Jadwiga Janczewska

Jadwiga Janczewska
Ilustracja
portret Jadwigi Janczewskiej, Stanisław Ignacy Witkiewicz, fotografia – camera obscura, ok. 1913
Data urodzenia

1889

Data i miejsce śmierci

21 lutego 1914
Skała Pisana

Przyczyna śmierci

samobójstwo

Zawód, zajęcie

malarka

Rodzice

Jadwiga z Wiewiórskich, Wiktor Janczewski

Partner

Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy)

Jadwiga Janczewska (1913)
Jadwiga Janczewska (1913)

Jadwiga Janczewska (ur. 1889, zm. 21 lutego 1914) – polska malarka[1], największa miłość[2][3] i narzeczona Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego). Zmarła śmiercią samobójczą pod Skałą Pisaną w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach.

Była córką Jadwigi z Wiewiórskich i mińskiego adwokata Wiktora Janczewskiego, który w 1906 został deputowanym do Dumy Państwowej jako reprezentujący Królestwo Polskie. Jadwiga miała brata Leona[4].

Jadwiga Janczewska, zaręczona ze Stanisławem Ignacym Witkiewiczem 17 stycznia 1913[5][6], leczyła gruźlicę w sanatorium doktora Kazimierza Dłuskiego w Zakopanem, mieszkała w willi „Jambór” przy Drodze do Białego. Odebrała sobie życie strzałem z pistoletu Browning[a][b][1].

Relacje o zdarzeniu

Przyczyny samobójstwa Janczewskiej nie były do końca znane. Istnieje opinia, że była zakochana w Karolu Szymanowskim, przyjacielu Witkacego i mimo jego homoseksualizmu być może była z nim w ciąży[2][3]. Wiadomo, że zdarzenie to miało związek z nieporozumieniami ze Stanisławem Ignacym Witkiewiczem i z tego powodu był on przez niektórych obwiniany o spowodowanie tej tragedii.

Według Władysława Kiejstuta Matlakowskiego, syna lekarza i etnografa Władysława Matlakowskiego, bliskiego przyjaciela Witkacego, nieporozumienia zaistniały na tle znajomości Janczewskiej z Karolem Szymanowskim „(…) W tym czasie przebywał również w Zakopanem Karol Szymanowski, z którym Witkiewicz utrzymywał bliskie stosunki. Młody kompozytor (…) był człowiekiem czarującym, nic więc dziwnego, że podobał się również narzeczonej Witkiewicza. Na tym tle dochodziło między nimi do poważnych nieporozumień. Kiedyś, po gwałtownej scenie, Witkiewicz poszedł w góry i nie wracał przez kilka dni. Gdy jego nieobecność się przedłużała, Janczewska pojechała do Kościelisk i tam zastrzeliła się pod skałą Pisaną, położywszy przy sobie kwiaty, które przywiozła”[7].

Według relacji Karola Szymanowskiego przytoczonej przez Jarosława Iwaszkiewicza: „…samobójczyni przed śmiercią zostawiła kartkę, że swój czyn popełnia przez Szymanowskiego. Szymanowski twierdził przez całe życie, wielokrotnie ze mną o tym rozmawiał, że nie miał z tym nic wspólnego i że kartka samobójczyni była dla niego zupełnie niezrozumiała”[1].

Według innej relacji Karola Szymanowskiego przytoczonej przez Jerzego Mieczysława Rytarda: „…Owego dnia Karol oraz narzeczeni znajdowali się w gronie innych jeszcze osób w willi Witkiewiczów. Od pierwszej chwili wyczuł Karol między nimi dramatyczny nastrój. W pewnym momencie Staś podszedł do narzeczonej i ściszonym głosem zaczął nalegać, żeby wyszła z nim razem. Gdy po pewnym czasie wrócili, odniósł Szymanowski wrażenie, że ich nieobecność miała na celu wypróbowanie jej uczucia w tak typowych dla Witkacego demonicznych spięciach psychologicznych. Zakończenie wewnętrznego konfliktu młodej pary nastąpiło tak szybko i przybrało tak fatalny obrót, że wszyscy byli tym zaskoczeni, a najbardziej zdaje się sam Staś. Tego dnia bowiem, późnym wieczorem, a może w nocy…, narzeczona Witkiewicza odebrała sobie życie”[1].

Niezależnie od przyczyn, samobójstwo Janczewskiej było wielkim wstrząsem dla Witkiewicza i w dużej mierze zadecydowało o jego przyszłych losach. Po jej śmierci Karol Szymanowski natychmiast opuścił Zakopane, rozpoczynając podróż do Włoch, Afryki i Londynu[1].

