Jadeit

Jadeit
(c) Rob Lavinsky, iRocks.com – CC-BY-SA-3.0
Właściwości chemiczne i fizyczne
Inne nazwy	żad, żadeit
Skład chemiczny	NaAlSi2O6
Twardość w skali Mohsa	6,5 - 7
Przełam	nierówny, muszlowy
Łupliwość	doskonała
Układ krystalograficzny	jednoskośny
Gęstość minerału	3,2 do 3,3 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	bezbarwny, różne barwy (biała, żółta, zielona, fioletowa)
Rysa	Biała

jadeit

kolory jadeitu

(c) Hadal, CC-BY-SA-3.0

Zabytkowe chińskie guziki z jadeitu

Jadeit – minerał z gromady krzemianów łańcuchowych, zaliczany do grupy piroksenów. Minerał należy do grupy minerałów rzadkich.

Wraz z egirynem i omfacytem tworzy szereg jadeitu.

Nazwa pochodzi od wykonanych z jadeitu amuletów noszonych przez hiszpańskich konkwistadorów w celu ochrony przed dolegliwościami ze strony nerek. Nazywali je piedra de ijada (kamień lędźwiowy) albo piedra de los riñones (kamień nerkowy).

Czasami w stosunku do jadeitu oraz do często mylonego z jadeitem nefrytu stosuje się nazwę żad.

Właściwości

• Wzór chemiczny: NaAlSi₂O₆ – krzemian sodu i glinu, niekiedy zawiera domieszkę wapniowo-magnezowego diopsydu.
• Układ krystalograficzny – jednoskośny
• Twardość w skali Mohsa – 6,5 – 7
• Łupliwość – doskonała
• Rysa – biała
• Przełam – nierówny, muszlowy
• Gęstość – 3,2 do 3,3 g/cm³
• Barwa – bezbarwny, różne barwy (biała, żółta, zielona, fioletowa)
• Połysk – szklisty, perłowy

Bardzo rzadko tworzy dobrze wykształcone kryształy. Najczęściej występuje w postaci zbitej masy, mikrokrystalicznej, włóknistej; tworzy skupienia ziarniste lub włókniste agregaty. Najczęściej jest lśniącozielony, przeświecający lub przezroczysty. Współwystępuje z diopsydem, egirynem, glaukofanem, albitem, granatem.

• Chloromelanit – odmiana jadeitu o barwie zielonej do czarnej, zawierająca znaczny procent żelaza. Występuje w Meksyku, Nowej Gwinei, Szwajcarii, Francji.
• Astrydyt – odmiana ciemnozielona jadeitu, bogata w chrom, znaleziona na Nowej Gwinei (jaśniejsze plamki pochodzą od przerostków kwarcu i opal). Występuje w skałach oliwinowych.

Występowanie

Występuje głównie w łupkach krystalicznych i innych skałach metamorficznych. Najczęściej tworzy się w niskich temperaturach i stosunkowo wysokich ciśnieniach. Bywa spotykany w serpentynitach, czasami w amfibolitach i przeobrażonych szarogłazach.

Miejsca występowania:

• Birma – jest największym dostawcą jadeitu; od przeszło 200 lat zaopatruje Chiny w przeświecający jadeit cesarski (imperial jade).
• Chiny – odmiany o zielonej barwie „Yunan jadeit”.
• Japonia – materiał nie nadaje się do celów jubilerskich.
• Włochy – Piemont.
• USA – Kalifornia (często jest to mieszanina z nefrytem).
• Gwatemala – stąd pochodził jadeit wykorzystywany przez kultury mezoamerykańskie (Olmeków, Majów i Azteków).
• Nowa Zelandia – zwany jest przez Maorysów pounamu. W jego poszukiwaniu Maorysi prowadzili ekspedycje w najbardziej niedostępne obszary Wyspy Południowej. Pounamu ceniono za twardość i ostrość krawędzi – Maorysi, podobnie jak inni Polinezyjczycy, nie mieli dostępu do metali. Przypisywano mu także znaczenie mistyczne.
• Polska – Tąpadła u podnóża Góry Ślęży na Przedgórzu Sudeckim (tworzy tam drobne agregaty); spotykany jest też w Górach Kaczawskich i na Pogórzu Kaczawskim na Dolnym Śląsku.

Zastosowanie

Ta sekcja od 2015-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

• ma znaczenie naukowe – wskaźnik warunków i charakteru przeobrażeń skał.
• stanowi poszukiwany, atrakcyjny i wysoko ceniony kamień kolekcjonerski
• ceniony kamień dekoracyjny i ozdobny
• wykorzystywany w jubilerstwie – kamienie o znaczeniu gemmologicznym pochodzą z Birmy i Gwatemali (duży stopień przezroczystości tzw. żad imperialny).

Ten minerał o znacznej twardości był ceniony przez wiele kultur, np. w starożytnych Chinach, w państwach Mezoameryki i przez ludy maoryskie (pounamu). Z jadeitu wyrabiano ozdoby oraz – ze względu na twardość – narzędzia i kosztowną broń.

Skupienia mogą osiągać masę kilku ton, jednak materiał jubilerski należy do rzadkości. Kamienie przeważnie o szlifie kaboszonu rzadko przekraczają masę 5 kt. Jadeit jest cenionym materiałem rzeźbiarskim – o wartości decyduje nie tylko artyzm, lecz również jakość użytego materiału oraz jego barwa.

Zobacz też

• Kamienie ozdobne
• Jadeit egirynowy

Bibliografia

• W.Szumann – „Kamienie szlachetne i ozdobne”.
• N.Sobczak – „Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych”.
• R. Hochleitner – „Minerały i kryształy”.
• Leksykon Przyrodniczy – „Minerały”.
• Podręczny Leksykon Przyrodniczy – „Minerały i kamienie szlachetne”.
• K. Maślankiewicz – „Kamienie szlachetne”.
• C. Hall – „Klejnoty kamienie szlachetne i ozdobne”.
• G.G. Gormaz i J.J.Casanovas – „Atlas mineralogii”.