Strąk o różnych kształtach – prosty lub skręcony, płaski lub wypukły[7][9]. Nasiona owalne, spłaszczone[9].

Systematyka

Rodzaj z rodziny bobowatych Fabaceae, tradycyjnie zaliczany do podrodziny mimozowych Mimosoideae z plemienia Mimoseae[5]. W 2017 mimozowe umieszczone zostały w podrodzinie brezylkowych Caesalpinioideae[10][2].

Wykaz gatunków[11]
  • Prosopis abbreviata Benth.
  • Prosopis affinis Spreng.
  • Prosopis africana (Guill. & Perr.) Taub.
  • Prosopis alba Griseb.
  • Prosopis alpataco Phil.
  • Prosopis argentina Burkart
  • Prosopis articulata S.Watson
  • Prosopis burkartii O.Muniz
  • Prosopis caldenia Burkart
  • Prosopis calingastana Burkart
  • Prosopis campestris Griseb.
  • Prosopis castellanosii Burkart
  • Prosopis chilensis (Molina) Stuntz
  • Prosopis cineraria (L.) Druce
  • Prosopis denudans Benth.
  • Prosopis elata (Burkart) Burkart
  • Prosopis farcta (Banks & Sol.) J.F.Macbr.
  • Prosopis ferox Griseb.
  • Prosopis fiebrigii Harms
  • Prosopis flexuosa DC.
  • Prosopis glandulosa Torr.
  • Prosopis globosa Gillies ex Hook. & Arn.
  • Prosopis hassleri Harms
  • Prosopis humilis Hook.
  • Prosopis juliflora (Sw.) DC. – jadłoszyn baziowaty
  • Prosopis koelziana Burkart
  • Prosopis kuntzei Kuntze
  • Prosopis laevigata (Willd.) M.C.Johnst.
  • Prosopis nigra Hieron.
  • Prosopis nuda Schinini
  • Prosopis pallida (Willd.) Kunth
  • Prosopis palmeri S.Watson
  • Prosopis pubescens Benth.
  • Prosopis pugionata Burkart
  • Prosopis reptans Benth.
  • Prosopis rojasiana Burkart
  • Prosopis rubriflora Hassl.
  • Prosopis ruizlealii Burkart
  • Prosopis ruscifolia Griseb.
  • Prosopis sericantha Hook.
  • Prosopis stephaniana (M. Bieb.) Kunth ex Spreng.
  • Prosopis strombulifera (Lam.) Benth.
  • Prosopis tamarugo Phil.
  • Prosopis tamaulipana Burkart
  • Prosopis torquata (Lag.) DC.
  • Prosopis velutina Wooton
  • Prosopis vinalillo Stuck.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-19] (ang.).
  3. ↑ a b Prosopis L.. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-19].
  4. ↑ a b Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 524. ISBN 83-214-1305-6.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 754. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. ↑ a b c d e Prosopis L.. W: Flora de Nicaragua [on-line]. Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2019-11-19].
  7. ↑ a b c d e f g h Prosopis L.. W: Flora of Panama [on-line]. Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2019-11-19].
  8. ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 212. ISBN 83-7079-778-4.
  9. ↑ a b c d e Prosopis Linn.. W: Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-11-19].
  10. ↑ Legume Phylogeny Working Group. A new subfamily classification of the Leguminosae based on a taxonomically comprehensive phylogeny. „Taxon”. 66, 1, s. 44–77, 2017. 
  11. ↑ Prosopis. W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2019-11-19].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Prosopis farcta 02.JPG
Autor: Zeynel Cebeci, Licencja: CC BY-SA 4.0
Seed pods of Syrian mesquite (Prosopis farcta). Karatepe, Osmaniye - TR
Backlit Margarita Island Sunset in Las Guevaras, Venezuela CaptureNX2.jpg
Autor: Wilfredor, Licencja: CC0
Backlit Margarita Island Sunset in Las Guevaras, Venezuela
Velvet mesquite catkins.jpg
Autor: Sue in az, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Catkins on a velvet mesquite (Prosopis velutina) in full flower. Taken in mid-April in Tucson, Arizona.