Nawiązania w kulturze

Wątek śmierci Jadwigi Janczewskiej miał być fragmentem niezrealizowanego scenariusza filmu o Witkacym[8]. Jadwiga Janczewska była inspiracją dla jednej z postaci dramatu Macieja Pinkwarta Kocham cię strasznie, ale swoboda to wielka rzecz, na podstawie którego powstał spektakl Kobieta. Istnienia poszczególne wystawiony przez Teatr Witkacego w Zakopanem[9].

Uwagi

  1. ↑ Przyłożonego do skroni za: Pierwsze pobyty w Zakopanem. W: Maciej Pinkwart: Zakopiańskim szlakiem Karola Szymanowskiego. Pruszków: Rewasz, 2001. ISBN 83-85557-83-0. [dostęp 2011-01-03]. (pol.)
  2. ↑ Strzeląjac sobie w serce za: Janusz Degler: Witkacego portret wielokrotny. Szkice i materiały do biografii (1918–1939). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2009. ISBN 978-83-06-03214-7. (pol.)

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Pierwsze pobyty w Zakopanem. W: Maciej Pinkwart: Zakopiańskim szlakiem Karola Szymanowskiego. Pruszków: Rewasz, 2001. ISBN 83-85557-83-0. [dostęp 2011-01-03]. (pol.)
  2. ↑ a b Janusz Degler: Witkacego portret wielokrotny. Szkice i materiały do biografii (1918–1939). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2009. ISBN 978-83-06-03214-7. (pol.)
  3. ↑ a b Piotr Kępiński. Kurważ i litraż. „Newsweek Polska”, 2009-09-06. Warszawa: Axel Springer Polska. ISSN 1642-5685. 
  4. ↑ Listy do Jadwigi Janczewskiej 1913. W: Tomasz Pawlak: Listy. T. I. Warszawa: PIW, 2013, s. 289. ISBN 978-83-06-03331-1.
  5. ↑ List 22 – list z 10 VIII 1914. W: Stanisław Ignacy Witkiewicz: Listy i notatki z podróży do tropików.
  6. ↑ Magda Jurowicz: Kompleks embriona Firmy Portretowej (pol.). Esencja – magazyn 2005-10. [dostęp 2011-01-03].
  7. ↑ Wspomnienia Władysława Kiejstuta Matlakowskiego, Tom 1: Stanisław i Maria Witkiewiczowie. Dział Rękopisów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, sygn. 14500/II. za: A. Micińska, Istnienie Poszczególne: Stanisław Ignacy Witkiewicz, Wrocław 2003.
  8. ↑ „Zaraz po „Przeznaczeniu”, o Kazimierzu Przerwie-Tetmajerze, miałem robić film o Witkacym. (…) Scenariusz zaczynał się od zabawy między Witkacym, jego narzeczoną Janczewską i Szymanowskim. Witkacy wystawił Janczewską Szymanowskiemu, a ta dowiedziała się, że między Witkacym i mającym homoseksualne predyspozycje Szymanowskim także istnieje intymna więź. Bo Witkacy, z ciekawości, musiał dotknąć wszystkiego. Potem Witkacy cynicznie wyrzucał Janczewskiej zdradę z Szymanowskim. I zapowiedział, że idzie się zabić w góry. Tymczasem ukrył się z Szymanowskim w pensjonacie matki, gdzie przez trzy dni pili i zabawiali się z panienkami. Ponieważ Staś nie wracał, Janczewska, przekonana o jego śmierci, trzeciego dnia sama poszła w Tatry i strzeliła sobie w głowę” – reżyser Jacek Koprowicz, [w:] Jacek Szczerba. Witkacy się nie zabił. „Gazeta Wyborcza dodatek: Duży Format”, 2008-08-26. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  9. ↑ Kobieta. Istnienia poszczególne, Teatr Witkacego [dostęp 2017-06-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-24].

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Jadwiga Janczewska by S. I. Witkeiwicz 1913.jpg
"Jadwiga Janczewska, Zakopane" by artist, writer and philosopher Stanislaw Ignacy Witkiewicz (Polish, Warsaw 1885–1939 Jeziory) According to the Metropolitan Museum of Art: "Between 1912 and 1913, when he thought he was going mad, Witkiewicz made a series of extraordinary self-portraits and portraits of friends, his dying father, and his fiancée, Jadwiga Janczewska.